|
You are very stupid, I will kill you and I WISH '''UNLIMITED BLOCK'''.
{| cellpadding="2" style="float: right; width: 307px; background: #e3e3e3; margin-left: 1em; border-spacing: 1px;"
! Fáni Bremen
! Skjaldarmerki Bremen
|----
| align="center" bgcolor="#EFEFEF" | <div>{{border|[[Mynd:Flag of Bremen.svg|150px|none|Flagge von Bayern]]}}</div>
| align="center" bgcolor="#FFFFFF" | [[Mynd:Grosses Wappen Bremen.png|100px|Landeswappen Bayern]]
|- style="background: #ffffff;" align="center"
|----
! colspan="2" | Kjörorð
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| colspan=2 align=center |
|-----
! colspan="2" | Upplýsingar
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Opinbert tungumál]]:|| há[[þýska]]
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Höfuðstaður]]: || [[Bremen]]
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Stofnun: ||
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Flatarmál]]: || 408 km²
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Mannfjöldi]]: || 663.000 <small>(1. september 2007)</small>
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Þéttleiki byggðar]]: || 1625/km²
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Vefsíða: || [http://www.bremen.de/ Bremen.de]
|-----
! colspan="2" | Stjórnarfar
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Borgarstjóri]]: || [[Jens Böhrnsen]] ([[SPD]])
|---- bgcolor="#FFFFFF"
|----
! colspan="2" | Lega
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| colspan=2 align=center | [[Mynd: Deutschland_Lage_von_Bremen.svg|300px|]]
|}
[[Mynd:Weserhb.jpg|thumb|right|Bremen séð frá bökkum Weser.]]
'''Bremen''' (''Freie Hansestadt Bremen'', eða '''Brimar''' á [[íslenska|íslensku]]) er [[sambandsland]] og [[borg]] í Norður-[[Þýskaland]]i sem stendur við [[Á (landform)|fljótið]] [[Weser]] 50 [[kílómetri|km]] sunnan við ósa árinnar við [[Bremerhaven]]. Borgin myndar eigið sambandsland ásamt [[Bremerhaven]] við [[Norðursjór|Norðursjó]]. Íbúafjöldi er um 545 þúsund.
== Orðsifjar ==
Bremen hét áður ''Bremon'', ''Brema'' og ''Bremo''. Það er dregið af gamla germanska orðinu ''brem'', sem merkir rönd eða jaðar (sbr. '''brim'''fullur á íslensku). Hér er verið að meina bakka árinnar Weser.
== Saga ==
=== Upphaf ===
[[782]] kemur Bremen fyrst við skjöl. [[Karlamagnús]] hafði sent kristniboðann [[Willehad]] til svæðisins við Weser til að kristna [[Saxar|saxa]]. Í bréfi sem Willehad sendi Karlamagnúsi kemur fram að Brimarbúar hafi hrakið hann frá bænum og drepið tvo presta að auki. Nokkrum árum síðar tókst Willehad að kristna íbúana og varð fyrsti [[biskup]]i þeirra. [[789]] var fyrsta kirkjan þar reist og helguð [[Pétur postuli|Pétri postula]]. Því er himnalykill enn í skjaldarmerki Bremen. [[848]]/[[849]] færði [[Ansgar]], postuli norðursins, erkibiskupsdæmið frá [[Hamborg]] til Bremen, þar sem [[víkingar]] höfðu gert strandhögg í Hamborg. Aðeins ári síðar gerðu víkingar strandhögg í Bremen og eyðilögðu m.a. dómkirkjuna. [[1032]] var loks hafist handa við að víggirða bæinn með borgarmúrum. [[1041]] brann mikill hluti bæjarins. Eftir endurreisnina varð hann mikilvægur verslunarbær. og síðar að borg. [[1186]] veitti [[Friðrik I (Barbarossa)|Friðrik I]] keisari (nefndur Barbarossa) borginni ný lög. Hann svipti biskupana völdum og gerði Bremen að fríborg í ríkinu. Biskuparnir voru ekki ánægðir með þá þróun og reyndu áfram að viðhalda stjórn sinni á borginni. T.d. festi Gebhard II erkibiskup járnkeðju yfir ána Weser til að heimta tolla af skipum sem sigldu í gegn. [[1233]] gáfu biskuparnir loks eftir og viðurkenndu Bremen sem fríborg. Sú staða hélst þó ekki lengi.
=== Hansaborgin Bremen ===
Bremen var alls fjórum sinnum meðlimur [[Hansasambandið|Hansasambandsins]].
* 1260-1285
* 1358-1427
* 1438-1563
* 1576-1669
Bremen var ógjarnan meðlimur Hansasambandsins. Borgin átti eigin verslunarhagsmuna að gæta og var oft neydd til þátttöku. Í þrjú fyrstu skipti var hún rekin þaðan aftur. Í fyrstu tvö skiptin vegna uppreisnar og í þriðja sinn vegna trúarbragðaerja. Það var ekki fyrr en [[1576]] sem Bremen varð leiðandi aðili í sambandinu, ásamt [[Hamborg]] og [[Lübeck]].
=== Siðaskipti og 30 ára stríðið ===
[[Mynd:Bremen Braun-Hogenberg.jpg|thumb|Bremen árið 1600]]
Fyrstu tilraunir til að predika [[lúterstrú]] voru gerðar [[1522]] er munkur nokkur predikaði í Ansgarkirkjunni. Hann var brenndur á báli tveimur árum síðar. En ekki varð aftur snúið. Næstu ár fóru [[siðaskiptin]] fram, oftar en ekki með miklum óróa. Bremen gekk til liðs við mótmælendur í Schmalkalden-stríðinu gegn [[Karl V (keisari)|Karli V]] keisara. [[1547]] sat keisaraher um borgina, en fékk ekki unnið hana. [[1619]]-[[1623]] var fyrsta manngerða höfnin í Þýskalandi lögð af Brimarbúum rétt norðan við borgina, þar sem þeirra náttúrulega höfn víð ána Weser varð æ grynni sökum framburðs. 1623 hófu menn að víggirða borgina með virkjum og stærri múrum til að geta varið sig í [[30 ára stríðið|30 ára stríðinu]], sem þá var byrjað. En borgin slapp við þátttöku í stríðinu. [[1648]] lauk stríðinu með [[Friðarsamningarnir í Vestfalíu|friðarsamningunum í Vestfalíu]]. [[Svíar]] kröfðust hins vegar yfirráð yfir Bremen, sem náði þó að festa sig í sessi sem fríborg í ríkinu. Svíar viðurkenndu þennan status ekki fyrr en tveimur árum seinna.
=== Napoleonsstríðin ===
[[1811]] sat [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]] um Bremen og vann hana. Hann innlimaði hana í franska ríkið og gerði Bremen að höfuðborg sýslunnar (département) Bouches du Weser. Eftir fyrri ósigur Napoleons [[1814]] yfirgáfu Frakkar hins vegar borgina. Ári seinna var borgarstjórinn sendur sem fulltrúi Bremens á [[Vínarfundurinn|Vínarfundinn]] og fékk hann þar framgengt að borgin yrði áfram eigið borgríki innan þýska sambandsins.
=== Iðnbyltingin ===
[[1816]]-[[1817]] var fyrsta [[gufuskip]]ið, sem smíðað var í Þýskalandi, smíðað í Bremen. En sökum þess að áin Weser var orðin of grunn og siglingar nær ómögulegar við Bremen, keypti borgin landsvæði af [[Prússland|Prússum]] um 60 km fyrir norðan borgina og hófst handa við að leggja nýja höfn, við mynni árinnar Weser. Höfn þessi fékk heitið [[Bremerhaven]], sem merkir ''Brimarhöfn''. Þaðan var siglt á fyrstu föstu leiðinni milli Þýskalands og Vesturheims. Eftir að [[Ameríkuferðir]] hófust fóru um 7 milljónir útflytjenda um hafnir Bremens og Bremerhavens. [[1847]] fékk Bremen járnbrautartengingu til [[Hannover]]. [[1875]] fer íbúafjöldi borgarinnar í 100 þús. Bremen verður stórborg. Þar sem Bremen var ekki hluti af þýska ríkinu tók borgin ekki þátt í [[Heimstyrjöldin fyrri|heimstyrjöldinni fyrri]]. Þó varð hún sambandslýðveldi innan [[Weimar-lýðveldið|Weimar-lýðveldisins]] [[1918]].
=== Stríð og nútími ===
[[Mynd:Bremen um 1900.jpg|thumb|Lituð ljósmynd af Bremen árið 1900]]
Bremen varð fyrir gríðarmiklum loftárásum bandamanna í heimstyrjöldinni síðari, bæði vegna hafnanna og iðnaðarins. Alls mátti borgin þola 173 loftárásir í stríðinu, þar sem rúmur helmingur borgarinnar (62% að talið er) eyðilagðist. Verstu árásirnar voru gerðar 18.-19. [[ágúst]] [[1944]]. Þá vörpuðu 500 sprengjuflugvélar alls um 120 þús sprengjum yfir borgina. [[Bretar]] hertóku borgina [[26. apríl]] [[1945]], rúmri viku áður en [[Þjóðverjar]] gáfust upp. Bæði Bremen og Bremerhaven voru á hernámssvæði Breta. Vegna mikilvægi hafnanna fékk Bremen fljótlega sérstöðu í hernáminu. Strax [[1947]] var Bremen og Bremerhaven gerð að sérsvæði [[Bandaríkin|Bandaríkjamanna]] með sérlögum. Þetta olli því að Bremen gat haldið sérstöðu sinni þegar [[Sambandsríki Þýskalands]] var stofnað [[1949]]. Bremen (saman með Bremerhaven) varð þá að eigið sambandsríki í Þýskalandi, því minnsta og fámennasta.
== Skjaldarmerki ==
[[Mynd:Bremen Wappen(Mittel).svg|thumb|Litla skjaldarmerkið]]
[[Skjaldarmerki]] Bremen er hvítur lykill á rauðum grunni. Efst trónir gullin kóróna. Lykillinn vísar til [[Pétur postuli|Péturs postula]], en hann er verndardýrlingur dómkirkjunnar í borginni. Merki þetta birtist fyrst [[1366]], en lykillinn hefur breyst í tímans rás.
== Íþróttir ==
Aðalíþróttafélag borgarinnar er [[Werder Bremen]], sem keppir í ýmsum íþróttagreinum. Knattspyrnudeildin hefur fjórum sinnum orðið þýskur meistari (síðast [[2004]]), sex sinnum bikarmeistari (síðast [[2009]]) og einu sinni Evrópumeistari bikarhafa, [[1992]] (sigraði þá gegn [[Mónakó (knattspyrnulið)|Mónakó]]).
== Þekktustu börn borgarinnar ==
* ([[1650]]) [[Joachim Neander]] sálmaskáld
* ([[1858]]) [[Ludwig Quidde]] sagnfræðingur og [[Friðarverðlaun Nóbels|friðarverðlaunahafi Nóbels]] [[1927]]
* ([[1890]]) [[Heinrich Focke]] frumkvöðull í flugvélasmíði
* ([[1914]]) [[Karl Carstens]] fyrrum forseti Þýskalands
* ([[1929]]) [[James Last]] tónlistarmaður og hljómsveitarstjórnandi
* ([[1963]]) [[Katja Riemann]] [[leikkona]]
== Byggingar og kennileiti ==
* [[Rolandstyttan]] í Bremen er á aðaltorgi borgarinnar. Hún er saman með ráðhúsinu helsta kennileiti Bremen og er á [[heimsminjaskrá UNESCO]].
* [[Ráðhúsið í Bremen]] er með merkustu gotnesku byggingum [[Endurreisnartímabilið|endurreisnartímans]] í [[Evrópa|Evrópu]]. Það er saman með styttunni Roland helsta kennileiti borgarinnar og er á heimsminjaskrá UNESCO.
* [[Péturskirkjan í Bremen]] er dómkirkja borgarinnar og stendur við aðaltorgið, við hliðina á ráðhúsinu.
* [[Frúarkirkjan í Bremen]] er næstelsta kirkja borgarinnar á eftir dómkirkjunni.
* [[Schnoor]] er heiti á [[Miðaldir|miðaldahverfi]] í borginni sem einkennist af gömlum húsum og þröngum götum.
* [[Schütting]] er fagurt hús frá [[16. öldin|16. öld]] í miðborginni.
* [[Weserstadion]] er stærsti íþróttaleikvangur borgarinnar og heimavöllur Werder Bremen.
== Heimildir ==
{{commons|Bremen#Monument / statue / sculpture|Bremen - Monumente und Statuen}}
* {{wpheimild|tungumál=de|titill=Bremen|mánuðurskoðað=desember|árskoðað=2009}}
{{Borgir í Þýskalandi}}
{{Sambandslönd Þýskalands}}
[[Flokkur:Bremen|Bremen]]
[[Flokkur:Borgir í Þýskalandi]]
[[Flokkur:Fylki Þýskalands]]
{{Tengill GG|de}}
[[af:Bremen]]
[[als:Bremen]]
[[an:Bremen (estato)]]
[[ar:بريمن (مدينة)]]
[[az:Bremen]]
[[bar:Freie Hansestod Bremen]]
[[be:Горад Брэмен]]
[[be-x-old:Брэмэн]]
[[bg:Бремен]]
[[br:Bremen]]
[[bs:Bremen (pokrajina)]]
[[ca:Bremen]]
[[cs:Brémy]]
[[cv:Бремен (федераци çĕрĕ)]]
[[cy:Bremen]]
[[da:Bremen (by)]]
[[de:Bremen]]
[[dsb:Brema]]
[[el:Βρέμη]]
[[en:Bremen]]
[[eo:Bremeno]]
[[es:Bremen]]
[[et:Bremen]]
[[eu:Bremen (hiria)]]
[[ext:Bremen]]
[[fa:برمن]]
[[fi:Bremen]]
[[fr:Brême]]
[[frr:Bremen (stää)]]
[[fy:Bremen (dielsteat)]]
[[gd:Bremen]]
[[gl:Estado de Bremen - Land Bremen]]
[[gv:Bremen]]
[[he:ברמן]]
[[hr:Bremen]]
[[hsb:Bremen]]
[[hu:Bréma (település)]]
[[id:Bremen]]
[[ie:Bremen]]
[[ilo:Bremen]]
[[io:Bremen (urbo)]]
[[it:Brema (città)]]
[[ja:ブレーメン]]
[[jv:Bremen]]
[[ka:ბრემენი]]
[[kk:Бремен]]
[[ko:브레멘]]
[[kw:Bremen]]
[[la:Brema]]
[[lb:Bremen]]
[[lij:Brema]]
[[lt:Brėmenas]]
[[lv:Brēmene]]
[[mk:Бремен]]
[[mr:ब्रेमेन]]
[[ms:Bremen (negeri)]]
[[nah:Bremen (āltepētl)]]
[[nds:Bremen]]
[[nl:Bremen (stad)]]
[[nn:Byen Bremen]]
[[no:Bremen (by)]]
[[oc:Brèma (vila)]]
[[os:Бремен]]
[[pam:Bremen]]
[[pl:Brema]]
[[pms:Brema (Land)]]
[[pt:Bremen]]
[[rm:Bremen]]
[[ro:Brema]]
[[ru:Бремен]]
[[sah:Брэмэн]]
[[sco:Bremen]]
[[sh:Bremen (grad)]]
[[simple:Bremen]]
[[sk:Brémy]]
[[sl:Bremen (dežela)]]
[[sq:Bremeni]]
[[sr:Бремен]]
[[stq:Bremen]]
[[sv:Bremen]]
[[sw:Bremen]]
[[th:เบรเมิน]]
[[tr:Bremen]]
[[tum:Bremen]]
[[ug:Brémén]]
[[uk:Бремен]]
[[uz:Bremen]]
[[vec:Brema (stato)]]
[[vi:Bremen]]
[[vo:Bremen]]
[[war:Bremen]]
[[yo:Bremen]]
[[zh:不来梅]]
[[zh-min-nan:Bremen]]
| 