Hvítsmári
Hvítsmári (eða hrútafífill og börn nefna stundum sápublóm) (fræðiheiti: Trifolium repens) er lágvaxin, fjölær jurt af ertublómaætt. Heimkynni hvítsmára eru Evrópa, Norður-Afríka og Vestur-Asía. Hvítsmári hefur verið fluttur víða annars staðar því hann er ágæt beitarjurt og hann er algengur á grassvæðum í Norður-Ameríku. Hvítsmári er niturbindandi eins og margar belgjurtir og skríður út til jaðranna og byggir jarðveginn upp. Oft má sjá grasvöxt inn í smárahringjunum.
| Hvítsmári | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||
| Ástand stofns | ||||||||||||||||
|
Öruggt
| ||||||||||||||||
| Vísindaleg flokkun | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| Tvínefni | ||||||||||||||||
| Trifolium repens L. |
Hvítsmári er notaður í kynbótaverkefnum þar sem honum er víxlað við aðrar tegundir.[1][2]
Ræktun og nytjar
breytaBeitarjurt
breytaHvítsmári er talinn ein mikilvægasta beitarjurtin af ertublómaætt á tempruðum svæðum.[3] Niturbinding (allt að 545kg N á hektara á ári,[4] þó yfirleitt mun minna, þ.e. um 110 til 170 kg N N á hektara á ári[5]) í gerlahnúðum hvítsmára dregur úr eða eyðir þörf á nituráburði til að viðhalda frjósemi á beitarlöndum. Hvítsmári er oft notaður í blöndum með beitargrösum, svo sem vallarrýgresi(Lolium perenne),[6][7][8] Slíkar blöndur auka afurðir búfjár og minnka hættuna á því að það fái þembu sem kemur helst fyrir í hreinræktun.[9] Slíkar blöndur koma einnig í veg fyrir vandamál sem eru tengd við "cyanogenic glycoside" (linamarin og lotaustralin) upptöku á hreinum eða nær hreinum ökrum sumra hvítsmára afbrigða.[10] Hinsvegar, vandamál koma ekkert endilega í einræktun hvítsmára, og yfirburða framleiðsla jórturdýra næst stundum á einræktun hvítsmára.[11][12][13]
Grænn áburður og þekja
breytaHvítsmári á vel við með öðrum beitarjurtum, korni, og á milli raða með grænmeti.[14] Hvítsmári þolir að sleginn stutt eða mikið beittur, og hann þrífst í margskonar jarðvegi og mismunandi sýrustigi (þó að hann þrífist best í leirkenndum jarðvegi).[14] Sem belgjurt og harðgerð planta, er hann talinn nytsamlegur hluti náttúrulegs og ræktaðs beitilands og lóðahirðu vegna hæfileika síns til að binda nitur og kæfa illgresi (mosa). Náttúruleg niturbinding vinnur gegn næringartapi og viðheldur jarðvegsheilbrigði sem dragur úr mörgum lóðavandamálum sem myndu aukast við notkun tilbúnis áburðar.[15] Af þessum ástæðum er hann oft notaður sem grænn áburður og "cover crop".
Til matar
breyta
Auk þess að vera frábær beitarplanta fyrir búfé,[16] eru smárar verðmæt neyðarfæða: próteinríkir, algengir, og í miklu magni. Ferskar plönturnar hafa verið nýttar um aldir sem viðbót við salöt. Þær eru ekki auðmeltanlegar fyrir manneskjur hráar, hinsvegar er það auðleyst með því að sjóða þær í 5 til 10 mínútur. [17] Á Íslandi var hann soðinn í mjólk eða saxaður í salat ("kál").[18]
T. repens er einnig álitinn lækningajurt í Indlandi gegn innyflaormum og rannsóknir í tilraunaglösum "in vivo" staðfesti að sprotar af T. repens hafa umtalsverða virkni gegn sníkjudýrum. [19]
Heimildir
breyta- ↑ „Geymd eintak“ (PDF). Afrit af upprunalegu (PDF) geymt þann 23. apríl 2021. Sótt 9. ágúst 2017.
- ↑ M. T. Abberton (06 júní 2007). „Interspecific hybridization in the genus Trifolium“ (enska). Wiley Online Library. Sótt júlí 2022.
- ↑ Elgersma, Anjo, and Jan Hassink. "Effects of white clover (Trifolium repens L.) on plant and soil nitrogen and soil organic matter in mixtures with perennial ryegrass (Lolium perenne L.)." Plant and Soil 197, no. 2 (1997): 177-186.
- ↑ Carlsson, G., and K. Huss-Danell. "Nitrogen fixation in perennial forage legumes in the field." Plant and Soil 253, no. 2 (2003): 353-372.
- ↑ Andrae, John. 2004. White clover establishment and management guide. B 1251. Univ. of Georgia Extension.
- ↑ Ulyatt, M. J., D. J. Thomson, D. E. Beever, R. T. Evans, and M. J. Haines. "The digestion of perennial ryegrass (Lolium perenne cv. Melle) and white clover (Trifolium repens cv. Blanca) by grazing cattle." British Journal of Nutrition 60, no. 01 (1988): 137-149.
- ↑ Evans, D. R., and T. A. Williams. "The effect of cutting and grazing managements on dry matter yield of white clover varieties (Trifolium repens) when grown with S23 perennial ryegrass." Grass and Forage Science 42, no. 2 (1987): 153-159.
- ↑ Moseley, G., and J. R. Jones. "The physical digestion of perennial ryegrass (Lolium perenne) and white clover (Trifolium repens) in the foregut of sheep." British Journal of Nutrition 52, no. 02 (1984): 381-390.
- ↑ Wolfe, E. C., and Alec Lazenby. "Bloat incidence and liveweight gain in beef cattle on pastures containing different proportions of white clover (Trifolium repens)." Animal Production Science 12, no. 55 (1972): 119-125.
- ↑ Crush, J. R., and J. R. Caradus. "Cyanogenesis potential and iodine concentration in white clover (Trifolium repens L.) cultivars." New Zealand Journal of Agricultural Research 38, no. 3 (1995): 309-316.
- ↑ Orr, R. J., A. J. Parsons, P. D. Penning, and T. T. Treacher. "Sward composition, animal performance and the potential production of grass/white clover swards continuously stocked with sheep." Grass and Forage Science 45, no. 3 (1990): 325-336.
- ↑ Lane, L. A., J. F. Ayres and J. V. Lovett. "The pastoral significance, adaptive characteristics, and grazing value of white clover (Trifolium repens L.) in dryland environments in Australia: a review." Animal Production Science 40, no. 7 (2000): 1033-1046.
- ↑ Caradus, J. R. "Genetic diversity within white clover (Trifolium repens L.)." In Proceedings Agronomy Society of NZ, vol. 24, p. 2. 1994.
- ↑ 14,0 14,1 Richard H. Uva, Joseph C. Neal and Joseph M. Ditomaso, Weeds of The Northeast, (Ithaca, NY: Cornell University Press, 1997), Pp. 236-237.
- ↑ The Organic Lawn Care Manual, Tukey, Storey Publishing. p 183.
- ↑ Coladonato, Milo (1993). „Trifolium repens“. U.S. Department of Agriculture, Forest Service, Rocky Mountain Research Station, Fire Sciences Laboratory. Sótt 26. júlí 2015.
- ↑ Lee Allen Peterson, Edible Wild Plants, (New York City: Houghton Mifflin Company, 1977), P. 56.
- ↑ Björn Halldórsson, Rit Björns Halldórssonar Sauðlauksdal - Grasnytjar, (Reykjavík: Búnaðarfélag Íslands, 1983), bls. 338.
- ↑ Yadav, A. K. 2004. Anticestodal activity of Trifolium repens extract. Pharmaceutical Biology 42: 656-658.
Tenglar
breyta
- Trifolium repens; af Lystigarður.akureyri.is Geymt 3 ágúst 2020 í Wayback Machine
- Flóra Íslands: Hvítsmári
