Spámannskrabbi

Spámannskrabbi (fræðiheiti: Cancer borealis) er krabbi af krabbaætt. Hann svipar mjög til grjótkrabbans sem er reyndar mjög náin ættingi hanns. Grjótkrabbinn er einmitt krabbinn sem menn hafa verið að finna í Hvalfirði upp á síðkastið. Talið er að grjótkrabbinn hafi borist hingað til lands með kjölfestuvatni frá skipum sem hafa komið frá Ameríku. Spámannskrabbinn lifir við strendur í Norður-Atlandshafi, hann er að finna frá Maineflóa í Bandaríkjunum, Karíbahafinu, alveg upp til Nova Scotia í Kanada. Einnig hefur hann fundist við strendur Grænlands.

Spámannskrabbi
Vísindaleg flokkun
Ríki: Dýraríkið (Animalia) Fylking: Liðdýr (Arthropoda) Flokkur: Stórkrabbar (Malacostraca) Ættbálkur: Skjaldkrabbar (Decapoda) Ætt: Krabbaætt (Cancridae) Ættkvísl: Cancer Tegund: C. borealis
Tvínefni
Cancer borealis

Útlit

Skel spámannskrabba er rauðbrún á lit með mjög harða ytri stoðgrind. Krabbinn hefur yfir að ráða mjög sterkum klóm. Sá hluti skeljarinnar sem snýr upp er egglaga með útstæða gadda á hvorri hlið. Líkt og aðrir krabbar hefur spámannskrabbinn fimm lappir hvoru megin á búknum ásamt tveimur klóm. Karldýrin geta orðið allt að 18 cm í þvermál (aðeins þvermál skeljarinnar) og geta vegið allt að 0,9 kg. Kvendýrin verða þó ekki alveg svo stór. Mesta þvermálslengd þeirra eru um 15 cm og þær geta vegið allt að 0,5 kg. Stærð og staðsetning skiptir miklu máli um það hvenær krabbinn verður kynþroska. Sumstaðar verða karldýrin kynþroska þegar að þeir hafa náð því að verða 9-10 cm í þvermál og kvendýrin 8,5 cm. Á öðrum stöðum verða karldýrin ekki kynþroska fyrr en þeir hafa náð um 13 cm í þvermál og kvendýrin 9 cm.

Lifnaðarhættir

Spámannskrabbinn lifir því aðeins á sendum eða grýttum botnum. Á sendum botnum grefur hann sig oft niður í sandinn þannig að það eitt sem sést eru augun á honum. Á grýttum botnum fela þeir sig oft á milli steina sem þeir hafa lyft upp með kröftugum klóm sínum svo þeir geti falið sig. Það litla sem vitað er um lífsferil spámannskrabba er það að hann lifir yfirleitt á miklu dýpi eða um það bil 600 metrum þar sem hiti sjávar er á bilinu 8°C til 14°C. Á sumrin færa þeir sig út á dýpri svæði en á veturna koma þeir nær ströndinni. Karldýrin og kvendýrin lifa í sitthvoru lagi allt þar til að mökunartímabilið hefst en þá makast dýrin og kvendýrið geymir sæðisforðann þar til að hún telur tímann vera réttan til þess að hrygna. Þá geymir hún frjóvguð eggin vikum saman á kvið sínum (allt að sex mánuði), þar til þau klekjast út. Talið er að hrygningartíminn sé síðla vetur eða snemma á vorin og að kvendýrið hrygni allt að fimm sinnum á lífsferlinu. Þegar ungviðið hefur klakist úr eggjunum líkist það einna helst rækju frekar en krabba.

Þó svo að spámannskrabbinn hafi stórar og miklar klær er hann ekki árásagjarn nema að honum sé ógnað. Megin uppstaðan í fæðu krabbanns er kræklingur, sniglar, hrúðurkarlar og aðrir hryggleysingjar en þetta eru yfirleitt dýr með veika skel sem auðvelt er að brjóta með öflugum klóm. Krabbinn er einnig tækifærissinni og leggur sér til munns hræ af öðrum dýrum sem hafa verið skilin eftir af öðrum rándýrum. Spámannskrabbinn eins og aðrir krabbar nota hundruð lítilla hára sem eru á fótum þeirra til þess að finna mat. Á flestum kröbbum er mjög erfitt að sjá þessi hár en þau eru vel sjáanleg á spámannskrabbanum.

Veiðar og markaður

Spámannskrabbinn er aðallega veiddur vegna kjötsins sem er að finna í stórum klóm hans. Krabbinn hefur veiðst allt frá árinu 1974 en aðeins ein þjóð hefur staðið að baki veiðanna. Til að byrja með var krabbinn aðeins meðafli í humarveiðum en á síðustu árum hafa menn farið að reyna að veiða krabbann í auknum mæli en áður fyrr. Krabbinn er veiddur í gildrur og potta sem innhalda beitu sem lokka krabbann að þeim. Veiðarnar beinast aðallega að stærri kröbbum og því sækjast veiðimenn aðallega í karldýrin og þar sem lítið sem ekkert er vitað um stofnstærð spámannskrabba eru karldýrin viðkvæm fyrir of mikilli veiði. Spámannskrabbi er einungis veiddur frá júní til nóvember, sá tími sem humarinn er ekki veiddur á. Krabbinn er yfirleitt seldur lifandi en vegna aukins ótta á ofveiði hafa menn brugðið á það ráð að slíta aðra klóna af krabbanum og sleppa honum svo aftur í hafið, klóin vex svo tiltölulega hratt aftur á hann.

Heimsafli spámannskrabba frá árinu 1974-2010 samkvæmt FAO

Verð á spámannskrabba hefur hækkað umtalsvert á síðustu árum. Það er þó allt háð því hvernig krabbinn er seldur, því klærnar eru yfirleitt seldar sér og skelin sér. Samkvæmt nýjustu tölum eru spámannskrabbaklær að seljast á um 2500 kr. en skelin og það litla kjöt sem í henni er að seljast á 823 kr. sé miðað við gengi dagsins í dag (2013). Þetta þykir þó ekki mikill peningur fyrir krabbakjöt þar sem að lappir Alaska King Crab eru að seljast á um 7600 kr. sem er þrefalt meira en klærnar á spámannskrabba eru að seljast á til neytenda í dag hjá þessum ákveðna fisksala.

Fróðleikur

Spámannskrabbinn þykir mjög hentugur til rannsókna í taugavísindum vegna stórra magatauga hans sem gerir hann að hentugu tilraunadýri fyrir rannsóknir með taugaboð og hvernig taugar stjórna líkamshreyfingum.