„Litla ísöld“: Munur á milli breytinga

 

Þær heimildir sem hægt er að styðjast við til að rannsaka þetta kuldatímabil eru einkum skrifaðar heimildir frá þessum tímum, en einnig rannsóknir á borkjörnum frá jöklum eins og Grænlandsjökli.

 

 

 

Þáttur Íslands í þeim hörmungum sem dundu yfir Evrópu á þessum tímum er nokkur. Árið 1783 hófust Skaftáreldar hér á landi sem munu vera með mestu eldsumbrotum á sögulegum tímum. Byrjun þeirra er sennilega best lýst með orðum Jóns Steingrímssonar: „Þann 8. júní 1783 á Hvítasunnuhátíð gaus hér upp eldur upp úr afréttarfjöllum, sem eyðilagði land, menn og skepnur með sínum verkunum nær og fjær." [http://www.islandia.is/hamfarir/jardfraedilegt/eldgos/skaftareldar.html#Gosi%F0] Þessar hörmungar hafa haft mikil áhrif á afkomu Íslendinga á þessum tímum, en einnig fundu Evrópubúar fyrir þessum hamförum. Benjamin Franklin skrifum um bláleita móðu sem liðast yfir Evrópu og Norður-Ameríku þannig að sólar naut ekki eins lengi við og venjulega. [http://www.hunkubakkar.is/sagan.htm] Þetta hefur haft mikil áhrif á hitafar og landbúnað eins og gefur að skilja.

Einkenni þessa kalda tímabils hefur einkum birst í því að landbúnaður hefur orðið erfiðari og sumstaðar í Evrópu styttist ræktunartíminn um tvo mánuði miðað við hvernig að honum er staðið í dag. Þetta hefur haft keðjuverkandi áhrif á ýmsa þætti samfélagsins, s.s. heilsu, fjárhag, stéttabaráttu og menningarlíf, svo eitthvað sé nefnt. Það er því ljóst að um er að ræða kuldaskeið sem fólk hefur fundið fyrir mjög áþreifanlega eins og hér á Íslandi þar sem smávægilegar hitabreytingar geta haft nokkur áhrif á hinn viðkvæma landbúnað sem menn stunduðu hér á fyrri öldum.

 

En hversvegna kólnaði svona á jörðinni á þessum stutta kafla í mannkynsögunni? Nokkrar skýringar hafa verið settar fram:

#Breytingar á virkni sólar.

Gerðar hafa verið tilraunir á að láta líkön lofthjúps og hafs ganga á sínum eigin breytileikum, en ljóst er að það eitt og sér skýrir ekki hitabreytingar, heldur er það líklegra að allir hinir ofangreindu þætti eigi sinn þátt í að stuðla að þessum breytingum í afar flóknu ferli.

 

Þar sem aðallega er byggt á skriflegum heimildum þegar litið er til baka á hitafar fyrri alda getur verið erfitt að segja nákvæmlega fyrir um ýmis atriði varðandi hitasveiflur og hversu nákvæmar þær voru í samanburði við þá tækni sem við búum yfir í dag til að mæla veðurfar. En með því að skoða skriflegar heimildir er hægt að sjá hvernig þankagangur þjóðarinnar var, hvernig lýstu menn tíðarfarinu hverju sinni og hvað var það sem stóð upp úr að þeirra mati. Eftirfarandi vísa er eftir Bjarna skálda og eru úr ''Aldasöng'' hans frá því um 1600:

 

 

Vísa þessi segir lesendum mikið um hvernig tíðarandinn var á þessum tímum og hvernig svartsýni hefur gripið menn og þeir virðast muna eftir betri árum áður fyrr. Sumarið er ekki svipur hjá sjón og farfuglar láta varla sjá sig.

Eins og áður hefur komið fram er talað um að umrædd kólnun hafi byrjað í kringum árið 1100 og um 1200 hafi kuldaskeiðið byrjað að kólna verulega. Fyrir þann tíma virðist loftslag hafa verið nokkuð skaplegra en síðar var. Það virðist hafa verið nokkuð algengt hér á Íslandi að menn ræktuðu ýmsar korntegundir og sést það m.a. á ýmsum heimildum og á örnefnum sem tengjast akurlendi víða um land. Jöklar virðast hafa verið minni en þeir eru í dag, t.d. hét Vatnajökull lengi vel Klofajökull sem bendir til þess að hann hafi verið klofinn og í raun tveir jöklar. Athyglisvert er að þjóðveldisöld líkur um svipað leyti og kólnunin er talin hefjast að alvöru og mikill ófriður geisar í landinu í kringum aldamótin 1200 og sú óöld sem gjarnan er kennd við Sturlungaöld gæti að einhverju leyti tengst kólnandi veðurfari og um leið versnandi efnahag.

 

 

 

{{Stubbur}}