„Svín“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
Ekkert breytingarágrip Merki: Breyting tekin til baka Farsímabreyting Breyting frá farsímavef |
TKSnaevarr (spjall | framlög) m Tók aftur breytingar 213.220.123.228 (spjall), breytt til síðustu útgáfu TKSnaevarr Merki: Afturköllun Disambiguation links |
||
Lína 1:
:''Þessi grein fjallar um húsdýrið svín. Fyrir aðrar merkingar má sjá [[Svín (aðgreining)|aðgreiningarsíðuna]].''
{{Taxobox
| name = Svín
| status = DOM
| image = Sus scrofa scrofa.jpg
| image_caption = Svín á bóndabæ í Sviss
| regnum = [[Dýraríki]] (''Animalia'')
| phylum = [[Seildýr]] (''Chordata'')
| classis = [[Spendýr]] (''Mammalia'')
| ordo = [[Klaufdýr]] (''Artiodactyla'')
| familia = [[Svín (ætt)|Svín]] (''Suidae'')
| genus = [[Svín (ættkvísl)|Svín]] (''Sus'')
| species = ''[[Sus scrofa]]''
| subspecies = '''''S. s. domestica'''''
| trinomial = ''Sus scrofa domestica''
| trinomial_authority = [[Carolus Linnaeus|Linnaeus]], 1758
| synonyms =<center>'''''Sus domestica'''''
}}
'''Svín''' eru [[húsdýr]], ræktuð til [[kjöt]]framleiðslu. Á íslensku heitir svínafjölskyldan '''göltur''', '''gylta''' og '''grís''', eftir því af hvaða kyni það er eða hve ungt það er. Fullorðið svín vegur allt á milli 50 til 350 kg.
Svín voru [[Tamning|tamin]] fyrir níu þúsund árum síðan og eru afbrigði af [[villisvín]]um. Svín tilheyra [[Svín (ættkvísl)|svínaættkvíslinni]] og [[Svín (ætt)|svínaættinni]].
== Nytjar ==
Nytjar af svínum eru ekki eingöngu kjötið því að hárin eru líka nýtt. Hárin kallast burst og eru nýtt í hárbursta, pensla og kústa sem dæmi og áður fyrr voru þau nýtt í tannbursta.
Ekki er óalgengt að nýta eyrun af svínum sem hundanammi. Eyrun eru ýmist þurrkuð eða reykt, síðan seld til gæludýraverslana. Á Íslandi eru eyrun innflutt í þessum tilgangi.
== Afkvæmi ==
Algengt er að gyltur eigi um átta til tólf grísi í hverju goti. Meðgöngutími þeirra er að meðaltali 114 dagar. Oft er sagt að meðgöngutíminn sé þrír mánuðir, þrjár vikur og þrír dagar.
Tími milli gangmála hjá gyltum er að meðaltali 21 dagur og varir í um 48 klukkustundir. Gotið tekur yfirleitt mjög stuttan tíma miðað við allan þann fjölda grísa sem fæðast.
Gylta er með 14 spena og ná því yfirleitt allir grísirnir að vera á spena í einu. Því fylgir mikil hamagangur og eignist gylta fleiri en 14 grísi í einu verða oft einhverjir útundan.
Mesti fjöldi sem vitað er um á Íslandi eru 27 grísir en metið í Húsdýragarðinum eru 22 grísir. Við eðlilegt got eru grísir um 400-800 grömm en þeir stækka gríðarlega fljótt enda er móðurmjólkin orkumikil.
== Svín á Íslandi ==
Svínin fluttu landnámsmennirnir með sér hingað til lands og ekki er talið ólíklegt að þau hafi lifað nánast villt hér eftir það. Ýmis örnefni benda mjög sterklega til þess, svo sem Svínafell, Galtarholt, Galtalækur og fleira.
== Svínarækt ==
Í [[Evrópa|Evrópu]] er víða reynt að tryggja velferð alisvína. [[Evrópusambandið]] hefur látið rannsaka ýmsa þætti þeirra mála.<ref>[http://www.efsa.europa.eu/EFSA/efsa_locale-1178620753812_1178620775386.htm European Food Safety Authority (EFSA-Q-2003-091): ''Opinion of the Scientific Panel on Animal Health and Welfare (AHAW) on a request from the Commission related to welfare aspects of the castration of piglets''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100515010116/http://www.efsa.europa.eu/EFSA/efsa_locale-1178620753812_1178620775386.htm |date=2010-05-15 }}. Skoðað 22. október 2010.</ref><ref>[http://www.efsa.europa.eu/EFSA/efsa_locale-1178620753812_1178620774303.htm European Food Safety Authority (EFSA-Q-2004-077): ''Opinion of the Scientific Panel on Animal Health and Welfare (AHAW) on a request from the Commission related to welfare of weaners and rearing pigs: effects of different space allowances and floor''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100120111839/http://www.efsa.europa.eu/EFSA/efsa_locale-1178620753812_1178620774303.htm |date=2010-01-20 }}. Skoðað 22. október 2010.</ref><ref>[http://www.efsa.europa.eu/EFSA/efsa_locale-1178620753812_1178654659432.htm European Food Safety Authority (EFSA-Q-2006-029): ''Opinion of the Scientific Panel on Animal Health and Welfare on a request from the Commission related to animal health and welfare in fattening pigs in relation to housing and husbandry''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090618140412/http://www.efsa.europa.eu/EFSA/efsa_locale-1178620753812_1178654659432.htm |date=2009-06-18 }}. Skoðað 22. október 2010.</ref><ref>[http://www.efsa.europa.eu/EFSA/efsa_locale-1178620753812_1178655708740.htm European Food Safety Authority (EFSA-Q-2006-028): ''Animal health and welfare aspects of different housing and husbandry systems for adult breeding boars, pregnant, farrowing sows and unweaned piglets(1) - Scientific Opinion of the Panel on Animal Health and Welfare''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090731133758/http://www.efsa.europa.eu/EFSA/efsa_locale-1178620753812_1178655708740.htm |date=2009-07-31 }}. Skoðað 22. október 2010.</ref><ref>[http://www.efsa.europa.eu/EFSA/efsa_locale-1178620753812_1178672658201.htm European Food Safety Authority (EFSA-Q-2006-013): ''The risks associated with tail biting in pigs and possible means to reduce the need for tail docking considering the different housing and husbandry systems - Scientific Opinion of the Panel on Animal Health and Welfare'']. Skoðað 22. október 2010.</ref><ref>[http://www.efsa.europa.eu/EFSA/efsa_locale-1178620753812_1178675505797.htm European Food Safety Authority (EFSA-Q-2007-197): ''Food safety aspects of different pig housing and husbandry systems - Scientific Opinion of the Panel on Biological Hazards''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080530153204/http://www.efsa.europa.eu/EFSA/efsa_locale-1178620753812_1178675505797.htm |date=2008-05-30 }}. Skoðað 22. október 2010.</ref> Þar gilda einnig reglur um svínavernd.<ref>[http://eur-lex.europa.eu/pri/en/oj/dat/2001/l_316/l_31620011201en00360038.pdf Commission Directive 2001/93/EC of 9 November 2001 amending Directive 91/630/EEC laying down minimum standards for the protection of pigs] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110306000814/http://eur-lex.europa.eu/pri/en/oj/dat/2001/l_316/l_31620011201en00360038.pdf |date=6 mars 2011 }}. Skoðað 22. október 2010.</ref> Á Íslandi gilda margar reglur um svín, og sérstaklega er ein reglugerð helguð þeim.<ref>[http://www.reglugerd.is/interpro/dkm/WebGuard.nsf/aa0d47377abc977400256a090053ff91/04df75bbca84649b00256a62004cf3e8?OpenDocument&Highlight=0,*sv%C3%ADn Reglugerð nr. 219/1991 frá 26. apríl 1991 um aðbúnað og heilbrigðiseftirlit á svínabúum]. Skoðað 22. október 2010.</ref> [[Svínaræktarfélag Íslands]] gætir hagsmuna svínabænda og á aðild að [[Bændasamtök Íslands|Bændasamtökum Íslands]]. Félagið heldur úti vef um svínakjöt.<ref>[http://svinakjot.is/ Íslenskt svínakjöt] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100217045001/http://www.svinakjot.is/ |date=2010-02-17 }}. Skoðað 22. október 2010.</ref>
== Svínarækt á Íslandi ==
Talið er að svín hafi verið algeng hér á fyrstu öldum en með breyttum landkostum, eyðingu skóga, og harðnandi árferði hlutu svínin smám saman að hverfa en þó er talið að nokkuð hafi verið um svín allt fram á 16. og jafnvel 17. öld.
Svínin á Íslandi eru ræktuð með það fyrir augum að fá sem mest og best kjöt af hverri skepnu. Það sést best á því að svínin hafa gríðar stóran búk en litla fætur í samræmi við búk. Ræktuðu svínin eru samt sem áður komin út frá villisvínum og eru þau m.a. með vígtennur sem þau hafa fengið í arf frá forfeðri sínum. Ekki hefur tekist að rækta vígtennurnar úr eldissvínum og er því oftast gripið til þess ráðs að klippa af tönnum grísa, þar sem þær særa spena gyltunnar og verða hættuleg vopn í fullorðnum svínum.
Svínaræktarfélag Íslands var í samstarfi við svínaræktendur í Noregi árið 1995 og fluttu inn norsk svín. Þeim var blandað við íslenska svínastofninn. Svínabúum hefur fækkað mikið en þar á móti hafa þau stækkað til muna. Svínum hefur þrátt fyrir allt fjölgað og er stofninn nú tvöfaldur og neysla svínakjöts fjórfaldast.
== Fjöldi svína á Íslandi ==
Á landinu voru sextán bændur er ráku svínabú árið 2006 samkvæmt upplýsingum frá Bændasamtökunum úr Hagtölum landbúnaðarins. Þeir eru með um 260 svín hver á sínu búi. Alls voru um 4000 svín á Íslandi árið 2006 og framleidd voru 5.744 þúsund tonn af svínakjöti. Svínakjötsala á hvern íbúa á landinu það árið var 18,9 kg, heldur meira en nautakjöt þar sem neysla almennings var 10,5 kg á hvern Íslending.
== Sjá einnig ==
* [[Svínaflensufaraldurinn 2009]]
== Tilvísanir ==
{{Reflist}}
== Tenglar ==
| |||