„Majaveldið“: Munur á milli breytinga

Mayaveldið'''Majaveldið''' var mesóamerísk siðmenning sem átti uppruna sinn í Mið-Ameríku, þar sem nú er [[Mexíkó]], [[Gvatemala]], [[Belís]], vesturhluta [[Hondúras]] og [[El Salvador]]. MayarMajar voru þekktir fyrir [[ritmál]] sitt, list, byggingarlist og uppgötvanir í [[stærðfræði]] og [[stjörnufræði]].[[Mynd:Mayamap.png|thumb|300px|MayaveldiðMajaveldið í Mið-Ameríku.]]Saga MayaveldisMajaveldis hefur verið skipt í þrjú tímabil; forklassíska, klassíska og síðklassíska. Forklassíska tímabilið stóð yfir frá árinu 2000 f.Kr. til 250 e.Kr. Á þessu tímabili komst siðmenning MayaMaja á fót. Klassíska tímabilið stóð yfir frá árinu 250 til ársins 900. MayaveldiðMajaveldið var í mestum blóma á þeim tíma. Árið 1000 hófst hnignun veldisins og stöðnun en ástæður þess eru okkur enn ókunnar. Þrátt fyrir mikla hnignun og fólksfækkun í stórum borgum, voru MayarMajar enn uppi á síðklassíska tímabilinu sem stóð yfir frá árinu 950 til 1539. Að lokum var hver borgin á eftir annari yfirgefin og veldi MayaMaja, sem náði yfir 1000 ára tímabil, leið undir lok.

[[Samfélag]] MayaMaja var byggt á akuryrkju. Maísræktun var undirstaðan en MayarMajar ræktuðu þó einnig fjölda nytjajurta, s.s. afbrigði af chilipipar og baunum, sætar kartöflur, tómata, lárperur, grasker, kakó, vanillu, tóbak, baðmull og hamp. Verslun í MayaveldiMajaveldi var umfangsmikil og vörur eins og eðalsteinar, málmar, sjaldgæfar fjaðrir og fleira bárust langt að. Vöruskipti voru stunduð meðal MayaMaja en þeir notuðu gjarnan kakóbaunir sem [[Gjaldmiðill|gjaldmiðil]].

[[Trúarbrögð]] MayaMaja einkenndust af frjósemisdýrkun. Kornið, regnið, vindurinn, himininn, sólin, tunglið, fæðing og dauði voru öll tengd trúnni og trúarathafnir virðast hafa náð til allra skapaðra hluta, en MayarMajar stunduðu m.a. mannfórnir. Víða hvar í Mið-Ameríku höfðu þjóðir tekið upp heimsmynd MayaMaja. Himnaríki þeirra voru 13 talsins og helheimar 9. Þeir töldu heiminn hvíla á baki krókódíls en fjögur goðmögn báru hin 13 himnaríki uppi í fjórum höfuðáttum. Hvern heim töldu MayarMajar vara í 5126 ár og heimur þeirra hafði mátt þola 4 heimsendi, en MayarMajar þess tíma lifðu sína fimmtu endursköpun.

[[Mynd:Palenque glyphs-edit1.jpg|alt=|thumb|Letur MayannaMajanna]]

Erfitt hefur reynst að ráða úr letri MayaMaja. Letur þeirra mátti finna á veggjum bygginga, á minnismerkjum og á bókum og bókarslitrum. Fyrsta rannsókn á letri MayaMaja hófst árið 1566 af Fransiskusbiskupnum Diego de Landa (1524-1579) sem gerði ráð fyrir því að letur þeirra væri einfalt hljóðletur. Rússneski málfræðingurinn Yuri Knorosov (1922-1999) komst að þeirri niðurstöðu að letur MayannaMajanna var hvorki hreint tákn né hljóðletur, heldur blanda af hvoru tveggja. Hann uppgötvaði að letrið byggðist á atkvæðum en ekki einstökum stöfum í venjulegu stafrófi. Flestir textar MayannaMajanna eru sögulegir, segja frá fæðingu, valdatöku og stóratburðum í lífi einstakra konunga og frá stríði við borgríki í nágrenninu. Að auki eru allir leturfletirnir með dagsetningu sem gerir fræðimönnum kleift að setja atburði í sögulegt samhengi. Í dag er búið að ráða úr um 90% leturflötum MayannaMajanna.

[[Borgríki]] MayannaMajanna voru vel skipulögð. Byggingar þeirra voru allar byggðar úr steini. Við miðju borgarinnar voru trúarmiðstöðvar, gjarnan [[Pýramídi|píramídar]] með hofum á toppi, stór torg með minningarsúlum og hallir ráðastéttarinnar. Fjær miðju voru aðrar steinbyggingar, stjörnuskoðunarturnar, boltaleikvangar og híbýli annarra stétta. Fjærst miðju voru bústaðir alþýðunnar, sem byggðir voru úr viði og hálmi. Píramídarnir voru flestir gegnheilir en þó voru nokkrir píramídar [[grafhýsi]]. Byggingar MayaMaja hvíldu allar á sterkum steingrunni og þökin gerðu þeir með því leggja steina sífellt innar með vaxandi hæð. Innandyra voru byggingarnar gjarnan skreyttar með lágmyndum og marglituðum [[Freska|freskum]].