„Hvalir“: Munur á milli breytinga

'''Hvalir''' ([[fræðiheiti]]: ''Cetacea'') eru [[Ættbálkur (flokkunarfræði)|ættbálkur]] [[Spendýr|spendýra]] sem samanstendur af stórhvelum, [[Höfrungar|höfrungum]] og [[Hnísa|hnísum]]. Hvalir er sá ættbálkur spendýra sem best er aðlöguðaðlagaður til sjávarlífs en þeirhvalirnir hafa aðlagast lífinu í sjónum fullkomlega og eru að engu leyti háðir landi.<ref name=":0">Ásbjörn

Ættbálkur hvala telur yfir áttatíu tegundir sem skiptast í tvo undirættbálka: [[Skíðishvalir|skíðishvali]] og [[Tannhvalir|tannhvali]], en til tannhvala teljast bæði höfrungar og hnísur. Talið er að skiptinginundirættbálkarnir íhafi undirættbálkanabyrjað hafiað orðiðgreinast að fyrir 34 milljónum ára síðan.<ref name=":1">„Whale''“. Wikipedia.org'',

Skrokkur þeirrahvala

er snældu- eða spólulaga, en straumlínulagastraumlínulöguð líkamsbyggingin er eitt helsta einkenni

hvalaþeirra. Hálsliðir þeirra eru nánast samvaxnir og hafa hvalir því afar litla

langt fram á við á höfðinu, og eitt eða tvö blástursop ofan á höfðinu. af  Framlimirnir hafa mótastummyndast í bægsli. Afturlimirnir eru líffæraleifar sem ekki tengjast hryggnum og eruliggja faldiralveg innaninni í skrokksinsskrokknum. Hvalir hafa kröftugarkröftuga

sporðblöðkursporðblöðku sem eruer aðal sundfæriaðalsundfæri þeirra. SporðblöðkurnarSporðblaðkan eruer alltaf láréttarlárétt

öfugt, viðekki lóðrétt eins og hjá fiskunum, og geta stærstu skíðishvalirnir og háhyrningar náð allt

að 50 km  hraða á klukkustund. Flestir

hvalir hafa einnig bakugga en engin bein eru í sporðblöðunumsporðblöðku né bakuggunumbakugga,

metrum og 135 kg (dverg búrhvalirdvergbúrhvalir) að 34 m og 190 tonn að þyngd líkt og

Steypireyðursteypireyður sem er stærsta dýr jarðarinnar. SumumHjá sumum tegundum er líffræðilegurstærðarmunur á kynjunum, hjá mörgum skíðishvölum er kvendýrin stærri en karldýrin, en því er

Í löngum köfunarferðum hvala þarfþurfa þeir að tryggja sér nægilegt súrefni og til þess hafa hvalirþeir sérstakt líffæri sem kalla má "undranetið". Undranetið er fíngerður háræðavefur umhverfis mikilvægustu líffæri hvalsins sem geymir í sér súrefnisríkt blóð. Hvalir geta sem sagt verið svona lengi í kafi vegna þess að þeir nýta allt súrefnið og geyma í vöðvum og undranetinu. Undranetið þjónar einnig öðrum tilgangi sem er að jafna hitastig og þrýsting líkamans.  

Við köfun á mikið dýpi verður mikill þrýstingsmunur enog þar stuðlar fituhjúpurinn að þrýstingsjöfnun, en auk hans eru sumar hvaltegundirhvalategundir með fljótandi fitu í höfðinu sem erkölluð kallaðer hvalsauki. Hvalsaukinn gerir þeim kleift að kafa niður á 2.000 metra dýpi. Beinin eru sveigjanleg og gefa eftir þeim gríðarlega þrýstingþrýstingi sem verður á svo miklu dýpi og lífsnauðsynlegar æðar eins og heilaslagæðar liggja inni í mænugöngum sem kemur í veg fyrir að þær leggist saman. <ref name=":0" /> 

þroski hvala er eins og hjá okkur mönnunum. Hvalir verða kynþroska frá þriggja

til tíu ára aldursað aldri, en það er breytilegt eftirmilli tegundtegunda. Hvalkýr eru yfirleitt

frjóar einu sinni á ári, oftast á haustinnhaustin. Meðgangan er yfirleitt 10-14 mánuðir.

Meðgöngunni lýkur með burði og kálfurinn verðurer háður móður sinni meðum næringu

og vernd fyrstu misserin. Oftast eignast hvalkýrin eitt afkvæmi í einu en munfyrir sjaldgæfara erkemur að eignastþær eignist tvö afkvæmií einu.

veg fyrir að kálfurinnhann drukkni viðí fæðingu. Þegar kálfurinn er svo alveg fæddur

Skíðishvalir éta aðallega átu (smá [[krabbadýr]]) en tannhvalir éta að mestu leyti fisk. Hvalir éta því fisk, en eru einnig að einhverju leyti í samkeppni við fiskinn um fæðu. Áætlað hefur verið að þær rúmlega 80 tegundir hvala í heiminum éti um það bil 3-5 sinnum meira en fiskveiðifloti allra landa aflar eða um 300-500 milljón tonn af sjávarfangi árlega. Hrefnur eru atkvæðimestaratkvæðamestar í áti á fiskum en talið er að þær éti um 1 milljón tonna af fiski árlega. <ref>Jakob Jakobsson. (2000). „Hversu mikið af fiski éta hvalir?“ Vísindavefurinn.

SkíðishvalirnirÍ stað tanna tannhvalanna hafa skíðishvalir sérstakan síubúnað til að afla sér fæðu, í stað tanna tannhvalana, sem kallast skíði. Skíðin eru einskonareins konar plötur sem vaxa niður úr efri kjálka hvalanna og eruer þversnið hvers skíðis í laginu eins og rétthyrndur þríhyrningur. Fjöldi hára er síðan á langhliðinni sem snýr inn í munn hvalana. Stærð og fjöldi skíða er mismunandi eftir tegundum en þau geta orðið rúmlega 400 og allt að 4 metrar að lengd. Síunin fer þannig fram að þeir fylla ginið af sjó sem síðanþeir erþrýsta þrýstsvo aftur út aftur með tungunni og fæðan situr eftir. Helsta fæða skíðishvala er eins og áður sagði áta, en þeir nærast einnig á svifdýrum og smáfiskum.

Tannhvalirnir hafa aftur á móti keilulaga tennur. Tennurnar eru mismargar eftir tegundum, allt frá tveimur upp í tugi. Tennurnar erunota notaðarþeir til að grípa bráðina og bíta í sundur, en ekki til að tyggja. Tannhvalir lifa eins og áður sagði flestir á fiskfiski, en sumir éta

einnig [[Smokkfiskar|smokkfiska]] og [[Kolkrabbar|kolkrabba]], og enn aðrir éta önnur dýr eins og [[Selur|seli]] eða [[sæljón]], eða jafnvel aðra hvali. <ref name=":0" /> 

gerir það að verkum að þeir sofna ekki alvegfullum svefni í langan tíma því þeirþá gætu

þeir drukknað. Þó svo aðÞótt lítið sé vitað um svefn villtra hvala þá er vitað að hvalir

Eyru hvala hafa aðlagast sjávarlífi og eru því öðruvísi en eyru manna. Hvalir hafa ekki sjáanleg ytri eyru. Í stað þess að hljóð farafari í gegn um ytriytra eyraeyrað inn í mið eyraðmiðeyrað meðtaka hvalir hljóð í gegnum hálsinn og þaðan í innra eyra. Tannhveli senda frá sér hátíðnihljóð frá líffæri sem kallast melonmelóna. MelonMelónan er mest byggtað uppmestu afúr fitu og stærð þesshennar er mismunandi eftir tegundum. Því stærrastærri melonmelóna, því háðari eru tegundirnar þvíhenni.

Augu hvala eru fremur lítil miðað við stærð þeirra, en þrátt fyrir það hafa þeir ágætiságæta sjón. Augun eru á hliðum höfuðsins svo sjón þeirra byggist á tveimur flötum. Í sjó geta hvalir séð um 10,7 metra frá sér, en sjá ekki eins vel ofansjávar. Hvalir sjá einnig bæði í björtu og þegar dimmt er. Ekki er vitað með vissu hvort að hvalir sjái liti en talið er að þeir geri það ekki.

Hvalir hafa ekkert lyktarskyn og lítið bragðskyn eða ekkert bragðskyn. Þrátt fyrir það virðast sumar tegundir tannhvala frekar vilja eina tegund fiska en aðra sem bendir til þess að þeir skynji eitthvað tengt bragði eða lykt.

verið mjög hávær, en það er mismunandi eftir tegundum. Sumar tegundir hvala notastnota aðeins viðeins einskonarkonar smelli en aðrir notastnota viðeins einskonarkonar söng.

synda til dæmis um og mynda stöðuga bili og framleiða loftbólur. Einnig leika þeir sér að því að sprengja loftbólurnar, eða búa til fleiri minni. Stærri hvalir eru líka taldir taka þátt í leikjum, hvalurinn skilurheldur sporðinn eftirsporðinum fyrir ofan vatnsyfirborðið í nokkurn

tíma semog er þá kallað erað hann sé að sigla.

þeirra dvelji aðeins stutt þar. Samtals 23 tegundir finnast á íslensku hafsvæði en

tegundnumtegundunum þó mikilvægt í ætisleit.<ref>Hvalasafnið Húsavík. (e.d.) „Hvalir við Ísland''“. Hvalasafn.is''<nowiki>. Sótt 3. Október 2015 af http://www.hvalasafn.is/hvalir-vid-island/</nowiki></ref>

FlestarFlestum þessara tegunda eruer að aukastfjölga hér við land, þar má nefna Steypireyðisteypireyði, Langreyðilangreyði, Hnúfubakahnúfubaka og Búrhvalibúrhvali. FækkunHrefnu hefur orðið á Hrefnumfækkað, en engin breyting hefur veriðorðið á stofnistofnum Sandreyða,sandreyðar og Grindhvalagrindhvals. BreytingarStofnstærðarbreytingar á nokkrum

algengum tegundum við Ísland eru þó óþekktarekki þekktar, er þarog má þar nefna Hnísurhnísu, Leifturleiftur, Hnýðingahnýðinga,

Háhyrningaháhyrninga og Andanefjurandarnefjur.<ref name=":2">Snorri Baldursson. (2014). ''Lífríki Íslands, vistkerfi lands og sjávar''. Reykjavík: Bókaútgáfan

|[[Hnísa|Hnísur]] ''Phocoena phocoena''

|[[Andarnefja|Andanefja]] ''Hyperoodon ampullatus''

ATH að talning á þessum stofnum voruvar gerðargerð á mismunandi tímum frá 1987 - 2010. Í stofnstærð hnísu er einungis verið að tala um í íslenska landgrunninulandgrunnið.

Hnúfubakar nærast á dýrasvifi jafnt og uppsjávarfiskum. HrefnurHrefnan hér við land

lifalifir á breytilegu fæði en aðallega er talið að hún nærist á sandsílum,

botnfiskum og síld. Tannhvalirnir nærast fyrst og fremst á fiskfiski og smokkfiskum

en háhyrningar étur mikið tiléta sjófugla og önnur sjávarspendýr – enog hér við land

ári – yfir tvær milljón tonna af því ereru fiskur – aðallega loðna og aðrir uppsjávarfiskar

Skiptar skoðanir eru á því hvort að át hvala hafi áhrif á stofnstærðstærð

afla af þorskþorski og loðnu um 20% ef stofnum af hrefnu, langreyðumlangreyðar og hnúfubökumhnúfubaks erværi

eru yfirleitt veiddir fyrirvegna kjötiðkjötsins en hafa einnig verið veiddir vegna annara

veiddir nánast eingöngu vegna lýsisins sem var notað tilsem lýsingarljósmeti. Á þessum

tíma voru Hollendingar, Japanir og Bandaríkjamenn áhrifamestuöflugustu veiðiþjóðirnar.

Hvalir voru skutaðirskutlaðir með handskutum af trébátum. Þá sóttust menn eftir þeim hvölum sem voru auðveld skotmörk og voru sléttbakar mjög vinsælir vegna

ásamt sérstökum hópumfrumbyggjahópum í Síberíu, Alaska og N-Kanada sem veiða til

einkanota. Yfirvöld taka sérstaklega áveiðumá veiðum þessara frumbyggja og veitveita þeim undanþágu sökum veiðiaðferða þeirra því

Hvölum stendur einnig ógn af mönnum óbeint. Hvalir eiga þaðtilþað til að festast í netum eða veiðast sem meðafli á króka. Nótaveiðar eru stóralgeng dánarorsök hvala og annarra sjávarspendýra. Hvalir verða einnig

eiturefni í kálfana með mjólkinni.  ÞessimengunarefniÞessi mengunarefni geta valdið krabbameini í meltingarvegi og meiri viðkvæmni gegn

smitsjúkdómum. Hvölum stendur einnig ógn af því að kyngjagleypa rusli í hafinurusl eins

Talið er að um 13 milljónir manna hafi farið í hvalaskoðun á heimsvísu árið 2008. Almennar reglur og siðareglur hafa verið gerðarsamdar til þess að lágmarka áreiti sem hvalirnir verða fyrir. Ísland, Japan og Noregur eruhafa bæði með hvalaskoðun og hvalveiðar sem atvinnugreinar. Hvalaskoðun velturveltir um 2,1 billjónmilljarði dollurumdollara árlega á heimsvísu og veitir um 13.000 störf. Hvalveiðar aftur á móti velta um 31 milljónummilljón dollara