„Hákon háleggur“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
Beikon Ingi (spjall | framlög) Ekkert breytingarágrip Merki: Farsímabreyting Breyting frá farsímavef |
m Tók aftur breytingar Beikon Ingi (spjall), breytt til síðustu útgáfu Skúmhöttur |
||
Lína 1:
{{Konungur
| skjaldarmerki = Norway_coa.png
| ætt = Ætt Sverris konungs
| titill = Konungur Noregs
| mynd = Haakon Magnussens segl-013.jpg
| nafn = Hákon háleggur
| skírnarnafn = Hákon Magnússon
| ríkisár = [[1. nóvember]] [[1299]] - [[8. maí]] [[1319]]
| fæðingardagur = [[1270]]
| fæðingarstaður =
| dánardagur = [[8. maí]] [[1319]]
| dánarstaður = [[Túnsberg]]
| grafinn = [[Maríukirkjan í Ósló]]
| faðir = [[Magnús lagabætir]]
| móðir = [[Ingibjörg Eiríksdóttir af Danmörku|Ingibjörg Eríksdóttir]]
| titill_maka = Drottning
| maki = [[Evfemía af Rügen|Evfemía]] af Rügen
| börn = [[Ingibjörg Hákonardóttir af Noregi|Ingibjörg Hákonardóttir]]<br />[[Agnes Hákonardóttir]]
}}
'''Hákon háleggur''' (1270 – 8. maí 1319) eða '''Hákon 5. Magnússon''' var [[Noregskonungar|konungur Noregs]] frá [[1. nóvember]] [[1299]] til dauðadags. Hann tók við af bróður sínum, [[Eiríkur Magnússon prestahatari|Eiríki Magnússyni]].
== Hákon hertogi ==
Foreldrar Hákonar voru konungshjónin [[Magnús lagabætir|Magnús Hákonarson lagabætir]] og [[Ingibjörg Eiríksdóttir af Danmörku|Ingibjörg]], dóttir [[Eiríkur plógpeningur|Eiríks plógpenings]] Danakonungs. Faðir Hákonar gerði hann að hertoga árið [[1273]], um leið og hann gerði Eirík að meðkonungi sínum. Í ''Hirðskrá'' Magnúsar sem gerð var nokkru síðar kom fram að hertogi skyldi stýra hluta landsins sem konungur væri, en um leið sýna konunginum trúmennsku og hlýðni.
Þegar Magnús dó árið [[1280]] voru báðir synirnir á barnsaldri og höfðingjar stýrðu landinu ásamt Ingibjörgu drottningu. Hákon varð fullveðja 14 ára, [[1284]], og tók þá við stjórn hertogadæmis síns. Hann tók sér aðsetur í [[Ósló]], en Eiríkur bróðir hans dvaldi löngum í [[Björgvin]]. Ekki kemur nákvæmlega fram hve stórt hertogadæmi Hákonar var en auk Óslóarsvæðisins mun það hafa verið [[Upplönd]], [[Ryfylki]], hugsanlega [[Agðir]] og svo [[Færeyjar]] og [[Hjaltlandseyjar]]. Hann stýrði hertogadæminu af myndarskap og kom á ýmsum réttarbótum.
== Konungur Noregs ==
Eiríkur konungur dó sumarið [[1299]]. Hann lét eftir sig kornunga dóttur en samkvæmt norskum ríkiserfðareglum stóð bróðir hans mun framar í erfðaröðinni en dóttirin og varð Hákon því konungur. Hann var krýndur í Ósló [[1. nóvember]] það ár og skömmu síðar lét hann hefja byggingu virkisins í [[Akershúskastali|Akershús]] við Ósló. Segja má að á ríkisstjórnarárum hans hafi miðstöð stjórnsýslunnar í Noregi flust frá Björgvin til Óslóar, en þó var Hákon oft í Björgvin, einkum á veturna.
Hákon háleggur var mun sterkari leiðtogi en Eiríkur bróðir hans, meðal annars hreinsaði hann til í [[ríkisráð]]inu þegar hann tók við völdum, og lét árið [[1302]] hengja valdamesta manninn þar, [[Auðun Hugleiksson hestakorn]]. Hann losaði sig við ýmsa ættgöfuga tignarmenn og preláta en valdi þess í stað með sér vel menntaða, dugmikla og trygga ráðgjafa.
Hann var stjórnsamur og óþreytandi í viðleitni sinni að styrkja konungsvaldið og auka miðstýringu. Meðal annars sendi hann hvað eftir annað fulltrúa sína til Íslands til að reyna að auka völd sín yfir landinu. Hákon lét kristin viðhorf ráða miklu um stjórn ríkisins, og eftir dauða hans var hann af mörgum talinn helgur maður. Eimdi eftir af því fram til siðaskipta.
== Hjónaband og erfingjar ==
[[Mynd:Håkon Magnusson.JPG|thumb|left|Líkneski Hákonar háleggs í dómkirkjunni í Stafangri.]]
Kona Hákonar háleggs ([[1299]]) var [[Evfemía af Rügen]]. Dóttir þeirra var [[Ingibjörg Hákonardóttir af Noregi|Ingibjörg Hákonardóttir]] ([[1301]]-um 1360). Laungetin dóttir Hákonar, með Gró Sigurðardóttur, var [[Agnes Hákonardóttir]] ([[1290]]-[[1319]]).
Eftir fæðingu Ingibjargar vildi Hákon leitast við að tryggja ríkiserfðirnar og fékk fram breytingu á [[erfðaröð]] norsku krúnunnar, þannig að skilgetinn sonur skilgetinnar dóttur var settur í þriðja sæti, skilgetin dóttir í níunda sæti og skilgetinn sonur óskilgetinnar dóttur í ellefta sæti. Ennfremur var sett inn ákvæði um að ef konungur væri ekki fullveðja skyldi ríkinu stýrt af tólf manna ríkisráði og því var svo settur ákveðinn rammi.
Hákon háleggur dó vorið 1319 og með honum karlleggurinn af ætt Sverris konungs en [[Magnús Eiríksson smek|Magnús]], sonur Ingibjargar dóttur hans og [[Eiríkur Magnússon hertogi|Eiríks Magnússonar]] hertoga af [[Södermanland]], erfði krúnuna og varð konungur bæði Noregs og [[Svíþjóð]]ar, aðeins þriggja ára að aldri.
== Heimildir ==
* [http://www.snl.no/H%C3%A5kon_5_Magnusson_(den_eldre) Hákon háleggur – Æviágrip] — Store Norske Leksikon.
* [http://www.snl.no/.nbl_biografi/H%C3%A5kon_5_Magnusson/utdypning Hákon 5. Magnússon – Ítarlegt æviágrip] — Norsk biografisk leksikon.
{{Töflubyrjun}}
{{Erfðatafla |
fyrir=[[Eiríkur Magnússon prestahatari]] |
eftir=[[Magnús Eiríksson smek]] |
frá=1299 |
til=1319 |
titill=[[Noregskonungar|Noregskonungur]]
}}
{{Töfluendir}}
{{fd|1270|1319}}
[[Flokkur:Noregskonungar]]
| |||