„Kvika“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
nýtt |
|||
Lína 1:
'''Kvika''' eða '''bergkvika''' (“''magma''” á ensku) verður til við bráðnun bergs í [[Mötull|möttli]] ([[basalt]]) og [[Jarðskorpa|skorpu]] ([[ríólít]]) jarðar.
Efnasamsetning hennar er mjög mismunandi og fer eftir myndunarstað. Algengustu tegundir innihalda 45-75% SiO2 og myndast við 1200-70°C á 100-3ja km dýpi í jörðinni. <ref name="visinda">http://www.visindavefur.is/svar.php?id=63785 Vísindavefurinn: '''Hvað er hraun og hvað er kvika?'''. Svar: Sigurður Steinþórsson (11.9.2013); skoðað: 16.11.2015</ref>
==Staðsetning kvikunnar==
Undir yfirborði jarðar vex hitastigið hratt með auknu dýpi. Hann hækkar á kyrrlátum meginlandssvæðum um 2-4°C/100m. Á Íslandi, sem er nær [[Möttulstrókur|möttulstróknum]] hækkar hitastigið hraðar, 5-10°C útan rekbeltisins og 10-100°C/100m á eldvirkum svæðum. Til að komast í 1.000 – 1.500 °C – sem er hitastigið basalt-kvikunnar, væri eiginlega nauðsynlegt að farar mjög djúpt niður. Enn samt er það oft ekki svo - serstaklega ekki undir eldstöðvum -, kvikan leynst á bara nokkra kílómetra dýpi.<ref name="Ari Trausti">Ari Trausti Guðmundsson, Ragnar Th. Sigurðsson: ''Íslenskur jarðfræðilykill.'' Reykjavík, Mál og Menning, 2004</ref>
Og hún getur staldrað við í mismunadum tegundum af geymslum: [[kvikuþró]]um, [[kvikuhólf]]um, [[Silla|sillum]] eða/og [[Berggangur|berggöngum]].
==Bræðslumark==
Yfirleitt liggur [[bræðslumark]] þekkta bergtendunda á bilinu 800-1200°C. Þar sem [[þrýstingur]]inn hækkar bræðslumarkið efna, verður hitastigið á nokkurra kílómetra dýpi (= undir tölumverðum þrýstingi) vera mikið hærra til þess að kvika, bráðið berg, nái að myndast. En [[jarðskorpa]]n og efri [[mötull]], efstu hlutar jarðkúlunnar, eru að mestu úr föstu efni. Til þess að bræða efnið þarf háan og hækkandi hita á tilteknum stað eða færslu á heitu efni upp á við, móti lækkandi þrýstingi.<ref name="Ari Trausti"/>
==Ris bergmassa==
Í misheitum mötli rís efni sums staðar en sekkur annars staðar. Þrátt fyrir að mishitahreyfingarnar séu afar hægar, nægar þær þó að láta bergið berast upp í svæði þar sem það byrjar að bráðna.<ref name="Ari Trausti"/>
Hins vegar hafa [[steindir]] [[möttulberg]]s (eða [[skorpuberg]]s) mismunandi bræðslumark. Þar getur ákveðið hitagstig við tiltekinn þrýsting valdið bráðnun sumra steinda eða efnasamblanda en ekki annarra. Bergtegund sem hefur lágt bræðslumark og verður fyrst kvika er [[basalt]].<ref name="Ari Trausti"/>
==Kvikugerðir==
Margar kvikutegundir eru til og þær gefa af sér ólíkar [[Gosberg|gos-]] eða [[Djúpberg|djúpbergstegundir]]. T.d. er talað um [[Basísk kvika|basísk]], [[Ísur kvika|ísur]] eða [[Súr kvika|súr kvika]] eftir innihald af mismunandum efnum,<ref name="Ari Trausti"/> sérstaklega [[SiO2]].<ref>Þorleifur Einarsson: ''Geology of Iceland. Rocks and landscape.'' Reykjavík, Mál og Menning, 1994, 34</ref>
==Munurinn á milla kviku og hrauns==
Þegar kvikan er að nálgast yfirborð jarðarinnar, fer hún strax að losna sig með gösum (stundum þegar í hólfinni), svo að samsetning hrauns er dálitið öðruvísi en samsetning kvikunnar í yðrum jarðarinnar. <ref name="visindi”/>
==Tilvísanir==
<references/>
==Heimildir==
| |||