„Hákarl“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
mEkkert breytingarágrip |
mEkkert breytingarágrip |
||
Lína 18:
| binomial_authority = [[Marcus Elieser Bloch|Bloch]] & [[Johann Gottlob Schneider|Schneider]], 1801
}}
'''Hákarl''' ([[fræðiheiti]]:''Somniosus microcephalus'') er grannvaxinn, sívalur,
Allt sitt líf dvelur
==
Erfitt er að finna öruggar heimildir um það hvenær Íslendingar hafi byrjað að veiða hákarl en talið er að á fyrstu öldum Íslandsbyggðar hafi Íslendingar einungis nýtt þann hákarl sem rak dauðan á fjörur. Veiðarnar virðast þó vera orðnar töluvert miklar á 14. öld en þá var hákarlinn orðinn hluti af matarvenjum Íslendinga. Um hákarl má lesa
Hákarlaveiðar á 17. öld voru fremur litlar hér á landi og þá aðallega fyrir tilstilla Dana sem stjórnuðu versluninni, þar sem þeir lækkuðu verð á íslenskum útflutningsvörum en seldu sinn varning á okurverði til Íslendinga. Þessi einokun leiddi til fjárskorts og voru því veiðarfæri landsmanna léleg og framfarir í öllum greinum mjög litlar. Í kringum 1800 fer þó einokunarverslun Dana að hnigna og Íslendingar fara að stunda hákarlaveiðar í auknari mæli enda var eftirspurn eftir lýsi orðin mikil í borgum Evrópu. Þetta leiddi til þess að Íslendingar fóru að gera út skip sem einungis voru ætluð til hákarlaveiða en áður fyrr hafði hákarlinn aðeins verið veiddur sem viðbót við þorskaflann. Það voru þó breytingar handan við hornið á aðbúnaði manna úti á sjó því þegar að aukin eftirspurn eftir lýsi varð í Evrópu fóru menn að gera út til hákarlaveiða á þilskipum. <ref>Jóhann Tómasson. (1975). Þróun hákarlaútgerðar við Norðurland. Í Gísli Sigurðsson, Gunnar Rafn Sigurbjörnsson og Sigurjón Sigtryggson (ritstjórar), Siglfirðingabók: Ársrit Siglufjarðar (bls. 47-70). Siglufjörður: Siglufjarðarprentsmiðja h.f.</ref>
▲Allt sitt líf dvelur hann í köldum heimskautasjó (2 - 7°C) á miklu dýpi, hann er eina tegund hákarla í heiminum sem vitað er um að það geri. Á sumrin heldur grænlandshákarlinn sig á 180 - 730 metra dýpi en færir sig nær yfirborðinu á veturna í þeirri von að ná sér í seli. Hákarlinn finnst allt frá [[Svalbarði|Svalbarða]], [[Bjarnareyja|Bjarnareyju]] og [[Hvítahaf]]i í norðri, og suður með ströndum [[Noregur|Noregs]] inn í [[Norðursjór|Norðursjó]]. Hann er einnig að finna við norðanverðar [[Bretlandseyjar]], [[Færeyjar]] og [[Ísland]].<ref>Jón Már Halldórsson. (2003). Hvað er vitað um grænlandshákarlinn? Sótt 13. október 2012 af http://www.visindavefur.is/svar.php?id=3036</ref>
Hákarlaveiðar á þilskipum hófust fyrir alvöru í kringum 4. áratug 19. aldar og voru Vestfirðingar manna fyrstir til þess að gera út til hákarlaveiða á þilskipum. Á þessum tíma hafði verð á lýsi hækkað hlutfallslega mikið gagnvart þorski. Þilskipum á Vestfjörðum fjölgaði stöðugt á þessum árum og var svo komið að þorskveiðar virtust hafa verið aukageta skipverja. Þilskipaútgerð Norðlendinga byrjaði þó öllu síðar en fyrir vestan. Þilskipaútgerð Norðlendingar var í höndum bænda og stunduðu þau skip nær eingöngu hákarlaveiðar. <ref>Jón Þ. Þór. (2002). Sjósókn og Sjávarfang, Saga Sjávarútvegs á Íslandi: Árabáta- og Skútuöld, I. Bindi. Akureyri: Bókaútgáfan Hólar</ref><ref>Jón Þ. Þór. (1981). Hákarlaveiðar Eyfirðinga á síðari hluta 19. aldar. Í Jónas Blöndal og Már Elíasson (ritstjórar), Ægir: 8 tölublað (418-430). Reykjavík: Ísafoldar prentsmiðja hf.</ref>
▲Erfitt er að finna öruggar heimildir um það hvenær Íslendingar hafi byrjað að veiða hákarl en talið er að á fyrstu öldum Íslandsbyggðar hafi Íslendingar einungis nýtt þann hákarl sem rak dauðan á fjörur. Veiðarnar virðast þó vera orðnar töluvert miklar á 14. öld en þá var hákarlinn orðinn hluti af matarvenjum Íslendinga. Um hákarl má lesa meðal annasrs í [[Snorra-Edda|Snorra Eddu]], [[Grágás]] og [[Jónsbók]], þ.e. hákarlsreka, og um verkaðan hákarl er skrifað í skrá yfir eignir Hóladómkirkju frá [[1374]]. Veiðarnar færðust svo í vöxt á næstu öldum og tíðkaðist að menn færu á opnum bátum í hákarlalegur. Í slíkar sjóferðir var yfirleitt farið á veturna og gátu þær tekið allt frá 2 dögum, upp í 2 vikur en allt réðst það af aflabrögðum og veðráttu. Ástæða þess að farið var í þessar ferðir að vetri til má rekja til þess að menn þurftu að sinna heyskap og öðrum bústörfum á sumrin til þess að halda lífi í búfénu á veturna. Hákarl var veiddur með [[Lagnvaður|Lagnvaði]], [[Keflvaður|keflvaði]] og venjulegum vað og svo hákarlalínu. Eftir aldamótin [[1900]] dró verulega úr hákarlaveiðum og lögðust nærri af um [[1930]], því mjög dró úr eftirspurn eftir hákalslýsi. Enn er þó sá hákarl sem veiðist [[kæsing|kæstur]]. Framleiðsla [[hákarlalýsi]]s til manneldis hefur farið vaxandi að undanförnu. <ref>Jón Þ. Þór. (2002). Sjósókn og Sjávarfang, Saga Sjávarútvegs á Íslandi: Árabáta- og Skútuöld, I. Bindi. Akureyri: Bókaútgáfan Hólar</ref>
Mikil eftir lýsi í borgum evrópu allt fram til 1900 en þá fór eftirspurnin eftirlýsi að minnka verulega vegna þess að þá voru menn byrjaðir að nota olíu til þess að lýsu upp borgirnar í stað lýsis. En eins og hægt er að sjá á myndinni hér til hliðar var mikið um að vera þegar að veiðarnar stóðu sem hvað hæst því þá voru einungis menn í norður-amti að veiða nýta lifur úr hákarla sem náði í rúmar 12.000 tunnur. Það voru einmitt Norðlendingar sem báru höfuð og herðar yfir aðra hvað hákarlaveiðar varðaði á landinu.
[[File:Hákvarlaveiðar.jpg|thumb|500px|right|Hákarlaveiðar Norðlendinga og Austfirðinga]]
== Magaskrúð hákarlsins ==
Hákarlinn er mjög gráðugur. [[Árni Friðriksson]], segir frá því ''Margt býr í sjónum'', að í einum einasta hákarli sem veiddist einu sinni við norðurströnd Íslands, fannst hvorki meira né minna en 14
== Gælunöfn og feluorð ==
Lína 41:
== Tilvitnanir ==
<references/>
▲== Heimildir ==
* ''Sjávarnytjar við Ísland'', Karl Gunnarsson, Gunnar Jónsson, Ólafur Karvel Pálmason. Mál og menning, Reykjavík, 1998.
* Kynning á íslenskum sjávarútvegi: Ekkert slor, í Háskólanum á Akureyri 2000
| |||