'''Saga stjórnleysisstefnu''' er venjulega talin hefjast í uppafi 18. aldar en sumir telja þó að stjórnleysisstefnu–fyrirkomulag hafi verið að finna í forsögulegum [[menning]]arsamfélögum (það er þó afar umdeilt). Hugmyndir sem telja má líkar komu fram í fornöld og hafa sumir stjórnleysingjar tileinkað sér [[Taóismi|Taóisma]] sem auðuga uppsprettu hugmynda. Einnig er hægt að finna svipaðar hugmyndir meðal [[heimspeki]]nga [[Forn-Grikkir|Forn-Grikkja]], þ.á m. [[Zenon frá Kítíon|Zenons]], upphafsmanns [[stóuspeki]]nnar. Nokkrir stjórnleysingjar hafa enn fremur dregið hugmyndir sínar úr [[kristni]].
Fyrsti nútímahöfundurinn sem mælti með aflagningu ríkisvalds var [[William Godwin]], en sú skoðun kom fram í ''[[Fyrirspurn varðandi pólitískt réttlæti]]'', sem kom út [[1793]]. Stjórnleysi var notað sem móðgandi heiti gegn vinstri vængnum í [[Franska byltingin|frönsku byltingunni]], en prentarinn [[Pierre-Joseph Proudhon]] tók það upp til að lýsa stefnu sinni í ritinu ''[[Hvað er einkaeign?]]'' árið [[1840]].
==Upphaf nútímahreyfingarinnar==
[[Mynd:Pierre_Joseph_Proudhon.jpg|110px|thumb|left|[[Pierre Joseph Proudhon]]]]
Hreyfingin er yfirleitt talin byrja með öðrum hvorum þeirra [[William Godwin|Godwin]] eða [[Pierre-Joseph Proudhon|Proudhon]]. Fleiri höfundar sem höfðu afgerandi áhrif á síðari tíma stjórnleysingja, þar á meðal [[Max Stirner]] og [[Josiah Warren]] skrifuðu á sama tíma, en þeir titluðu sig ekki stjórnleysingja, eins og Proudhon gerði. Samfélagsskipan í Evrópu var í miklu róti á þessum tíma, en þessir höfundar voru að mestu tengdir gamla skipulaginu; sérstaklega var greinilegt að hugmyndir Proudhon og Warren gerðu ráð fyrir samfélagi sjálfstæðra atvinnurekenda. Aðrir, t.a.m. [[Mikhaíl Bakúnín]], voru nátengdari samfélaginu sem var að myndast, þar sem fjöldinn allur af eignalausum verkamönnum flæktist um. Áhrifin sem þetta hafði á hann, ásamt með samskiptum við Proudhon, varð til þess að Bakunin varð leiðandi hugmyndasmiður í verkalýðshreyfingum í nokkrum Evrópulöndum, ásamt t.d. [[Élisée Reclus]].
==Byltingar og bótaferli==
Proudhon hafði haldið fram gagnsemi hægfara umbóta til þess að koma samfélagshugmyndum sínum í framkvæmd. Bakunin áleit hinsvegar að byltingar væri þörf. Þrátt fyrir þetta tóku þeir báðir þátt í byltingunum í Frakklandi 1848. Proudhon bauð sig fram sem þingfulltrúa; Bakunin þvældist í götubardögum. Það sama ár birtist [[Kommúnistaávarpið]] eftir [[Karl Marx]]. Í hringiðu mismunandi jafnaðarstefnustrauma sem erfitt var að henda reiður á varð fljótlega hægt að greina þrjá nýja strauma: [[Samvinnuhyggja|Samvinnuhyggju]] í anda Proudhon, [[Samyrkjustefna|samyrkjustefnu]] Bakunins, og svo [[Sameignarstefna|sameignarstefnu]] Marx. Fólk sem tengdist öllum þessum straumum kom að stofnun [[Fyrsta alþjóðasambandið|fyrsta alþjóðasambandsins]]. Deilum Marx við stjórnleysingjana — fyrst og fremst Bakunin, sem var óbifandi andstæðingur pólitískra hugmynda Marx — lauk með því að stjórnleysingjum var vísað úr sambandinu. Margir rekja andúð þá sem síðan hefur verið sterk milli stjórnleysingja og Marxista til þessa atburða.
Verkalýðshreyfingin í BNA var mun minni, og hafði lengi mun minna af þróun stjórnleysisstefnu þar í landi að segja. Þar þróuðu menn á borð við [[Lysander Spooner]] og [[Benjamin Tucker]] hugmyndir Proudhon áfram í aðra átt en Evrópumennirnir og héldu inni atriðum á borð við markaðshyggju og [[Umbótastefna|umbótastefnu]]. Aðrir héldu áfram með hugmyndir Proudhon um nýjar gerðir gjaldmiðla.
Um [[1890]] og nokkuð fram yfir aldamót myndaðist nokkuð öflug hreyfing innan frönsku verkalýðshreyfingarinnar; þessi hreyfing var nefnd ‚syndikalism‘, sem má nokkurn veginn þýða sem ''[[samtakahyggja]]''. Grunnforsendur samtakahyggjunnar voru þær að verkalýðsfélög væru helsta og besta aðferð öreigastéttarinnar til að ná völdum í samfélaginu. Hugmyndir samtakahyggjumanna fóru því að verulegu leyti saman við hugmyndir stjórnleysingja á borð við Bakunin, sem einnig hafði haldið fram mikilvægi verkalýðsfélaga.
Samtakahyggja náði talsverðum árangri, og varð hún ráðandi afl í [[Frakkland|frönsku]] verkalýðshreyfingunni um tíma, og á [[Spánn|Spáni]] allt fram til ósigurs [[Confederación Nacional del Trabajo|C.N.T.]]/[[Federación Anarquista Ibérica|F.A.I.]] í borgarastríði á árunum [[1936]]–[[1939]]. Ameríska verkalýðsfélagið [[Industrial Workers of the World]] hafði einnig áhrif langt út fyrir það sem meðlimatölur gefa í skyn.
Á svipuðum tíma lögðu aðrir stjórnleysingjar áherslu á mikilvægi annarra en verkamanna í heildarhreyfingunni. Ennfremur lögðu þeir áherslu á vandkvæðin á því að ákvarða eðlileg laun fyrir vinnu, og vildu almennt afnema all skömmtun á veraldlegum gæðum — vildu s.s. hreina [[Sameignarhyggja|sameignarhyggju]]. Áberandi talsmenn þeirrar hugmyndar voru m.a. [[Pjotr Kropotkin]] og [[Errico Malatesta]]. Áhrif þeirra hafa einnig verið mikil, en einkum má benda á [[Úkraína|Úkraínu]], þar sem [[svarti herinn]] hafði mikil áhrif frá [[1917]] til [[1921]]. Einnig höfðu hugmyndir þeirra talsverð ítök á Spáni og hafa verið nokkuð sterkar í rómönsku Ameríku.
==Spænska borgarastríðið==
{{Aðalgrein|Stjórnleysisstefna í spænska borgarastríðinu}}
Í borgarastríðinu sem hófst á [[Spánn|Spáni]] árið [[1936]] voru stjórnleysingjar áberandi, og í norðausturhéruðum Spánar voru stjórnleysingjar ráðandi afl um tíma. Fyrir áhrif þeirra breyttust [[Katalónía]] og [[Aragónía]] í einskonar sósíalistasvæði um tíma, og samfélagsbreytingar þar urðu mun víðtækari en annars staðar á svæði lýðveldissinna. Efnahagskerfi svæðisins, sem var í molum bæði eftir kreppuna miklu og uppreisn fasista, var tekið yfir af verkamönnum.
Ástandið entist þó ekki lengi. Lýðveldið varð að verjast ásókn fasistahersins, en hafði til þess litla getu. [[Frakkland|Frakkar]] og [[Bretland|Bretar]] tóku sig saman um að setja Spán í hafnbann á meðan á stríðinu stæði; því var einskis stuðnings að vænta frá öðrum lýðræðisríkjum heimsins. [[Sovétríkin]] sendu þó hergögn og nokkra aðstoð gegn u.þ.b. helmingi gullforða lýðveldisins. Á meðan sendu [[Adolf Hitler|Hitler]] og [[Benito Mussolini|Mussolini]] heilar hersveitir á vettvang og einræðisstjórnin í [[Portúgal]] veitti opinskátt aðstoð yfir landamærin. Misvægið sem þannig myndaðist og almennt álit manna að lýðveldisöflin yrðu að vinna saman gegn fasistum leiddi til þess að yfirstjórn [[Confederación Nacional del Trabajo|C.N.T.]] gerði hið ómögulega: Stjórnleysingjar tóku sæti í ríkisstjórn. Í kjölfarið dró úr byltingaranda landsmanna; hersveitir stjórnleysingja, sem margar hverjar höfðu náð góðum árangri, voru felldar inn í almenna herinn og hægt og bítandi færðust völdin á hendur kommúnistaflokknum.
Í byrjun [[maí]] [[1937]] brutust út óeirðir í [[Barcelona]] í kjölfar árásar lögreglusveita á símstöð sem framkvæmd var eftir skipun frá kommúnistaflokknum. Leiðtogar C.N.T. hvöttu félagsmenn til að leggja niður vopn sín, sem gerðist að lokum. Eftir þetta var P.O.U.M., flokkur tengdur trotskíistum, bannaður undir því yfirskyni að hann hafi verið njósnahópur fyrir [[Þýskaland|þýska]] og [[Ítalía|ítalska]] fasista. Áhrif stjórnleysingja snardvínuðu eftir þessa atburði.
Stjórnleysisstefna gleymdist að miklu leyti eftir [[Seinni heimsstyrjöldin|seinni heimsstyrjöld]], þar sem heiminum var skipt í áhrifasvæði [[Bandaríki Norður-Ameríku|Bandaríkjanna]] og [[Sovétríkin|Sovétríkjanna]], og í stjórnmálaumræðu komst ekkert fyrir nema [[kapítalismi]] og [[kommúnismi]] – sem menn kynntu gjarnan sem baráttu milli [[frelsi]]s og gerræðis.
Yfirlýstir stjórnleysingjar tóku lítinn þátt í flestum byltingum og uppreisnartilraunum sem áttu sér stað eftir heimsstyrjöldina, en allnokkrar þeirra hafa fallið mjög vel að hugmyndum þeirra; t.a.m. í [[Ungverjaland]]i árið [[1956]] og í [[París]] [[1968]]. Á umrótsskeiði sjöunda áratugarins kom þó fram nokkuð af nýstárlegri fræðihugsun, og sérstaklega hófu umhverfis- og jafnréttissinnar að láta kveða að sér; [[stjórnlaus jafnréttishyggja]] og [[stjórnlaus umhverfisstefna]] koma báðar fram sem sjálfstæðar hugmyndastefnur á þessum tíma. Aukið frjálslyndi í Marxisma hafði einnig þau áhrif að víxlverkun milli stjórnleysisstefnu og Marxista af ýmsu tagi jókst á ný.
==Upphaf 21. aldar==
Fylgi stjórnleysisstefnu hefur heldur farið vaxandi á síðustu árum, en endurkoma víðtækra and-kapítalistahreyfinga og andstæðinga svonefndrar [[hnattvæðing]]ar hefur að miklu leyti byggst á hugmyndum hennar. [[Mótmæli gegn Alþjóða Viðskiptastofnuninni í Seattle|Mótmælafundurinn í Seattle]] árið [[1999]] markaði á nokkurn hátt tímamót í hreyfingunni, en [[Indymedia]] var m.a. sett á fót skömmu eftir fundinn. Einnig vakti [[svarta sveitin]] talsverða athygli þar.
Margir hafa sagt að nýleg tækniþróun hafi gert mun auðveldara að kynna stjórnleysisstefnu fyrir fólki, en sérstaklega má benda á notkun farsíma eða internets til að skipuleggja og koma saman laustengdum hópum sem oft starfa óafvitandi eftir hugmyndum stjórnleysingja. Margir stjórnleysingar tengja einnig hreyfinguna í kringum [[Frjáls hugbúnaður|frjálsan hugbúnað]] við stefnuna.
