„IJsselmeer“: Munur á milli breytinga

'''IjsselmeerIJsselmeer''' er stærsta [[stöðuvatn]] [[Holland]]s og jafnframt eitt stærsta manngerða stöðuvatn heims með 1.850 km². Það var áður fyrr [[fjörður]] sem hét [[Zuiderzee]]. Fjörðurinn náði djúpt inn í landið en var lokaður af með sjávarvarnargarði [[1932]].

Zuiderzee var nokkuð langur fjörður sem gekk til suður inn með norðurhluta [[Niðurlönd|Niðurlanda]]. Mynni hans lá við norðurodda héraðsins Hollands annars vegar og við [[Frísland]] hins vegar. Við mynnið var fjörðurinn mjög grunnur, enda komið í hollenska vaðhafið. Utar liggja [[Vesturfrísnesku eyjarnar]]. Fjörðurinn náði miklu lengra inn með landið en IjsselmeerIJsselmeer gerir í dag. IjsselmeerIJsselmeer skiptist í nokkur stöðuvötn. Þau helstu eru Markermeer, IjmeerIJmeer, Gooimeer og Ketelmeer. Héraðið [[Flevoland]] var myndað með landþurrkun en við það minnkaði Ijsselmeer um tæplega helming. Helstu hafnarborgir við Ijsselmeer eru [[Amsterdam]], [[Volendam]], [[Lelystad]], [[Hoorn]], [[Enkhuizen]] og [[Lemmer]].

Zuiderzee merkir ''suðursjór'' en meint er að fjörðurinn gamli gekk inn í landið til suðurs. IjsselmeerIJsselmeer merkir ''vatnið þar sem áin Ijssel mundar'' en IjsselIJssel er nyrsti og austasti Rínararmurinn. Á hollensku er Ijsselmeer ritað IJsselmeer, þar sem fyrstu tveir bókstafirnir eru ritaðir með stórum staf. Hollenska orðið –meer merkir ''stöðuvatn'', ekki sjó.

Í upphafi var IjsselmeerIJsselmeer lokað stöðuvatn sem [[Rómaveldi|Rómverjar]] kölluðu Lacus Flevus. En í gegnum aldirnar hafa gríðarleg stormflóð riðið yfir landið, bæði við vestur- og norðurströnd Hollands. Zuiderzee myndaðist við stormflóð á [[12. öldin|12.]] og [[13. öldin|13. öld]] er hafið braust inn í landið. Í stað stöðuvatnsins myndaðist langur fjörður til suðurs og klauf Holland nær því í tvennt. Íbúar svæðanna voru í stöðugri hættu vegna sjávargangs og flóða. Þúsundir létust í flóðunum. Lengin hafa menn því velt fyrir sér hvernig stjórna mætti náttúruöflunum.

Í lok [[19. öldin|19. aldar]] hóf verkfræðingurinn Cornelius Lely að kanna möguleikann á því að loka Zuiderzee af með varnargarði og komst að því að slíkt væri bæði mögulegt og hagkvæmt. Hins vegar var ekkert gert í nokkra áratugi. En eftir flóðið mikla [[1916]], sem kostaði mörg mannslíf, voru áætlanir hans teknar fram aftur og smíðaðar raunhæfar framkvamdaráætlanir. Vinnan við garðinn hófst [[1927]] og stóð yfir í fimm ár. Í vestri hófst garðurinn við borgina Den Oever í [[Norður-Holland]]i og gekk í nær beinni línu til norðausturs til Fríslands. [[28. maí]] [[1932]] klukkan 13:02 var síðasta hleðslan í garðinum sett í með viðhöfn og þar með lokaðist Zuiderzee af frá sjónum. Garðurinn var þá orðinn 32 km langur og hlaut nafnið Afsluitdijk. Garðurinn var síðan hækkaður og breikkaður í 90 metra. Lagt var á hann hraðbraut. [[20. september]] á sama ári var heitinu formlega breytt úr Zuiderzee í IjsselmeerIJsselmeer. Þar með hafði myndast eitt stærsta manngerða stöðuvatn heims sem ekki er uppistöðulón í virkjun. Ýmsar sögufrægar hafnarborgir, eins og Amsterdam og Hoorn, lágu þar með ekki lengur við sjó. Við Afsluitdijk er þó skipalyfta, þannig að skip og bátar geta siglt til hafs.

[[Mynd:Zuiderzeewerken - Lely plan.jpg|thumb|Þannig voru upphaflegu áætlanirnar um uppþurrkun IjsselmeersIJsselmeers. Suðvesturhlutinn, sem í dag er Markermeer, varð hins vegar aldrei að veruleika.]]

Samfara myndun IjsselmeersIJsselmeers voru strax í upphafi uppi áætlanir um að þurrka stóran hluta þess upp fyrir nýmyndun lands. Vinnan við það hófst skömmu eftir að Ijsselmeer var myndað og [[1942]] var Noordoostpolder tilbúið til landnáms. Hann er í dag landfasti hluti [[Flevoland]]s. Á sjötta áratugnum var hafist handa við að þurrka upp syðsta hluta IjsselmeersIJsselmeers upp. Við það myndaðist stærsta manngerða eyja heims, aðalhluti Flevolands. Eyjan og Noordoostpolder voru gerð að nýjasta héraði Hollands [[1986]]. Slíkt er einsdæmi í heiminum að heilt hérað samanstandi af nýmyndun lands. Árið [[1976]] var annar garður, ásamt akvegi, lagður þvert yfir IjsselmeerIJsselmeer og náði hann frá [[Lelystad]] í austri til Enkhuizen í vestri. Garður þessi heitir Houtribdijk og var gerður til þess að hægt væri að þurrka upp suðurhluta IjsselmeerIJsselmeer, sem heitir Markermeer, fyrir nýsköpun lands. En sökum þess að engin bráð eftirspurn var á nýju landi í Hollandi voru áætlanirnar um uppþurrkunina frestaðar. Auk þess er Markermeer orðin að stöðugu vistkerfi og vinsælu siglingasvæði fyrir seglbáta. Því er með öllu óljóst hvort þar verður nokkurn tímann þurrkað upp. Ijsselmeer er því tvískipt í dag. Margir Hollendingar líta þó svo á að Markermeer og önnur stöðuvötn í kringum Flevoland séu einungis hluti af IjsselmeerIJsselmeer.

=== IjsselmeerIJsselmeer í dag ===

IjsselmeerIJsselmeer og Markermeer eru mikið notaðar fyrir siglingar, bæði í fraktflutningum og dægursiglingum. Margar hafnir eru við vatnið, sérstaklega smábátahafnir. Skip sigla frá Markermeer um skipatrekt við Lelystad yfir í IjsselmeerIJsselmeer. Við Afslutdijk nyrst í IjsselmeerIJsselmeer er svo skipastigi, þaðan sem siglt er inn í Vafhafið. Bæði Markermeer og IjsselmeerIJsselmeer eru að meðaltali um 20-40 cm fyrir neðan sjávarmál. Munurinn er þó miklu meiri á flóði. Stór úthafsskip sigla hins vegar í vestur frá Amsterdam eftir skipaskurði og til [[Norðursjór|Norðursjávar]] við IjmuidenIJmuiden. Mörg náttúruverndarsvæði eru við IjsselmeerIJsselmeer. Það helsta er Oostvaardersplassen á Flevoland. Svæðið er kjörið fyrir vað- og strandfugla.