IUPAC-nafnakerfið

IUPAC-nafnakerfið er kerfisbundin leið til að gefa lífrænum efnasamböndum nöfn sem kallast IUPAC-heiti. Í því er reynt að gefa hverju efni nafn sem segir ótvírætt til um byggingarformúlu þess. Nafnakerfið notast við fjölda for- og viðskeyta og inn í heitin er skeytt nöfnum og staðsetningu virkra hópa.

Forskeyti

Notast er við ákveðin forskeyti háð fjölda efniseinda. Notuð eru tvö mismunandi forskeyti, eftir því hvort við er átt fjölda kolefnisatóma eða annarra efniseinda.

Fjöldi	Kolefni	Önnur efni
1	met	món/-
2	et	dí
3	próp	trí
4	bút	tetra
5	pent	penta
6	hex
7	hept
8	okt
9	nón
10	deka
11	undek
12	dodek

Alkanar

Beinkeðjualkanar hafa viðskeytið -an. Einfaldasti alkaninn er þannig metan, CH₄. Hringlaga alkanar hafa einnig forskeytið sýkló-; þannig er C₄H₈ sýklóbútan.

Greindar alkankeðjur eru meðhöndlaðar sem beinar keðjur með alkýlhópum tengdum. Sem forskeyti er tala þess kolefnis sem alkýlhópurinn tengist við, og á eftir fylgir stofn sá sem á við fjölda atóma í alkýlhópnum. Hann ber viðskeytið -ýl, og er skeytt á grunnnafn keðjunnar. Þannig verður (CH₃)₂CHCH₃, ísóbútan, að 2-metýlprópan, þar sem CH₃, metýl, tengist á annað kolefni lengstu kolefnakeðjunnar, sem hefur þrjú atóm. Þar sem ekki getur verið til annað en 2-metýlprópan (1-metýlprópan væri bútan), má sleppa tölunni; þannig verður það einfaldlega metýlprópan.

Komi upp vafi varðandi tölugjöf, hvað varðar þann enda sem talið er frá, þá er alltaf talið þannig að virkir hópar fái sem lægst tölugildi.

Séu fleiri en einn sams konar hópur eru tölurnar aðgreindar með kommum, og dí-, trí-, tetra-, o.s.frv. bætt framan á heiti hans. Þannig verður C(CH₃)₄ að 2,2 dímetýlprópan. Ef hóparnir eru mismunandi er þeim raðað í stafrófsröð, og þeir aðskildir með kommu.

Flóknari hópar fá nafn sem lýsir byggingu þeirra, og eru númeraðir frá tengipunkti sínum. Þannig er 4-(1-metýlprópýl)oktan oktankeðja með própýlhóp tengdan við fjórða kolefnið, en metýlhópur er tengdur við kolefnið sem næst er meginkeðjunni.

Alkenar og alkýnar

Alkenar bera nöfn meginkeðjunnar, með viðskeytið -en, og innskeytta tölu sem gefur til kynna staðsetningu tvítengisins. CH₂=CHCH₂CH₃ er bút-1-en. Ekki er þörf á tölum í eten og própen, þar sem enginn vafi er á staðsetningu tvítengis í þeim. Aftur er lægsta tala notuð.

Ef tvítengi eru fleiri, breytist viðskeytið í -díen, -tríen, o.s.frv.: CH₂=CHCH=CH₂ er búta-1,3-díen.

Alkýnar nota sama kerfi, með viðskeytinu -ýn.

  Þessi efnafræðigrein er stubbur. Þú getur hjálpað til með því að bæta við greinina.