Blót

Blót var trúarleg helgiathöfn í norrænni trú, framkvæmd til heiðurs goðum, náttúruöflum eða forfeðrum. Blót voru mikilvægur hluti samfélagslegra og trúarlegra viðburða í heiðnum sið og tengdust oft árstíðum, stórviðburðum eða helgihöldum.

Stentoften steininn. Rúnasteinn frá 5.öld í Stentoften í Svíþjóð lýsir blóðfórn sem hluta af blóti.

Blótin voru ýmist það sem má kalla einkablót og svo opinber blót. Opinber blót voru framkvæmd ýmist á þingum og í hofum eða áþekkum sérstökum helgistöðum úti í náttúrunni. Einkablótum má svo skipta í tvennt eftir því hvort um ræðir árstíðarbundin blót sem voru haldin á heimilum og ætluð heimilismönnum eða takmörkuðum hópi fólks, eða hvort var um að ræða óregluleg blót haldin af sérstöku tilefni.

Tilgangur og merking

Blótin voru gerð í ýmiskonar tilgangi, það gat verið til að tryggja velgengni, frjósemi, sigur, heilsu eða njóta blessunar yfirnáttúrulegra afla. Goð og gyðjur voru blótuð til að gleðja þau og fá stuðning þeirra, en einnig áttu forfeður og landvættir þátt í þessum helgiathöfnum.

Orðin „blót“ og „blóð“ eru skyld og felur blótið oft í sér blóðfórn, en það var þó ekki alltaf raunin – blótin gátu einnig verið veislur, drykkjuathafnir eða andlegar helgistundir þar sungin voru kvæði eða söngvar. Ekki öll goð vildu þyggja blóð á meðan blóðfórn var lykilþáttur í dýrkun sumra þeirra. Blóðfórn þótti æðsta gjöf sem hægt var að færa tilteknu goði og var slíkt verðlaunað ríkulega af goðinu. Slíkum athöfnum var líklega ekki tekið af neinni léttúð heldur voru alvörugefnar og gerðar af mikilli virðingu.

Framkvæmd

Blótin fóru oft fram á helgum stöðum, svo kölluðum blótsstöðum, í hofum, á haugum eða við náttúrulega helgistaði eins og skógarlundi, lindir, hólma eða tré. Oft var dýrum slátrað sem fórn (t.d. lömbum og geitum), og blóð þess notað til að helga hofið, þátttakendur og svæðið með því að stökka því yfir viðstadda með svonefndri blótspönn eða hlautteini. Fórnarblóð er helgað af mætti goðsins sem blótað var til og kallast það hlautur.

Eftir fórnarathöfnina var holdið eða slátrið matreitt og borðað í sameiginlegri veislu, sem hafði bæði trúarlega og félagslega þýðingu.

Þekkt blót

• Vetrarnáttablót – við upphaf vetrar, til að tryggja góða veturvist.
• Jólablót – miðsvetrarblót, sem síðar varð grunnur kristinna jóla.
• Sumarblót – við sumarsólstöður eða upphaf sumars, oft tengt frjósemi.
• Hofblót/Heimablót – blót haldið á heimilum eða af goðum í staðbundum héröðum.

Kristnitakan og útrýming blóta

Með kristnitöku Íslands árið 1000 var opinberum blótum útrýmt samkvæmt ákvörðun Alþingis. Þeir sem héldu áfram að blóta í leyni gátu átt yfir höfði sér sektir eða útskúfun.

Heimildir

• Dumézil, Georges. Gods of the Ancient Northmen. University of California Press, 1973.
• Hjalti Hugason, Jón Hnefill Aðalsteinsson. Íslensk þjóðmenning. Trúarhættir. Bókaútgáfan þjóðsaga, 1988.
• Gunnar Karlsson. Íslandssaga. Mál og menning, 2000.
• Simek, Rudolf. Dictionary of Northern Mythology. D.S. Brewer, 1993.
• Snorri Sturluson. Heimskringla. Íslensk fornrit I.
• Steinsland, Gro. Norrøn religion: Myter, riter, samfunn. Pax Forlag, 2005.