„Magnús lagabætir“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
Luckas-bot (spjall | framlög) m robot Bæti við: it:Magnus VI di Norvegia |
Ekkert breytingarágrip |
||
Lína 10:
| dánardagur = [[9. maí]] [[1280]]
| faðir = [[Hákon gamli]]
| móðir = [[Margrét Skúladóttir]]
| titill_maka = Drottning
| maki = [[Ingibjörg Eiríksdóttir af Danmörku|Ingibjörg Eiríksdóttir]]
| börn = [[Eiríkur Magnússon prestahatari|Eiríkur Magnússon]]<br />[[Hákon háleggur]]
}}
'''Magnús lagabætir''' ('''Magnús
== Uppruni og kvonfang ==
Viðurnefni sitt fékk Magnús af því að hann samræmdi [[löggjöf]] í [[Noregur|Noregi]] með nýjum [[lögbók]]um [[1274]] og [[1276]]. Áður hafði hver landshluti haft sín lög. Hann lét gera lögbókina [[Járnsíða|Járnsíðu]] handa [[Ísland|Íslendingum]] (lögtekin [[1271]]-[[1274]]) en hún mætti andstöðu og lét hann þá semja [[Jónsbók]] í staðinn sem var lögtekin [[1281]] og notuð í heild sinni fram á [[18. öldin|18. öld]].▼
Magnús var yngri sonur [[Hákon gamli|Hákonar gamla]] Hákonarsonar og [[Margrét Skúladóttir|Margrétar Skúladóttur]]. Hann ólst upp í Björgvin. Bróðir hans, [[Hákon ungi]], dó [[1257]] og þá varð Magnús næstur til ríkiserfða, nítján ára að aldri. Sama ár gerði faðir hans hann að [[meðkonungur|meðkonungi]] sínum.
Þann [[11. september]] [[1261]] giftist hann [[Ingibjörg Eiríksdóttir af Danmörku|Ingibjörgu]], dóttur [[Eiríkur plógpeningur|Eiríks plógpenings]] Danakonungs, sem var myrtur [[1250]], og höfðu menn föður hans numið hana á brott úr klaustrinu sem hún dvaldist í til að láta hana giftast Magnúsi. Síðar áttu Norðmenn og Danir lengi í togstreitu vegna arfs sem Norðmenn töldu Ingibjörgu bera eftir föður sinni. Þau voru krýnd þegar eftir brúðkaupið og Magnús fékk [[Ryfylki]] í Noregi sér til uppihalds en hafði annars engin völd fyrr en eftir að faðir hans lést í herför sinni til Suðureyja tveimur árum síðar og Magnús varð konungur.
== Utanríkisstefna ==
Magnús fylgdi ekki útþenslustefnu föður síns, heldur gekk til friðarsamninga við [[Alexander 3. Skotakonungur|Alexander 3.]] Skotakonung. Með [[Perth-sáttmálinn|Perth-sáttmálanum]] [[1266]] lét hann Suðureyjar og [[Mön]] af hendi við [[Skotland|Skota]] en fékk í staðinn 4000 merkur silfurs og loforð um árlegt afgjald, 100 merkur, sem Skotar hættu þó fljótt að greiða. Í staðinn viðurkenndu Skotar yfirráð Norðmanna yfir [[Orkneyjar|Orkneyjum]] og [[Hjaltland]]i.
Magnús átti góð samskipti við Englendinga en samskiptin við Skotlands voru stirðari, einkum eftir að Skotar hættu að greiða afgjaldið sem samið hafði verið um. Þegar á leið vildi Magnús þó bæta sambandið og í því skyni samdi hann meðal annars um hjónaband sonar síns og erfingja, [[Eiríkur Magnússon prestahatari|Eiríks]], og [[Margrét af Skotlandi, Noregsdrottning|Margrétar]] dóttur Alexanders 3.
Samskipti Magnúsar og svila hans, [[Valdimar Birgisson|Valdimars Birgissonar]] Svíakonungs, voru einnig góð og á sjöunda áratug 13. aldar voru [[landamæri]] Noregs og Svíþjóðar opinberlega ákveðin í fyrsta sinn. Valdimar var settur af [[1275]] og flúði fyrst til Noregs. Magnús brást við og hélt með flota til Svíþjóðar, þar sem hann reyndi að koma á sáttum á milli Valdimars og [[Magnús hlöðulás|Magnúsar hlöðuláss]], bróður hans, sem orðinn var konungur, en án árangurs. Hélt Magnús þá heim til Noregs á ný án þess að skærist í odda. Samskiptin við Danmörku voru erfiðari vegna deilunnar um arf eftir Eirík plógpening en þó kom aldrei til átaka.
Magnús var áhugamaður um utanríkismál, átti í miklum bréfaskiptum og öðrum samskiptum við marga konunga og fursta og lét sendiboða sína fara víða í ýmsum erindum og færa erlendum þjóðhöfðingjum gjafir. Einn helsti erindreki hans var [[Loðinn leppur]], sem meðal annars fékk Jónsbók samþykkta á Íslandi en var einnig sendur til [[Túnis]] og [[Egyptaland]]s og jafnvel enn lengra.
== Lagabætur Magnúsar ==
[[Mynd:Md_apr2004_4.jpg|thumb|250 px|left|Lögbók Magnúsar lagabætis, þessi útgáfa er frá 1590 og er varðveitt í þjóðskjalasafni [[Noregur|Norðmanna]]]]▼
▲Viðurnefni sitt fékk Magnús af því að hann samræmdi [[löggjöf]] í [[Noregur|Noregi]] með nýjum [[lögbók]]um [[1274]] og [[1276]]. Áður hafði hver landshluti haft sín lög. Hann lét gera lögbókina [[Járnsíða|Járnsíðu]] handa [[Ísland|Íslendingum]] (lögtekin [[1271]]-[[1274]]) en hún mætti andstöðu og lét hann þá semja [[Jónsbók]] í staðinn sem var lögtekin [[1281]] og notuð í heild sinni fram á [[18. öldin|18. öld]]. Á þessum tíma höfðu mjög fá ríki samræmda löggjöf fyrir allt landið, raunar aðeins Sikiley og Kastilía. Löggjöf Magnúsar byggðist á þeirri hugmynd að glæpur væri brot gegn ríkisvaldi fremur en einstaklingi og dró þar með úr vægi [[hefnd]]arinnar. Hún jók einnig vald konungsins og gerði hann að æðsta dómsvaldi.
Réttindi og skyldur höfðingja, embættismanna og [[hirðmaður|hirðmanna]] voru skilgreind og æðstu hirðmennirnir fengu titla, [[barón]] og [[riddari]] eftir evrópskri fyrirmynd. Einnig voru ríkiserfðir fastákveðnar. [[Jón rauði]], erkibiskup í [[Niðarós]]i, mótmælti því að löggjöf Magnúsar færi inn á valdsvið kirkjunnar og varð löng togstreita milli konungs og kirkju sem lauk með sættagerð í [[Túnsberg]]i [[1277]].
Magnús byggði upp [[her]] í Noregi, lið 1200 manna sem voru þó ekki stöðugt í herþjónustu en gátu brugðist við með skömmum fyrirvara og voru vel þjálfaðir.
== Ævilok ==
Magnús veiktist í [[Björgvin]] vorið [[1280]] og dó 9. maí. Hann hefur almennt fengið goð eftirmæli og er minnst sem konungs sem beitti lögunum fremur en sverðinu. Hann var friðsamur og forðaðist stríðsátök og harðar deilur en kaus að tryggja stöðugleika. Skömmu eftir að Hákon faðir Magnúsar dó fékk hann [[Sturla Þórðarson|Sturlu Þórðarson]] sagnaritara til að skrifa sögu hans. Árið [[1278]] fól Magnús Sturlu svo að skrifa sína eigin sögu en aðeins brot úr henni er varðveitt.
Magnús og Ingibjörg áttu tvo syni, [[Eiríkur Magnússon prestahatari|Eirík prestahatara]] og [[Hákon háleggur|Hákon hálegg]], sem báðir urðu konungar Noregs. Eirikur tók við ríkjum þegar faðir hans dó en var þá aðeins tólf ára. Ingibjörg drottning var ekki formlega útnefnd ríkisstjóri en hafði þó mikil áhrif og þau urðu enn meiri eftir að Eiríkur var fullveðja.
== Heimildir ==
* {{wpheimild|tungumál = No|titill = Magnus Lagabøte|mánuðurskoðað = 25. september|árskoðað = 2010}}
* {{wpheimild|tungumál = En|titill = Magnus VI of Norway|mánuðurskoðað = 25. september|árskoðað = 2010}}
▲[[Mynd:Md_apr2004_4.jpg|thumb|250 px|Lögbók Magnúsar lagabætis, þessi útgáfa er frá 1590 og er varðveitt í þjóðskjalasafni [[Noregur|Norðmanna]]]]
{{Töflubyrjun}}
{{Erfðatafla |
Lína 29 ⟶ 57:
}}
{{Töfluendir}}
{{fd|1238|1280}}▼
[[Flokkur:Noregskonungar]]
▲{{fd|1238|1280}}
[[da:Magnus Lagabøte]]
| |||