„William Herschel“: Munur á milli breytinga

'''William Herschel''' ([[15. nóvember]] [[1738]] í [[Hannover]] -– [[25. ágúst]] [[1822]] í Slough) var þýsk/enskur stjörnufræðingur sem öðlaðist heimsfrægð fyrir að uppgötva reikistjörnuna [[Úranus (reikistjarna|Úranus]] [[1781]]. Hann var einnig virtur tónlistarmaður og tónskáld.

Herschel fæddist í þýsku borginni Hannover meðan hún var höfuðborg konungsríkisins Hannover. Hann hét þá Wilhelm. Snemma lærði hann á hljóðfæri og spilaði á [[óbó]]. Hann gekk í herinn í [[7 ára stríðið|7 ára stríðinu]] [[1757]], en þegar [[Frakkland|Frakkar]] hertóku Hannover, flúði hann til [[England]]s. Þar gerðist hann tónlistarmaður, tónskáld og organisti. [[1766]] varð hann tónlistarstjóri í ensku borginni [[Bath]]. Eftir að hann kvæntist, fluttist hann til ensku borgarinnar Slough, en þar starfaði hann til dauðadags og gerði sínar frægu uppgötvanir. Hann hóf að nema [[stærðfræði]] og með stærðfræðinni fékk hann áhuga á linsum, sjónaukum og [[stjörnufræði]]. Á líftíma sínum smíðaði Herschel nokkra stjörnusjónauka, en sá stærsti var allt að 12tólf metra langur. Þetta var stærsti stjörnusjónauki heims í rúma öld og stóð á grind utandyra. Sjónaukinn eyðilagðist í stormi nokkru síðar. Óvenjulegt fyrir Herschel var að hann hafði minni áhuga á [[tunglið|tunglinu]], [[Reikistjarna|reikistjörnum]] og [[Halastjarna|halastjörnum]], heldur beindist áhugi hans fyrst og fremst að [[Fastastjarna|fastastjörnum]]. Á þeim tíma vissu menn ekki að hér væri um sólir í órafjarlægð að ræða. Herschel reyndi að reikna út fjarlægðir þeirra frá jörðu og notaði við það stærð stjarnanna. Hann gerði þó þau mistök að ætla að þær væru allar jafn stórar. Því væru stærri stjörnurnar nær jörðu, en þær minni fjær. Herschel hafði einnig áhuga á [[Stjörnuþoka|stjörnuþokum]] og kortlagði þær á stjörnukorti. 1781 sá hann nýjan hnött innan sólkerfisins og taldi í fyrstu að hér væri um nýja halastjörnu að ræða. Fljótlega komst hann þó að þeirri niðurstöðu að þetta væri ný reikistjarna. Fréttin um þetta barst eins og eldur í sinu og varð Herschel víðfrægur fyrir fund sinn. Herschel bjó mestmegnis í ensku borginni Slough. Þar lést hann 1822 og var jarðsettur við St. Laurence kapelluna.

Með smíði stærri og betri stjörnusjónauka var Herschel í einstakri aðstöðu til að skoða fyrirbæri í himingeiminum, fyrirbæri sem engir aðrir jarðarbúar höfðu fram að þessu séð. Aðaláhugamál Herschels voru stjörnuþokur. Árin [[1780]]-[[1781|81]] gaf Charles Messier út stjörnukort af 103 stjörnuþokum sem þekktar voru á þessum tíma. Menn voru hins vegar ekki á eitt sáttir um gerð stjörnuþoka, þ.e. hvort hér væri um þétta hópa af stjörnum að ræða, eða leifturský eða jafnvel vökva. Herschel athugaði þessar þokur, enda hafði hann smíðað stærsta stjörnusjónauka heims. Hann uppgötvaði mýmargar nýjar stjörnuþokur og komst að þeirri niðurstöðu að hér væri um þétta stjörnuklasa að ræða. Þegar ekki var hægt að greina stjörnur í þokunu, taldi hann að þær væru svo langt í burtu að stjörnurnar sjálfar sæust ekki. Tæknilega hafði hann rétt fyrir sér í mörgum tilfellum. En síðari tíma stjörnufræði hefur aðgreint stjörnuþokur í þrennt: Þéttar stjörnur, gasþokur og fjarlægar vetrarbrautir. Herschel skráði og kortlagði allar þessar stjörnuþokur. Til viðbótar reyndi hann að teikna upp lögun vetrarbrautarinnar. Auk Úranusar og tveggja stærstu tungla hans, uppgötvaði Herschel einnig tvö tungl í kringum Satúrnus. Þau kallaði hann [[Mímas (tungl)|Mímas]] og [[Enceladus (tungl)|Enceladus]]. Þar með var Herschel eina persónan á [[18. öldin|18. öld]] til að uppgötva ný tungl og sá fyrsti eftir Galíleó. EnnfremurEnn fremur var hann fyrsti maðurinn til að uppgötva árstíðaskipti á Mars, gufuhvolf á Venus og setti sólbletti í samhengi við veðurfar á jörðinni.

* [[1788]] kvæntist William Herschel Mary Pitt, ekkju nágranna síns í Slough.

* [[1816]] var Herschel slegin til riddara fyrir störf sín og uppgötvanir.

* [[1817]] var hann sæmdur riddarakross Guelph-reglunnar.

* [[1820]] var Herschel kosinn forseti hins konunglega stjörnufræðifélags í Englandi.

* {{wpheimild|tungumál=de|titill=Wilhelm Herschel|mánuðurskoðað=mars|árskoðað=2010}}

{{fdfde|1880|1930|Herschel, William}}