„Guðbrandur Þorláksson“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
m Lagaði tengil |
Ekkert breytingarágrip |
||
Lína 1:
[[Mynd:Gudbrandur.jpg|thumb|right|Guðbrandur Þorláksson á málverki frá 17. öld]]
'''Guðbrandur Þorláksson''' ([[1541]](?) – [[20. júlí]] [[1627]]) var biskup á [[Hólar_í_Hjaltadal|Hólum]] frá [[8. apríl]] [[1571]] til dauðadags.
Guðbrandur var sonur séra Þorláks Hallgrímssonar, prests á [[Melstaður|Mel]] í [[Miðfjörður|Miðfirði]] og víðar, og Helgu Jónsdóttur, sem var dóttir [[Jón Sigmundsson|Jóns Sigmundssonar]] lögmanns og Bjargar Þorvaldsdóttur konu hans.
== Biskupstíð ==
==Morðbréfamálið==▼
Guðbrandur var biskup á Hólum í 56 ár og hefur enginn Íslendingur gegnt biskupsembætti lengur. Hann setti því mikinn svip á samtíð sína. Hann þótti vera einn mesti lærdómsmaður á Íslandi, einn af fulltrúum [[Húmanismi|húmanismans]] og hafði mikinn áhuga á [[landafræði]], [[stærðfræði]] og [[stjörnufræði]]. Hann vildi festa lútherska trú betur í sessi og í því skyni keypti hann [[prentsmiðja|prentsmiðjuna]] sem Jón Arason hafði flutt til landsins og hann hafði sjálfur unnið við á Breiðabólstað þegar hann var prestur þar, og lét flytja hana til Hóla. Hann stóð að umfangsmikilli prentun á guðsorðabókum og öðru trúarlegu efni á Hólum en þar ber hæst ''[[Guðbrandsbiblía|Guðbrandsbiblíu]]'', sem kom út árið [[1584]] og var að hluta til þýdd af Guðbrandi sjálfum, auk þess sem hann notaði þýðingu [[Oddur Gottskálksson|Odds Gottskálkssonar]] á Nýja testamentinu og aðrar eldri þýðingar. Hún var prentuð í 500 eintökum og kostaði hvert þeirra tvö til þrjú kýrverð, eftir efnahag kaupandans. Með þýðingunni og útgáfunni á biblíunni og öðrum ritum stuðlaði Guðbrandur að varðveislu íslenskrar tungu. Hann skrifaði margar bækur sjálfur og þýddi aðrar og gerði ákveðnar gæðakröfur til þess efnis sem hann gaf út, meðal annars um að íslenskum bragvenjum væri fylgt, auk þess sem kenningin þurfti að vera rétt.
Nokkru áður en Guðbrandur varð biskup fékk fjölskylda hans hann til að endurheimta jarðeignir sem fyrirrennari hans, [[Gottskálk Nikulásson]] Hólabiskup, hafði kúgað út úr afa hans, Jóni Sigmundssyni lögmanni eftir [[1505]]. Guðbrandur fékk, samkvæmt umboðsbréfi Helgu Jónsdóttur, móður hans, ákveðinn hlut þeirra eigna sem hann næði að endurheimta. Honum varð í fyrstu vel ágengt, en þegar hann reyndi að ná tveimur jörðum í Skagafirði, sem afkomendur Kristínar Gottskálksdóttur héldu, lenti hann gegn [[Jón Jónsson á Vindheimum|Jóni Jónssyni]] lögmanni af [[Svalbarðsætt]]. Jarðirnar voru seldar Jóni og Markúsi Ólafssonum og um [[1590]] komu fram fjögur bréf sem hermdu morð upp á Jón Sigmundsson. Jón lögmaður stóð gegn því að Guðbrandur fengi bréfin dæmd fölsuð. Við svo búið beitti biskup prentverkinu á Hólum fyrir sig og lét prenta þrjá bæklinga máli sínu til stuðnings árin [[1592]], [[1594]] og [[1608]]. [[Morðbréfamálið]] stóð allt til [[1624]] og lyktaði með því að Guðbrandi var gert að greiða 1000 [[ríkisdalur|ríkisdala]] sekt fyrir rógburð.▼
Guðbrandur hafði sem fyrr segir mikinn áhuga á stjörnufræði og landmælingum og tókst að reikna út [[hnattstaða|hnattstöðu]] Íslands og einnig Hóla af meiri nákvæmni en áður hafði verið gert. Hann gerði líka [[landakort]] af Íslandi og leiðrétti önnur eldri. Var [[Íslandskort]] Guðbrandar lengi fyrirmynd annarra korta. Nánasti samstarfsmaður Guðbrandar mestalla biskupstíð hans var [[Arngrímur Jónsson lærði]].
▲== Morðbréfamálið ==
▲Nokkru áður en Guðbrandur varð biskup fékk fjölskylda hans hann til að endurheimta jarðeignir sem fyrirrennari hans, [[Gottskálk Nikulásson]] Hólabiskup, hafði kúgað út úr afa hans, Jóni Sigmundssyni lögmanni eftir [[1505]]. Guðbrandur fékk, samkvæmt umboðsbréfi Helgu
== Fjölskylda ==
Um það leyti sem Guðbrandur varð biskup eignaðist hann barn með Guðrúnu Gísladóttur vinnukonu á Hólum. Var það Steinunn Guðbrandsdóttir (1571 — 1649), sem giftist Skúla Einarssyni bónda á Eiríksstöðum í Svartárdal og í Bólstaðarhlíð. Þau áttu fjölda barna og eitt þeirra var [[Þorlákur Skúlason]] biskup, sem varð eftirmaður afa síns.
Guðbrandur kvæntist [[7. september]] 1572 Halldóru Árnadóttur (1547 — 30. september 1585), dóttur [[Árni Gíslason sýslumaður|Árna Gíslasonar]] sýslumanns á [[Hlíðarendi|Hlíðarenda]] og síðar [[klausturhaldari|klausturhaldara]] í [[Þingeyraklaustur|Þingeyraklaustri]] og konu hans Guðrúnar Sæmundsdóttur. Börn þeirra voru [[Páll Guðbrandsson]] (1573—1621) sýslumaður og klausturhaldari á Þingeyrum, Halldóra Guðbrandsdóttir (1574—1658), sem giftist ekki en stóð fyrir búi á Hólastól þegar faðir hennar gerðist aldraður og veikur, og Kristín Guðbrandsdóttir (1574—1652) kona [[Ari Magnússon í Ögri|Ara Magnússonar]] sýslumanns í [[Ögur|Ögri]] við [[Ísafjarðardjúp]].
{{Töflubyrjun}}
| |||