„Theravada-búddismi“: Munur á milli breytinga

'''Theravada''' eða teravada (ath. að framburðurinn er aldrei þeravaða, tannmælt önghljóð, það er þ og ð, eru ekki til í neinum af þeim helstu málum sem notuð eru þar sem theravada-hefðin er ríkjandi, (palí, helgimálið), singalíska, taí, laoska og khmer) (á [[palí]]: ''theravāda''; á [[sanskrít]]: स्थविरवाद ''sthaviravāda''; , "kenning„kenning öldunganna"öldunganna“, eða "hin„hin forna kenning"kenning“) er elsta trúarhefð [[Búddismi|búddista]] og hefur um aldir verið helsta trú íbúa [[Sri Lanka]] (um 70% íbúa fylgja þessari trúarhefð<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ce.html CIA The World Factbook: Sri Lanka].</ref>) og einnig í flestum meginlandslöndum [[Suðaustur-Asía|suðaustur Asíu]], ([[Kambódía|Kambódíu]], [[Laos]], [[Burma]] og[[Taíland]]i). Minnihlutahópar í suðaustur [[Kína]] og í [[Víetnam]] auk fleiri landa fylgja einnig þessari trúarhefð búddista. Endurvakning búddisma á [[Indland]] á síðustu ártugum hefur mjög aukið fjölda áhanganda en þeir eru taldir vera yfir 100 miljónir samanlagt. Önnur aðalgrein búddismans nefnist [[mahayana]]

Þar sem sanskrít var og er notað sem helgimál var hefðin upphaflega nefnd ''Sthavirassthaviras'', en þeir sem nota palí kölluðu hana ''Therastheras''. Orðin sthaviras„sthaviras“ (á sanskrit) og theras„theras“ (á palí) þýða bókstaflega ''Öldungarniröldungarnir''.

Samkvæmt söguhefðinni var það Mahinda, einn af sonum Asoka Indlandskeisara, sem fyrstur boðaði búddisma á Sri Lanka á þriðju öld fyrir Krist. Eitt af því sem Mahinda gerði var að stofna þá munkareglu sem eru upphaf allra munkareglna í Theravada-búddisma.

== Helgirit ==

Samkvæmt theravada-hefðinni er [[Tripitaka|Tipitaka]] (sem einnig er nefnt Palí ritsafnið vegna þess að það var skráð á talmálinu palí og ekki ritmálinum sanskrít) mikilvægustu textar og þeir sem eru næstir orðréttum kenning [[Gátama Búdda]]. Tipitaka er elsta sögulega safn texta um kenningar búddisma, og á rætur að rekja til fyrsta þings búddista sem haldið var á 5. öld f.Kr. Tipitaka (sem þýðir körfurnar þrjár) skiptist í þrjá hluta:

* Vinaya-pitaka -– ögunakarfan; þar sem er að finna ævisögu Búdda og aðrar frásögur en einkum siðareglur [[Munkur|munka]] og [[nunna]].

* Sutta-pitaka -– sútrakarfan; helstu kenningar Búdda og nánustu fylgismanna hans í formi samtala og ræðna ásamt bundnu máli og dæmisagna.

* Abhidhamma-pitaka -– karfa hinnar hreinu kenningar; nákvæm skilgreining af sálfæði búddismans, skrifuð í þurrum lærdómsstíl andstætt við ritstíl hinna tveggja karfanna.

Sutta og Vinaya-hlutar Tipitaka er að miklu leitileyti samstæðar þeim textum sem er að finna í svo nefndum Agamas-textum sem eru grundvallartextar mahayana-hefðarinnar. Fræðimennum ber því saman um að þetta séu elstu textar búddismans. Sennilegast bárust palíritsafnið til Sri Lanka þegar á tímum Ashoka Indlandskeisara (f. 301 f.Kr., d. 232 f.Kr.). Þeir voru hins vegar ekki skráðir á blað fyrr en á síðustu öld f.Kr. heldur voru varðveittir í munnlegri hefð.

Greinar innan mahayana-hefðarinnar hafa allmikinn fjölda frásagna -— sútra - — sem ekki er að finna í Tripitaka, theravada búddistar líta á þær sem [[Apókrýf rit|apókrýf verk]], það er að þær séu ekki orð Búdda. Það ber einnig a hafa í huga að búddistar álíta ekki þessi verk heilög eða æðri opinberanir á þann hátt sem kristnir menn líta á Biblíuna eða múslímar á Kóraninn.

== Leikmenn og munkar ==

Af hefð hefur theravada-hefðin gert talsverðan mun á kröfum til venjulegra leikmanna annars vegar og [[munkur|munka]] (of áður einnig [[nunna]]) hins vegar sem hafa valið að helga líf sitt andlegri viðleitni. Þó möguleiki leikmanna til andlegs vaxtar sé viðurkenndur í theravada þá er allt önnur áhersla á það í mahyana og vajrayana hefðunum.

Hlutverk leikmanna er einkum að safna safna verðleikum (sem á [[palí]] er nefnt punna), t.d.til dæmis með því að gera góðverk. Að færa munkum mat og aðrar gjafir, gefa [[Klaustur|klaustrum]] og musterum gjafir, brenna [[reykelsi]] og kveikja á [[Kerti|kertum]] við líkneski af [[Búdda]] og lesa úr [[trúarrit]]um eru meðal helstu leiða til að safna verðleikum.

Karlar geta orðið munkar þegar þeir hafa náð 20 ára aldritvítugsaldri. Yngri drengir geta þó gengið í klaustur allt frá sjö ára aldri, þeir raka höfuðið og ganga í rauðgulum klæðum ein og munkarnir. Sumir þessara drengja velja þegar þeir ná tvítugsaldri að gerast munkar en jafn algengt er að þeir yfirgefi klaustrin og gerast leikmenn.

Í þeim löndum þar sem theravada er ráðandi er það venja að allir ungir menn gerist munkar í ákveðin tíma. Getur það verið allt frá nokkrum vikum til nokkurra ára. Að yfirgefa munkaregluna er ekki litið hornauga af theravada búddistum. Sögulega hafa munkaklaustrin verið einu menntastofnanirnar í theravada-löndunum og eru enn mikilvægar í því samhengi.

== Tenglar ==