„Halastjarna Halleys“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
m robot Bæti við: mk:Халеева комета |
m robot Bæti við: la:Cometa Halleiensis; kosmetiske endringer |
||
Lína 1:
[[
'''Halastjarna Halleys''' (oftast kölluð '''Halley''') er þekkt [[halastjarna]], kennd við [[England|enska]] [[stjörnufræði]]nginn sir [[Edmund Halley]] ([[1656]]-[[1742]]), sem fylgdist með henni þegar hún var í [[sólnánd]] árið [[1682]]. Hún gengur á ílangri braut um sólu sem nær út fyrir braut [[Neptúnus]]ar og inn fyrir braut [[Venus]]ar með umferðartímann um 76 [[ár]]. Síðast kom Halley í sólnánd og varð sýnileg með berum augum frá jörðu árið [[1986]]. Endmund Halley veitti því athygli að halastjarna með áþekka braut virtist hafa birst nokkuð reglulega á um 76 ára fresti, sem sé [[1531]], [[1607]] og 1682. Halley taldi að um sömu halastjörnu gæti verið að ræða og spáði endurkomu hennar árið [[1758]], sem gekk eftir.
[[
== Halley í annálum ==
Í fornum annálum má rekja heimsóknir Halleys á þriðja þúsund ár aftur í tímann. Í kínverskum annálum er hennar getið árið [[240 f. Kr]] og hugsanlega árið [[467 f. Kr]]. Í íslenskum heimildum er oftlega getið um halastjörnur og oftar en ekki reynt að tengja þær stórtíðindum. Hér á eftir verða tekin nokkur dæmi um skrif í gömlum heimildum um Halley.
=== 1066 ===
Halastjörnu Halleys er í fyrsta sinn getið íslenskum annálum árið [[1066]]. Frásögnin
[[
=== 1301 ===
Góðar athuganir frá meginlandi Evrópu eru til af halastjörnu Halleys þegar hún skein á himnum í september og október [[1301]] og glöggar lýsingar eru á ferð hennar milli stjörnumerkja himinhvelsins. Margir íslenskir annálar nefna hana en frásögnin í Lögmannsannáll er einna skýrust:
"''Cometa var sén af kaupmönnum í hafi um Mikjálsmessuskeið. Sýndist þeim hún meiri og dökkvari en aðrar stjörnur og var kleppur niður og fór hún hvern aftan er þeir sáu hana öfugt frá landnorðri til norðurs. Item fyrir sunnan land var sén cometa hálfan mánuð nær veturnáttum''".
Það er athyglisvert að sjá lýsingu kaupmannanna á Halley 1301. Þeir hafa fylgst vel með stjörnuhimninum á siglingu sinni milli Íslands og Evrópu og tekið eftir öfugri hreyfingu halastjörnunnar miðað við gang reikistjarnanna. Öfugur gangur er einmitt eitt af einkennum Halleys. Stjarnan sem sást "fyrir sunnan land" (þ.e. á Suðurlandi) er augljóslega einnig Halley. Mikjálsmessa er 29. september
[[
=== 1456 ===
Árið 1456 varð halastjarna Halleys örlagavaldur í evrópskri sögu þótt hennar finnist ekki getið í íslenskum skrifum. Þremur árum fyrr höfðu tyrkir hernumið [[Konstantínópel]] og nú geystist [[Múhameð II.]] soldán inn í Evrópu allt til [[Belgrad]]. Ef mótstaðan þar brysti þýddi það óstöðvandi sókn tyrkja vestur álfuna. Nóttina 8. júní urðu teikn á himnum, þar birtist stjarna með hala og var sem dreki ásýndum. Hún virtist stefna á skarðan mánann sem óð í skýjum. Þetta var guðleg bending sem vart varð misskilin. Stjarnan ógnaði hálfmánanum, tákni Múhameðs. Það var blásið í herlúðra meðal hinna kristnu herja en tyrkir létu undan síga enda var forlagadómurinn þeim jafn auðsær og öðrum.
=== 1835 ===
[[Jónas Hallgrímsson]] skrifaði um Halley í [[Tímaritið Fjölnir|Fjölni]] [[1835]]: "''Von er á halastjörnu á árinu...... Snemma í ágúst á hún að vera í [[Nautsmerki|nauts-merkinu]], nálægt [[Sjöstjarna|sjöstjörnunum]]. Þaðan færist hún norður á við og sýnist fara hraðast í október þann 5ta, 6ta og 7da. Í þeim mánuði fer hún í gegn um [[Karlsvagninn|vagninn]] og þann 11ta á hún að vera í [[Norðurkóróna|krónunni]] rétt hjá björtu-stjörnu ([[gemma coronæ]]); Þá er hún á Íslandi að sjá í norðvestri seint á kvöldin....
=== 1910 ===
Tölvert var ritað um halastjörnu Halleys í íslensku blöðin í heimsókn hennar 1910. Þá hræddust menn ekki lengur halastjörnur sem váboða. En það er ekki þar með sagt að þeir hafi horft á hana án ótta. Stjörnufræðingum reiknaðist svo til að Jörðin færi í gegn um halann um svipað leyti og stjarnan gengi fyrir sól. Þá bjuggust margir við loftsteinahríð, eiturgasi úr halanum og jafnvel heimsendi. En ekkert af þessu gerðist og enginn varð var við neitt. [[Ísafold]] birti grein um málið:
Lína 32:
Halastjarnan kemur við sögu í [[Grafarþögn]], bók [[Arnaldur Indriðason|Arnaldar Indriðasonar]], en þar segir frá fólki sem trúði því að heimsendir væri í nánd og hélt villta veislu í tanki [[Gasstöðin við Hlemm|Gasstöðvarinnar]] við Hlemm, en hann var í byggingu 1910. Sú frásögn er byggð á sönnum heimildum.
=== 1986 ===
Vel var fylgst með Halley þegar hún kom árið 1986. Þá olli hún mönnum nokkrum vonbrigðum því hún var daufari en margir höfðu vonað. Frá Íslandi sást hún varla nema í sjónauka.
Lína 68:
[[ka:ჰალეის კომეტა]]
[[ko:핼리 혜성]]
[[la:Cometa Halleiensis]]
[[lt:Halio kometa]]
[[lv:Haleja komēta]]
| |||