„Diocletianus“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
m robot Breyti: tl:Diocleciano |
m robot Bæti við: gan:底厄勒斯; kosmetiske endringer |
||
Lína 1:
[[Mynd:DSC04500i_Istanbul_-_Museo_archeol._-_Diocleziano_(284-205_d.C.)_-_Foto_G._Dall'Orto_28-5-2006.jpg|thumb|right|225px|Diocletianus]]
'''Gaius Aurelius Valerius Diocletianus''' ([[22. desember]] [[244]] – [[3. desember]] [[312]]<ref>Dánarár Diocletianusar er ekki vitað með vissu en hann er talinn hafa látist um 311-316. Hornblower og Spawforth (ritstj.), ''[[Oxford Classical Dictionary]]'' (Oxford: Oxford University Press, 3. útg. 1996) og Shipley o.fl. (ritstj.), ''The Cambridge Dictionary of Classical Civilization'' (Cambridge: Cambridge University Press, 2006) segja dánarárið vera u.þ.b. 312.</ref>) var [[Rómarkeisari|keisari]] [[Rómaveldi
== Leiðin til valda ==
Diocletianus var líklega fæddur í Salona (núverandi [[Solin]] í [[Króatía|Króatíu]]). Fæðingarár hans er óvíst en það var líklega í kringum [[244]]. Hann var upphaflega nefndur Diocles og voru foreldrar hans af lágri stétt, faðir hans var annað hvort skrifari eða frelsaður þræll.
Diocles var herforingi í [[Rómverski herinn|rómverska hernum]] undir keisaranum [[Carus]]i og fór með honum, árið [[283]], í herferð gegn Sassanídum í [[Persía|Persíu]]. Carus lést sama ár, eftir vel hepnaða herferð, er hann varð fyrir eldingu. Synir hans tveir, [[Numerianus]] og [[Carinus]], urðu þá keisarar. Numerianus hafði farið með föður sínum til Persíu en hélt til [[Róm
Carinus var staddur í vesturhluta Rómaveldis þegar Diocletianus var lýstur keisari en hélt austur með sínar herdeildir til þess að mæta honum. Þeir mættust í bardaga í maí [[285]] þar sem Carinus hafði stærri her. Carinus var hinsvegar óvinsæll á meðal hermanna sinna og var í miðjum bardaga drepinn af sínum eigin mönnum.
== Valdatími ==
=== Maximianus útnefndur keisari ===
Stuttu eftir að hafa sigrað Carinus, og tryggt sína stöðu sem keisari yfir öllu Rómaveldi, útnefndi Diocletianus herforingjann [[Maximianus]] sem undirkeisara. Diocletianus var þó æðri keisarinn (''augustus'') og stjórnaði austurhlutanum en Maximianus var lægra settur (''caesar'') og stórnaði vesturhlutanum. Ástæðurnar fyrir útnefningunni voru þær að stöðugt aukin átök við germanska þjóðflokka, Sassanída og fleiri óvini Rómaveldis, sem og tíðar uppreisnir gegn keisurum á 3. öldinni höfðu gert það erfitt fyrir einn keisara að halda völdum og tryggja frið í ríkinu.
Diocletianus hélt eftir þetta austur í herferð gegn Persum en samdi fljótlega um frið við þá. Á sama tíma barðist Maximianus gegn uppreisn [[Carausius]]ar, sem hafði lýst sjálfan sig keisara yfir [[Bretland]]i og hluta [[Gallía|Gallíu]]. Á meðan á átökunum stóð, á árinu [[286]], tók Maximianus sér titilinn ''augustus'' og var því, að nafninu til, jafn valdamikill og Diocletianus. Maximianusi gekk illa að kveða niður uppreisn Carausiusar og þurfti að fresta innrás í Bretland en í staðinn fóru keisararnir í sameiginlega herferð gegn [[Alemannar|Alemönnum]], sem bjuggu í [[Germanía|Germaníu]] norðan [[Rín (fljót)|Rínar]] og [[Dóná]]r.
=== Fjórveldisstjórn ===
[[Mynd:Venice – The Tetrarchs 03.jpg|thumb|right|200px|Stytta af keisurunum fjórum í [[Feneyjar|Feneyjum]]]]
Árið [[293]] breyttu Diocletianus og Maximianus stjórnskipulagi Rómaveldis og mynduðu hina svokölluðu [[fjórveldisstjórnin|fjórveldisstjórn]]. Þeir skipuðu þá hvor um sig einn undirkeisara (''caesar'') og því voru nú fjórir keisarar yfir Rómaveldi. Diocletianus útnefndi [[Galerius]], tengdason sinn, sem undirkeisara en Maximianus útnefndi [[Constantius Chlorus]]. Tilgangurinn með þessum breytingum var að tryggja það að þegar keisari (''augustus'') létist eða léti af völdum, myndi undirkeisarinn taka við á friðsamlegan hátt.
Lína 21:
Á árunum 293 - [[294]] barðist Diocletianus gegn Sarmatíum norðan við Dóná, og á svipuðum slóðum gegn öðrum [[germanir|germönskum þjóðflokkum]] frá [[295]] til [[296]], í bæði skiptin með góðum árangri. Með þessu náði hann að tryggja stöðugleika á landamærum ríkisins við Dóná. [[297]] til [[298]] þurfti Diocletianus að kveða niður uppreisnir tveggja valdaræningja, Domitiusar Domitianusar og Aureliusar Achilleusar, sem báðir höfðu lýst sig keisara í [[Egyptaland]]i, vegna óánægju með breytingar á skattheimtu. Galerius var á árunum 295 - 298 í stríði við Sassanída sem í upphafi gekk illa en endaði með því að Ctesiphon, höfuðborg Sassanída, var hertekin í stuttan tíma og árið [[299]] sömdu hann og Diocletianus um frið við Sassanídana með skilmálum sem voru mjög hliðhollir Rómverjum
=== Ofsókn gegn kristnum ===
Síðasta og jafnframt stærsta ofsóknin gegn kristnum mönnum í Rómaveldi átti sér stað í valdatíð Diocletianusar. Ofsóknin hófst árið [[303]] og hafði í för með sér aftökur á kristnum og eyðileggingu á kirkjum. Mismunun gegn kristnum hafði þó hafist áður því kristnum var frá 299 ekki heimilt að gegna opinberum störfum eða herþjónustu nema þeir færðu fórnir til hinna hefðbundnu rómversku guða. Galerius mun hafa verið helsti hvatamaðurinn að ofsókninni, sem var fylgt eftir af mun meiri hörku í austurhluta Rómaveldis en í vesturhlutanum. Galerius batt svo opinberlega enda á ofsóknina árið [[311]] en aðeins tveimur árum síðar gerðu [[Konstantínus mikli|Konstantínus]] og [[Licinius]] kristna trú löglega í Rómaveldi.
=== Umbætur ===
Valdatíð Diocletianusar er álitin hafa endað hina svokölluðu [[3. aldar kreppan|3. aldar kreppu]] sem einkendist af stöðugum átökum og sífellt versnandi efnahag innan Rómaveldis. Til að stemma stigu við þessum vandamálum reyndi Diocletianus að koma á ýmsum endurbótum í ríkinu; m.a. endurbætti hann skattheimtu og lét slá verðmeiri mynt. Einnig gaf hann út tilskipun um hámarksverð á vörum, sem var ætlað að slá á verðbólgu í ríkinu. Þessi tilskipun hafði ekki tilætluð áhrif og var fljótlega virt að vettugi.
Fjórveldisstjórnar skipulagið hafði það í för með sér að Rómaveldi var í raun skipt í fjóra hluta þar sem hver keisari stjórnaði sér svæði, hafði sína höfuðborg og sína hirð. Diocletianus gerði Nicomediu (núverandi Izmit í [[Tyrkland]]i) að sinni höfuðborg en hinar höfuðborgirnar voru Sirmium (Sremska Mitrovica í [[Serbía|Serbíu]]), Mediolanum ([[Mílanó]]) og Augusta Treverorum ([[Tríer]]). Við þessar breytingar minnkaði mikilvægi [[Róm]]ar en hún hélt þó [[Rómverska öldungaráðið|öldungaráðinu]]. Ennfremur hafði hver keisaranna stjórn yfir sínum hluta [[rómverski herinn|hersins]], sem var stækkaður umtalsvert.
=== Afsögn ===
Á árunum [[304]] og [[305]] versnaði heilsa Diocletianusar og leiddi það til þess að þann [[1. maí]] 305 lét hann af embætti sem keisari og sama dag lét Maximianus einnig af embætti. Galerius og Constantius tóku við af þeim og [[Maximinus Daia]] og [[Flavius Valerius Severus]] voru útnefndir sem undirkeisarar.
Lína 55:
{{Rómverskir keisarar}}
[[Flokkur:Rómverskir keisarar]]▼
{{fd|244|312}}
Lína 63 ⟶ 61:
{{Tengill ÚG|en}}
{{Tengill GG|zh}}
▲[[Flokkur:Rómverskir keisarar]]
[[ar:ديوكلتيانوس]]
Lína 84:
[[fr:Dioclétien]]
[[fy:Diokletianus]]
[[gan:底厄勒斯]]
[[gl:Diocleciano]]
[[he:דיוקלטיאנוס]]
| |||