„Náhvalur“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
SilvonenBot (spjall | framlög) m robot Breyti: tr:Denizgergedanı |
umskrifað |
||
Lína 2:
| color = pink
| name = Náhvalur
| status = DD▼
| status_system = iucn2.3▼
| image = Narwhals breach.jpg
| image_width = 250px
| image_caption = Karldýr náhvals að slást
| status_ref =<ref>Jefferson, T.A., o.fl. 2008</ref>
| image2 = Narwhal_size.svg
| image2_width = 250px
| image2_caption = Stærðarsamanburður við meðalmann
| regnum = [[Dýraríki]] (''Animalia'')
| phylum = [[Seildýr]] (''Chordata'')
Lína 20 ⟶ 24:
| range_map_caption = Útbreiðsla náhvals
}}
'''Náhvalur''' ([[fræðiheiti]]: ''Monodon monoceros'') er tegund [[Tannhvalir|tannhvala]] og er ein af tveimur tegundum í ætt [[Hvíthvalir|hvíthvala]] (''Monodontidae''). [[Latína|Latneska]] fræðiheitið þýðir: "hvalurinn með eina tönn og eitt horn".
== Lýsing ==
Sérkenni náhvalsins er [[skögultönn]] sem vex fram úr höfðinu á fullvöxnum törfum. Tönnin verður allt að 2,7 metra á lengd, hún vex fram vinstra megin fram úr efra gómi og snýst í spíral til vinstri. Það er með öllu óljóst hvaða hlutverki tönnin gegnir en sennilega virðist hún tengjast samkeppni milli tarfa.
Náhvalurinn er fremur lítill hvalur, 4,2 til 4,7 metra á lengd og um 1000 kg. Við fæðingu eru kálfarnir gráir eða dökkbrúnir en við tveggja ára aldur myndast ljósir flekkir á skrokknum, þeir aukast eftir því sem dýrið eldist þannig að fullorðin dýr eru dröfnótt, dökk á baki og að mestu ljós á kviði. Nafn hvalsins á [[Íslenska|íslensku]] og öðrum [[Norræn mál|norrænum málum]] er talið vera dregið af líkindum dröfnóttar húðarinnar við sjórekið lík.<ref>Hay og Mansfield, 1989</ref> Náhvalurinn hefur ekkert trýni og ennið nær aðeins fram fyrir munninn. hvalurinn hefur ekkert horn, bægslin eru fremur stutt og á fullorðnum dýrum sveigjast þau upp við endana. Sporðurinn er sérkennilegur í laginu, fremri brún sporðblökunnar er bein en aftari jaðar hvers sporðhelmings sveigist frá miðju að hliðarjaðri.
== Útbreiðsla og hegðun ==
[[Mynd:Narwhal distribution map.png|thumb|300 px|left|Útbreiðslusvæði náhvals, dökki liturinn sýnir aðalútbreiðslusvæðið en strikaði þar sem hvalurinn er sjaldgæfur]]
Útbreiðsla náhvals er að mestu bundin við [[Atlantshaf]]shluta [[Norður-Íshaf]]sins. Suðurmörkin eru við Hudsonsund í [[Kanada]], norður [[Diskóflói|Diskóflóa]], meðfram austurströnd [[Grænland]]s og austur fyrir [[Svalbarði|Svalbarða]]. Náhvalurinn heldur sig að mestu langt norðan við [[Ísland]] en hans hefur oft orðið vart við landi, sérlega sem hvalreka. Tegundin hefur hins vegar aldrei fundist í talningarleiðöngrum [[Hafrannsóknastofnun Íslands|Hafrannsóknastofnunar]].
Náhvalur heldur sig við strendur þegar íslaust er orðið í [[ágúst]] og fram eftir haust, þegar ís fer að leggja færir hvalurinn sig utar og heldur sig í [[rekís]] yfir veturinn. Þegar vorar færa þeir sig aftur nær landi<ref>Heide-Jørgensen o.fl., 2003</ref>.
Hvalurinn getur haldið til í mjög þéttum rekís ef einhverjar vakir er að finna. Hann getur brotið þunnan ís með skögultönninni eða snjáldrinu. Vitað er að náhvalur getur kafað niður á 1000 metra dýpt en er þó eki lengur í kafi en 25 mínútur.<ref>Heide-Jørgensen o.fl., 2003</ref>
Fæðuvalið er mjög fjölbreytt, [[Smokkfiskur|smokkfiskar]], [[Rækja|rækjur]] og fiskar, til dæmis [[ískóði|ískóða]], [[ísþorskur|ísþorsk]], [[grálúða|grálúðu]] og [[Karfi|karfa]].
Náhvalir eru oftast í litlum hópum, 5 til 10 dýr. Þess eru þó dæmi að hópar tengist í eina stóra en dreifða hjörð með hundruðum eða þúsundum dýra. Náhvalir sem eru einir á ferð eru nánast undantekningarlaust tarfar.<ref>Heide-Jørgensen , 1994</ref>
== Veiðar og fjöldi ==
[[Inuítar]] á Grænlandi og í Kanada hafa stundað veiðar á náhval í mörg hundruð ára. Sérlega þykir húðin, sem er mjög þykk og sterk, vera mikið lostæti meðal inuíta og er nefnd ''mattak''. Einnig hefur skögultönnin verið eftirsótt.
Veiðar [[Noregur|Norðmanna]] og [[Rússland|Rússa]] og annarra hvalveiðiþjóða á náhval hafa aldrei verið sérlega umfangsmiklar og eru nú algjörlega lagðar af. Áætlað er að heildarstofninn geti verið um 50 þúsund dýr.
==Goðsögn og saga==
Skögultennur náhvals hafa gengið kaupum og sölum um aldir og voru tengda goðsögninni um einhyrninga. Vitað er að náhvalstennur voru ein verðmætast útflutingsvara hinna norrænu Grænlendinga til forna og þóttu miklar gersemar. Bárust meðal annars náhvalstennur til [[Mikligarður|Miklagarðskeisara]] á 12. öld og [[1621]] færði [[Guðbrandur Þorláksson|Guðbrandur biskup Þorláksson]] [[Kristján 4.|Kristjáni IV Danakonungi]] náhvalstönn.<ref>Lúðvík Kristjánsson, 1986</ref>
== Neðanmálsgreinar ==
<div class="references-small"><references/></div>
== Heimildir ==
* Ásbjörn Björgvinsson og Helmut Lugmayr, ''Hvalaskoðun við Ísland'' (Reykjavík: JPV Útgáfan, 2002).
* Bjarni Sæmundsson, ''Íslensk dýr II: Spendýrin''. Bókaverslun Sigfúsar Eymundssonar, Reykjavík, 1932, 437 bls.
* Hay K.A. og A.W. Mansfield, Narwal - Monodon monocerus. Í: Ridgway S.A. og R. Harrison (ritstjórar) Handbook of marine mammals, 4 bindi. Academic Press, London, 1989
* Heide-Jørgensen M.P., ''Distribution, expoitation and population status of white whales (Delphinapterus leucas) and narwals (Monodona monceros) in West Greenland'', ''Medd. Grønland, Bioscience'' 39:135-149, 1994
* Heide-Jørgensen M.P., R. Dietz, K.L Laidre, P. Richard, J. Orr og H.C. Schmidt. ''The migratory behaviour of narwals (Monodon monoceros)'', ''Can. J. Zoo''l.. 81: 1293-1305, 2003
* Jefferson, T.A., Karczmarski, L., Laidre, K., O’Corry-Crowe, G., Reeves, R.R., Rojas-Bracho, L., Secchi, E.R., Slooten, E., Smith, B.D., Wang, J.Y. & Zhou, K.„Monodon monoceros“, ''2008 IUCN Red List of Threatened Species'' (IUCN 2008).
* Jóhann Sigurjónsson og Gísli A. Víkingsson, Seasonal abundance of and estimated food consumtion by cetaceans in Icelandic and adjacent waters. J. Northw. Atl. Fish. Sci 22: 271-287, 1997
* Lúðvík Kristjánsson, ''Íslenskir sjávarhættir V''. Bókaútgáfa Menningarsjóðs, Rekjavík, 1986.
* Páll Hersteinsson (ritsj.), ''Íslensk spendýr'' (Vaka-Helgafell 2005). ISBN 9979-2-1721-9
* Reeves, R., B. Stewart, P. Clapham og J. Powell, ''National Audubon Society Guide to Marine Mammals of the World'' (New York: A.A. Knopf, 2002). ISBN 0-375-41141-0.
* Sigurður Ægisson, Jón Ásgeir í Aðaldal, Jón Baldur Hlíðberg, ''Íslenskir hvalir fyrr og nú'' (Forlagið, 1997).
* Stefán Aðalsteinsson, ''Villtu spendýrin okkar'' (Reykjavík: Bjallan, 1987).
* Tausti Einarsson, ''Hvalveiðar við Ísland 1600-1939''. Sagnfræðirnnsóknir, Studia Historica 8. bindi (ristjóri Bergsteinn Jónsson) Bókaútgáfa Menningarsjóðs, 1987
== Tenglar ==
{{Commons|Monodon monoceros|náhval}}
* {{vísindavefurinn|1262|Hvað geta hvalir orðið gamlir?}}
* {{vísindavefurinn|6395|Hvað getið þið sagt mér um tannhvali?}}
* {{vísindavefurinn|2464|Hvernig er dýralíf á Grænlandi?}}
* [http://servefir.ruv.is/hvalir/hvalir/sandreydur.htm Sandreyður á hvalavef RúV]
* [http://www.wdcs.org: Whale and Dolphin Conservation Society]
* [http://mbl.is/mm/frettir/frett.html?nid=1249662 Náhval rekur á land í Þistilfirði] af mbl.is
▲*{{vísindavefurinn|3832|Hver er sérstaða náhvals?}}
{{Hvalir við Ísland}}
[[Flokkur:Tannhvalir]]▼
{{Tengill ÚG|de}}▼
▲{{Tengill ÚG|de}}
{{Tengill ÚG|eo}}
▲[[Flokkur:Tannhvalir]]
[[bg:Нарвал]]
| |||