Wikipedia

„Jökulhlaup“: Munur á milli breytinga

Fletta í gegnum breytingarskrá
← Eldri breytingNýrri breyting →
Efni eytt Efni bætt við
MyndræntWiki-texti
Ekkert breytingarágrip
Ekkert breytingarágrip
Lína 1:
Þegar gífurlega mikið vatn brýst skyndilega undan jökli og streymir til sjávar er talað um '''jökulhlaup'''. Það eru til nokkrar tegundir
jökulhlaupa. Það getur verið [[jökull]] sem stíflar á og stíflan brestur. Jarðhiti ([[eldgos]]) sem veldur vökvasöfnun undir jökli og vatnið brýtur
sér svo leið undan eða [[jökulgarður]] (set og grjót), sem fyllst hefur af vatni, sem brestur.
 
 
Lína 8:
 
 
Jökulhlaup byrja yfirleitt af miklum krafti og með stuttum fyrirvara. Þau eru skilgreind sem skyndileg flóð úr lóni við eða undir jökli. Það eru nokkrar tegundir til af jökulhlaupum og eru þær tíundaðarútskýrðar hér að neðan. Rennsli í þeim getur verið tugir þúsunda rúmmetra á sekúndu og þau geta borið með sér stóra og mikla ísjaka, nokkra tugi metra á lengd og breidd. Jökulhlaup hafa valdið miklum skemmdum á mannvirkjum eins og vegakerfi, rafmagnslínum og byggingum. Árið 1985 varð til dæmis gífurlegt jökulhlaup úr [[Dig Tsho glacier]] vatninu í Nepal. Þetta flóð eyðilagði algjörlega nýja virkjun sem var verið að reisa sem og aðrar byggingar, eyðilagði vegi, brýr, akra og drap búfénað. Þetta var tjón upp á rúman milljarð USD.
 
Lína 14:
 
Þegar jökull stíflar dal og hindrar vatnsflæði niður hann myndast lón bak við ísinn. Ef ísinn er þykkur og lítið vatn í lóninu er hann örugg stífla. Eftir því sem meira vatn safnast saman eykst vatnsþrýstingurinn og vatnið að byrja að seytla í gegnum sprungur. Sprungurnar stækka svo því vatnið bræðir ísinn er það rennur í gegn. Á endanum lætur svo stíflan eftir. Ef nógu mikið vatn er í lóninu getur ísinn farið að fljóta áður en stíflan brestur því [[eðlismassi]] íss er léttari en vatns og vatnið þá streymt undir ísinn.
 
 
 
'''Jökulhlaup vegna háhita/eldgoss undir jökli'''
 
Þegar háhitasvæði er eða eldgos verður undir jökli safnast saman gífurlega mikið vatn í lón undir jöklinum. Þegar vatnsmagnið er orðið nægilega mikið lyftist lyftist jökullinn og vatnið fossar undan. Þessi gerð jökulhlaupa er algeng hér á Íslandi, í [[Vatnajökli]] og [[Mýrdalsjökli]].
 
 
Lína 24 ⟶ 25:
'''Jökulgarður sem brestur'''
 
Þegar jökull hopar skilur hann eftir sig garð úr seti og grjóti, jökulgarð. JökulgarðurinnÍ leysingum og miklum rigningum getur fariðgarðurinn aðfyllst safnaaf vatni og þar myndastmyndað lón. Þegar þrýstingurinn er orðinn mikill í lóninu getur garðurinn gefið sigeftir og flóðhlaup orðið. Þetta gerist aðallega í nokkrum bratta.
 
 
 
Lína 36 ⟶ 38:
'''Kötlugos'''
[[Katla]] er [[megineldstöð]] í Mýrdalsjökli. Úr henni koma kröftug [[þeytigos]] og í kjölfar þeirra gífurleg jökulhlaup. Síðan á landnámsöld hafa komið 17 hlaup vegna goss í Kötlu, það síðasta árið 1918. Í flestum tilvikum hafa hlaupin runnið niður á [[Mýrdalssand]], sjaldnar niður á Sólheima-og Skógarsand eða [[Markarfljótsaura]]. Þau standa stutt yfir, eru kraftmikil og hafa mikið vatnsmagn.
 
 
 
== Jökulhlaup erlendis ==
 
'''Dig Tsho glacier lake, Nepal'''
Árið 1985 varð gífurlegt jökulhlaup úr Dig Tsho glacier vatninu. Þetta flóð eyðilagði algjörlega nýja virkjun sem var verið að reisa sem og aðrar byggingar, eyðilagði vegi, brýr, akra og drap búfénað. Þetta var tjón upp á rúman milljarð USD.
 
 
 
Lína 54 ⟶ 48:
* [http://visindavefur.is/svar.php?id=J6660] Hvað veldur jökulhlaupum og hvaða hætta stafar af þeim?; Vísindavefurinn
* [http://www.islandia.is/hamfarir/jardfraedilegt/eldgos/katla.html] Katla
* [http://en.wikipedia.org/wiki/Kosi_River] Dig Tsho, Nepal
Sótt frá „https://is.wikipedia.org/wiki/Jökulhlaup“