„Björn Halldórsson“: Munur á milli breytinga

[[Björn Halldórsson]] ([[5. desember]] [[1724]] - [[24. ágúst]] [[1794]]) var [[prestur]] í [[Sauðlauksdalur|Sauðlauksdal]]. Hann var frumkvöðull í [[garðrækt]] og [[jarðyrkja|jarðyrkju]] á [[Ísland]]iÍslandi. EnnEnnþá sést móta fyrir [[Akurgerði]], gróðurreit þar sem Björn ræktaði kartöflur - einna fyrstur Íslendinga. Minnismerki um sr. Björn er í Sauðlauksdal. Hann var mágur [[Eggert Ólafsson|Eggerts Ólafssonar]] skálds.

==ÆviágripÆviágríp==

Björn Halldórsson fæddist [[5. desember]] árið [[1724]] í [[Voghús (Selvogi)|Voghúsum]] í [[Selvogur|Selvogi]]. Hann ólst upp á [[Staður (Steingrímsfirði)|Stað]] í [[Steingrímsfjörður|Steingrímssfirði]] á [[Strandir|Ströndum]] til fjórtán14 ára aldurs en þá lést faðirföður hans. Þá fékk hann vist við [[Skálholtsskóli|Skálholtsskóla]]. Íen hana fékk hann ókeypis frá [[SkálholtJón Arason|Jón biskup Arason]]i sökum þess hve sá síðarnefndi hafði mikið álit á föður Björns. Í Skálholti nam hann í fimm5 vetur og í [[stúdent]]svottorðistúdentsvottorði sínu fékkvar hann þástimplaður einkunn að verasem siðprúður og vandaður maður sem best var að sér í [[Latína|latínu]], [[Forngríska|grísku]] og [[guðfræði]].

Næstu árin var hann ritari sýslumanns og eftir það aðstoðarprestur í [[Sauðlaukdalur|Sauðlauksdal]]. Vorið [[1753]] varð hann svo prestur í Sauðlauksdal og varðárið 1756 [[prófastur]] árið [[1756]]. Það ár giftist hann einnig hann [[Rannveig Ólafsdóttir|Rannveigu Ólafsdóttur]]. Þau lifðu í Sauðlauksdal í nærri þrjátíu30 ár þangað til heilsu Björns fór að hraka. Þá sótti hann um rólegra embætti og fékk [[Setberg (Eyrarsveit)|Setberg]] í [[EyrarsveitEyrasveit]] árið [[1782]]. Heilsa hans skánaði þó ekki við flutninginn og árið [[1785]] veiktist hann alvarlega og missti sjónina í kjölfarið.

Björn lét þó ekki bugast og þann [[25. september]] það ár hélt hann til [[Danmörk|Danmerkur]] tilí leit að leita sér lækningalækningum. Þar dvaldist hann til ársins [[1788]] en tilraunir [[Danmörk|danskra]] lækna báru engan árangur og kom Björn því heim aftur jafn blindur og slappur og áður. Næstu árin lifði Björn rólegu lífi á Setbergi en við sólsetur [[24. ágúst]] [[1794]] lést hannBjörn 69 ára gamall.

Af þessu er hann frægastur fyrir [[kartafla|kartöflurækt]] sína enda var hann sá fyrsti Íslendingurinn sem ræktaðitókst að rækta kartöflur á [[Ísland|Íslandi]]. Strax árið 1758 pantaði hann nefnileganefninlega nokkrar kartöflur frá [[Kaupmannahöfn]]. Þessi farmur komst þó ekki á leiðarenda fyrr en í [[ágúst]] sumarið eftir og þá höfðu allarþá allað kartöflurnar spírað á leiðinni. Þar sem liðið var á sumarið gróðursetti Björn þær einungis í potti og það bar þann árangur að í október fékk hann litla uppskeru með kartöflunum á stærð við piparkorn. Þessar kartöflur gróðursetti hann svo næsta sumar og fjórum vikum síðar gat hann státað sig að myndarlegri kartöfluuppskreu.

Björn Halldórsson var einnig kunnur fyrir ritstörf sín og skrifaði hann ýmis rit sem lúta að þjóðnytjum, fræðslu og framförum í anda [[upplýsinginUpplýsingastefnan|upplýsingarinnarUpplýsingastefnunnar]]. Það fyrsta sem hann fékk útgefið var skýrsla sem barhét nafniðþví stutta nafni ''[[Korte Beretninger|Korte Beretninger om nogle Forsøk til Landvæsenets og især Hauge-Dyrkningens Forbedring i Island. Begynte på en præstegård vester på landet og fortsatte samme steds i næstleden 9 ár, i de få fra embedsforretninger ledige timer. Gjort på egen bekostning, med liden formue og meget arbejde, men med fornøjet sind og en overflødig Guds velsignelse]]''. Þetta var skýrsla um landbúnaðarframkvæmdir hans á árunum [[1757]] til [[1764]] og fékk Björn hanaþetta útgefnaútgefið með hjálp [[Eggert Ólafsson|Eggerts Ólafssonar]] fyrrverandi skólabróður síns og mágs.

Síðari verk Björns eru þó frægari. Frægast þeirra er ritið ''[[Atli (ritverk)|ritið Atli]]'' sem er leiðarvísir fyrir bændur um rétta breytni í búskaparmálum. Nánast allt ritið er á samtalsformi eins og tíðkaðist um kennslubækur fyrr á tímum. Þar ræða saman hinn fávísi Atli og einstaklingur sem einungis er titlaður ''bóndi''. Atli er að stíga sín fyrstu skref í búskap og fræðir reynslumikill ''bóndinn'' hann um hvernig reka skuli gott bú. Ritið var fyrst gefið út [[1780]] og þótti það gott að fyrir tilstilli Danakonungsdanakonugs var því útbýtt endurgjaldslaust til íslenskra bænda. Þótti ritið hin mesta skemmtun og var ekki óalengt að lesið væri upp úr því á kvöldvökum allt fram á [[19. öld]].

Björn samdi einnig ritið ''[[Arnbjörg (ritverk)|Arnbjörgu]]'' sem er hliðstætt ''Atla''. Það kom fyrst út [[1783]] og í því er konum kennt hvernig styðja skuli manninnn sinn við bústörfin, hvernig eigi að ala upp börnin og ýmislegt fleira sem lýtur að innanbæjarbúsýslu. Til viðbótar skrifaði hann ýmis rit á sviði grasafræði svo sem bókina ''[[Grasnytjar (ritverk)|Grasnytjar]]'' auk þess sem hann aðstoðaði [[Eggert Ólafsson]] með við gerð ''[[Matjurtabókin|Matjurtabókarinnar]]''.

Eftir Björn liggur að auki eitt stórt rit sem er ekki á sviði búskap og garðyrkju. Það er bókin ''[[Lexicon Latino-Danicum]]'' sem er íslensk [[orðabók]] með latneskum þýðingum. Björn vann að ritinu í samfleytt fimmtán15 ár og árið [[1786]] sendi hann það til Kaupmannahafnar til prentunar. Það var þó ekki fyrr en [[1814]] sem ritið kom fyrst út en þá höfðu fleiri merkir menn endurbætt og aukið ritið.

Afkastamikið ljóðskáld var Björn ekki, en nokkur kvæði orti hann þó. Kvæðið ''Ævitíminn eyðist'' er merkast þeirra. Þar lýsirupplýsir Björn þeirriþá skoðun sinnisína að jarðlífið sé einungis tímabundin gisting. Á meðan á gistingunni stendur eigi menn strita og leggja hart að sér svo afkomendurnir og næstu gestir jarðarinnar geti notið erfiðis forfeðranna.