|
[[Mynd:Thurston Lava Tube.jpg|thumbnail|300px|Thurston Lavahraunhellirinn Tube,á [[Hawaii]], með storkuborðum]]
[[Mynd:Réunion PitonChisny LavaTube.JPG|thumb|Hraunhellir á [[Réunion]]]]
[[Mynd:Manjanggul in Jeju.jpg|thumb|Hraunhellir í [[Suður-Kórea|Suður-KóréuKóreu]]]]
[[Mynd:Vidgelmir-05.jpg|thumb|[[Víðgelmir]] með ísmyndumísmyndun]]
[[Mynd:Leiðarendi Lava Tube in Iceland - 2013-04-26 D.jpg|thumb|Hraunhellirinn [[Leiðarendi]]]]
[[Mynd:Leiðarendi Lava Tube in Iceland - 2013-04-26 F.jpg|thumb|Leiðarendi, spenar]]
'''Hraunhellar''' eru fyrst og fremst alls konar hellar í [[hraun]]i þó aðallega er talað um 'hraunrásir' neðan yfirborðs jarðar.
==Skilgreiningar==
Hraunhellir er skilgreind sem „almyrkt holrúm í hrauni“<ref name="B">Björn Hróarsson: ''Hellahandbókin. Leiðsögn um 77 íslenskraíslenska hraunhellirhraunhella.'' Reykjavík 2008, bls. 19 </ref>.
Hraunhellar geta verið hellar af náttúrulegum úpprunauppruna eins og hraunrásir (t.d. [[Surtshellir]]), hellirhellar í hraundrýlum og hraunbólum (finnstfinnast td. í [[Aðaldalur|Aðaldal]]), hraunbólur, sprunguhellar (sjá [[Grjótagjá]]), gervigíahellargervigígahellar og [[gíghellir|gígarhellargíghellar]] líkt og [[Þríhnúkagígur]] í [[Bláfjöll]]um. <ref name="B"/>"Hraunhellar geta einnig myndast við svokallaðasvokallaðan troðhól, þá treðst kvikankvika úr eldfjalli undir heittstorknað hraunyfirborðið semog þegarlyftir erþví, fariðþannig að storknaholrými og leitar niður í óstorknaðan hluta hraunsins. Við þetta lyftist yfirborð þess og getur þykknað mikið á afmörkuðum svæðummyndast."<ref name="Inga"/>SjávarrófSjávarrof getur líka búið tilmyndað hraunhella þegar hraunið er ávið sjávarsíðumsjávarsíðuna, t.d. á [[Hellnar|Hellnum]] á [[Snæfellsnes]]i. En þeir geta líka verið manngerðar hellar.<ref name="B"/>
Til þess að teljast vera hellir er gjarnan við það miðað að holrýmið náisé a.m.k. 20 [[metri|metrummetrar]] að lengd<ref name="Inga">[https://skemman.is/bitstream/1946/25061/1/Inga%20Hr%C3%B6nn%20Sverrisd%C3%B3ttir%20BA-%20ritger%C3%B0.pdf Inga Hrönn Sverrisdóttir: ''Hraunhellar á Íslandi. Getur verndun náttúruminja og ferðamennska átt samleið?'' Lokaritgerð til BA gráðu í ferðamálafræði, Háskólinn á Hólum Vor 2016 </ref> en annars er talað um [[skúti|skúta]] eða [[hraunskúti|hraunskúta]].
==Hraunrásir==
En íÍ flestum tilfellum er talað um ''hraunrásir'' í þessum samhengjumsamhengi.<ref>Sigurður Steinþórsson. „''Hvernig myndast hraunhellar''? “ ''Vísindavefurinn'', 29. september 2003. Sótt 14. ágúst 2020. http://visindavefur.is/svar.php?id=3763. </ref><ref name="Inga"/>
Aðallega finnstfinnast hraunrásir í [[helluhraun]]um þar sem efsta lag þunnfljótandi [[basalt]]kviku hefur storknað en bráðið [[hraun]]ið haldið áfram að streyma í afmörkuðum farvegum undir yfirborðinu. „Rásirnar eru ýmist í gígveggjum eða í efri hluta hins nýrunnaðnýrunna hrauns sem þegar hefur storknað að hluta. Einnig geta slíkar rásir eða hraungöng myndast mun framarutar í helluhraunum.“<ref name="AT">Ari Trausti Guðmundsson, Ragnar Th. Sigurðsson: ''Íslenskur jarðfræðilykill.'' Reykjavík 2004, bls. 108-109</ref> Þegar [[eldgos]]ið rénar sjatnar í þessum farvegum og eftir standa langir hellar. Stundum þó eru þeir ennþá hálffilltirhálffylltir af hrauni.<ref name="B"/>Svo þarf líka hallinnHallinn í göngunum þarf að vera nægilegurnægur, til að kvikan gættigeti runnið niðurúr göngingöngunum eftir að ný hættir að berast að.<ref name="Inga"/>
Litadýrð í mörgum hraunhellum er til vegna útfellinga og efnasambanda sem lekjaleka úr veggjunum.<ref name="Inga"/>
Hraunhellir finnst líka í [[Holuhraun]]i.<ref>[Pedersen, G. B. M., Höskuldsson, A., Dürig, T., Thordarson, T., Jónsdóttir, I.,Riishuus, M. S., Schmith, J. (2017). Lava field evolution and emplacement dynamics of the 2014–2015 basaltic fissure eruption at Holuhraun, Iceland.Journal of Volcanology and Geothermal Research, 340, 155-169.
==Myndanir í hraunhellum==
Margs konar myndirmyndanir finnstfinnast í hraunhellum, þar á meðanmeðal ''dropasteinadropasteinar'', ''dropsteina''(dropsteinar), kleprasteinakleprasteinar, hraunfossar og -stráhraunstrá, stundum líka mannvistarleifar.<ref name="B"/>
EfniðMyndunum má flókastskipta í 3þrjá hopaflokka: 1) myndunMyndanir ísem samhengistafar viðaf rennsli hraunarinnarhraunkvikunnar í hellinum, t.d. storkuborð; 2) myndun í samhengi við afgangsbráðAfgangsbráð sem lekur inn í hellinhellinn, t.d. dropsteinar; 3) myndanirMyndanir sem eru ekki úr hrauni eins og ísmyndanir, sandkastalar, dropasteinar (úr [[Kalksteinn| kálkikalki]]) osfvo.s.frv.<ref>Björn Hróarsson: ''Hellahandbókin. Leiðsögn um 77 íslenskraíslenska hraunhellirhraunhella.'' Reykjavík 2008, bls. 23-31 </ref> ▼
▲Efnið má flókast í 3 hopa: 1) myndun í samhengi við rennsli hraunarinnar í hellinum, t.d. storkuborð; 2) myndun í samhengi við afgangsbráð sem lekur inn í hellin, t.d. dropsteinar; 3) myndanir sem eru ekki úr hrauni eins og ísmyndanir, sandkastalar, dropasteinar (úr [[Kalksteinn|kálki]]) osfv.<ref>Björn Hróarsson: ''Hellahandbókin. Leiðsögn um 77 íslenskra hraunhellir.'' Reykjavík 2008, bls. 23-31 </ref>
===Dropsteinar og hraunstrá===
Mest áberandi eru dropsteinarnir úr hraunbráð<ref name="AT"/>.
Þeir myndast þegar hraun er hálf-storknuðhálfstorknað og „svokölluðsvokölluð afgangsbráð er á hreyfingu í æðum inni í hrauninu og þrýstist út í holrúm í hrauninu og þar með inn um veggi og loft hellanna. Afgangsbráð sem lekur niður úr hellisloftinu myndar ''hraunstrá ''" og spenarspena, "en á golfinugólfinu hlaða droparnir upp ''dropsteina''.“<ref>Björn Hróarsson: ''Hellahandbókin. Leiðsögn um 77 íslenskraíslenska hraunhellirhraunhella.'' Reykjavík 2008, bls. 29</ref> ▼
▲Þeir myndast þegar hraun er hálf-storknuð og „svokölluð afgangsbráð er á hreyfingu í æðum inni í hrauninu og þrýstist út í holrúm í hrauninu og þar með inn um veggi og loft hellanna. Afgangsbráð sem lekur niður úr hellisloftinu myndar ''hraunstrá''" og spenar "en á golfinu hlaða droparnir upp ''dropsteina''.“<ref>Björn Hróarsson: ''Hellahandbókin. Leiðsögn um 77 íslenskra hraunhellir.'' Reykjavík 2008, bls. 29</ref>
==Dæmi==
Dæmi um slíka hellahraunhella á Íslandi eru [[Surtshellir]], [[Stefánshellir]], [[Víðgelmir]], [[Raufarhólshellir]] og mikið fleiri (sjá lesefni).
HraunhellirHraunhellar eru líkaeinnig til á eldvirkum svæðum í öðrum löndum og heimsálfum eins og á [[Hawaii]], í [[Suður-Kórea|Suður-KoréuKoreu]], [[Ítalía|ÍtaliuÍtalíu]] og [[Spánn|Spáni]].
==Lesefni==
* Björn Hróarsson: ''Hellahandbókin. Leiðsögn um 77 íslenska hraunhella.'' Reykjavík 2008.
==Sjá líka==
==Tenglar==
* Sigurður Steinþórsson. „''Hvernig myndast hraunhellar''? “ ''Vísindavefurinn'', 29. september 2003. Sótt 14. ágúst 2020. http://visindavefur.is/svar.php?id=3763.
* [http://vulcanospeleology.org/sym06/ISV6x19.pdf Björn Hróarsson, etal.: ''Lava caves in the Hallmundarhraun lava flow, West Iceland.'' Proceedings of the 6th International Symposium on VolcanospeleologyVulcanospeleology. (1991) (á ensku)]
==Tilvísanir==
| 