„Stigbreyting“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
Ekkert breytingarágrip Merki: Farsímabreyting Breyting frá farsímavef |
m Tók aftur breytingar 31.209.216.116 (spjall), breytt til síðustu útgáfu Rotlink Merki: Afturköllun |
||
Lína 1:
'''Stigbreyting''' er hugtak í [[málfræði]]. Sum orð, nánast eingöngu [[lýsingarorð]] og [[atviksorð]], stigbreytast og geta þá komið fyrir í [[frumstig]]i, [[miðstig]]i og [[efsta stig]]i. Stigbreytingu skal ekki rugla saman við [[fallbeyging]]u. Strikið [[tilstrik]] ([[n-strik]], strik sem er jafnbreytt bókstafinum ''[[n]]'') er notað við upptalningu beygingarmynda.<ref name="sagnb">[http://web.archive.org/web/20110929111920/http://fraedi.is/xn--mlfri-xqa2b6e/leidbein.pdf Íslenskt mál og almenn málfræði]Þetta strik [–, tilstrik] er einnig notað til að aðgreina beygingarmyndar í upptalningu</ref>
== Stigbreyting lýsingarorða ==
Flest [[lýsingarorð]] stigbreytast, en orðmyndir geta myndast eftir '''[[frumstig]]i''', '''[[miðstig]]i''' og '''[[efsta stig]]i'''. Stigbreytingin sjálf nefnist '''[[regluleg stigbreyting|regluleg]]''' er ef stigin eru mynduð af sama [[Stofn (málfræði)|stofni]], dæmi um það er orðið ''[[wikt:is:ríkur#Íslenska|ríkur]]'' sem stibreytist ''rík''ur – ''rík''ari – ''rík''astur<ref name="sagnb"/> þar sem stofninn er ''rík-''. Miðstigið myndast af því að bæta við stofninn ''-ar-'' eða ''-r-'' og þar fyrir aftan endingum [[Veik beyging lýsingarorða|veikrar beygingar lýsingarorða]]. Á efsta stigi eru tilsvarandi viðskeyti ''-ast-'' eða ''-st-'' og þar fyrir aftan koma annaðhvort endingar [[Sterk beyging lýsingarorða|sterkrar]] eða [[Veik beyging lýsingarorða|veikrar beygingar lýsingarorða]]. Stundum verða [[hljóðavíxl]] í stofni lýsingarorða sem stigbreytast reglulega en dæmi um það er lýsingarorðið ''[[wikt:is:stór#Íslenska|stór]]'' (stigbreyting ''stór'' - ''stær''ri - ''stær''stur)<ref name="sagnb"/> og lýsingarorðið ''[[wikt:is:djúpur#Íslenska|djúpur]]'' (stigbreyting ''djúp''ur – ''dýp''ri – ''dýp''stur'').<ref name="sagnb"/>
Stigbreytingin er '''[[óregluleg stigbreyting|óregluleg]]''' ef miðstig og efsta stig myndast af öðrum stofni en frumstig eins og lýsingarorðið ''[[wikt:is:illur#Íslenska|illur]]'' (stigbreyting ''illur'' – ''verri'' – ''verstur''.<ref name="sagnb"/>
Sum lýsingarorð hafa hafa mynd í frumstigi og eru miðstigið og efsta stigið þá oftast mynduð af [[atviksorð]]um og [[forsetning]]um. Flest þessara orða gefa til kynna átt, stefnu eða röð í tíma og rúmi:
* [austur] – ''eystri'' [austari] – ''austastur''<ref name="sagnb"/><ref>{{BÍN|q=eystri|orð=eystri}}</ref>
* [aftur] – ''aftari'' – ''aftastur''<ref name="sagnb"/><ref>{{BÍN|q=aftari|orð=aftari}}</ref>
* [nær] – [nærri] – ''næstur''<ref name="sagnb"/><ref>{{BÍN|q=næstur|orð=næstur}}</ref>
Sum lýsingarorð stigbreytast ekki og eru óbeygjanleg með öllu, þessi orð enda flest á a eða i. Í stað stigbreytingar má skeyta framan við þau orðunum ''meira'' og ''mest'':
* ''hugsi''
* ''aflvana''
* ''andvaka''
* ''örgeðja''
Nokkur lýsingarorð beygjast í föllum og kynjum en ekki í stigum.
* ''nógur''
* ''miður''
=== Dæmi ===
*'''''fallegur''' maður'' ([[frumstig]]) – '''''fallegri''' maður'' ([[miðstig]]) – '''''fallegasti''' <nowiki>maður</nowiki>[[Viðskeyttur greinir|inn]]'' ([[efsta stig]])<ref name="sagnb"/>
== Stigbreyting atviksorða ==
| |||