„Síðpönk“: Munur á milli breytinga

| nafn = Síð-pönkSíðpönk

'''Síð-pönkSíðpönk''' ([[enska|e.]] ''post-punk'') er [[rokk]][[tónlistarstefna]] sem átti upptök sín á seinni hluta [[1971-1980|áttunda áratugar]] [[20. öldin|tuttugustu aldar]]. Hún var ein af þeim mörgu tónlistargreinum sem spruttu út frá [[pönk]]byltingunni árið 1977. Fyrstu síð-pönksíðpönk hljómsveitirnar sóttu innblástur sinn í hráa hljóm [[pönk]]sins en í stað þess að reyna að herma eftir honum fóru þær að skapa tilraunakenndari hljóm, oft með áhrifum frá [[raftónlist]], [[krátrokk]]i, [[fönk]]i, [[dub]]tónlist og [[tilraunakennt rokk|tilraunakenndu rokki]]. Greinin var ólík hliðstæðu sinni, svokallaðri [[nýbylgjutónlist]], á þann hátt að síð-pönkiðsíðpönkið fjallaði oftar um alvarlegri málefni og var ekki eins „[[popptónlist|poppvænt]]“. Síð-pönkiðSíðpönkið varð síðan með helstu forverum [[öðruvísi rokk]]s á [[1981-1990|níunda áratugnum]].<ref>[http://rateyourmusic.com/genre/Post-Punk/ „Post-punk“], [http://rateyourmusic.com/ ''Rateyourmusic''] Skoðað 29. febrúar 2012.</ref> Klassísk dæmi um flytjendur síð-pönksíðpönk tónlistar eru [[Joy Division]], [[New Order]], [[The Cure]], [[Talking Heads]], [[Public Image Ltd.]], [[Echo & the Bunnymen]] og tónlistarmaðurinn [[Nick Cave]].<ref>[http://post-punk.com/ „Classic Post-Punk Artists“], [http://post-punk.com/ ''Post-punk.com''] Skoðað 2. mars 2012.</ref>

Síð-pönkiðSíðpönkið var listrænna og dulúðlegra heldur en [[pönk]]ið og er almennt talið tónlistarlega séð útpældara. Stefnan hafði minna að gera með [[Rokk|rokk og ról]] heldur stóð í þakkarskuld við tilraunakennda tónlist [[1961-1970|sjöunda áratugarins]].

Í heildina séð var bandarískt síð-pönksíðpönk listrænt sjálfsmeðvitaðra og vitsmunalegra heldur en það breska, en það var yfirleitt drungalegra og tilfinningaríkara. Fyrsta bylgja breska síð-pönksinssíðpönksins bar með sér sveitirnar [[Gang of Four]], [[Siouxsie & the Banshees]] og [[Joy Division]] sem voru allar stofnaðar vegna innblásturs frá [[pönk]]sveitum á borð við [[Sex Pistols]]. En í stað þess að líkja eftir uppreisnargjarni reiði pönksins þá tóku þær reiðina inn á sig og sköpuðu innhverfari og þungbúnari hljóma sem voru fullir af spennu og kvíða. [[Siouxsie & the Banshees]] gáfu út plötur sem einkenndust af hrjáróma [[hljómborð]]um og fluttu tilgerðarmikla tónleika sem minntu alla helst á [[pönk]]ið. [[Joy Division]] voru ekki talin eins listsnobbuð hljómsveit, en plötur þeirra ''[[Unknown Pleasures]]'' og ''[[Closer]]'' lögðu hornstein fyrir [[gotneskt rokk]], undirstefnu sem [[The Cure]] og [[Bauhaus]] urðu seinna þekktar fyrir. [[The Cure]] spilaði upprunalega nokkuð hrjúfa og grípandi tónlist en þegar leið á ferilinn hægðist á töktum þeirra og notkun [[hljóðgervill|hljóðgervla]] varð meira áberandi. Svo átti vinstri sinnuð pólitík og [[fönk]]taktar [[Gang of Four]] eftir að hafa mikil áhrif á komandi tónlist þrátt fyrir að hafa ekki náð mikilli útbreiðslu í byrjun.

Síð-pönkiðSíðpönkið lagði grundvöllinn fyrir [[öðruvísi rokk]] með því að víkka svið [[pönk]]tónlistar. Innblástur var sóttur frá [[krátrokk]]inu og varð til þess að notkun [[hljóðgervill|hljóðgervla]] varð mjög vinsæl innan greinarinnar. Áhersla var lögð á hrá eða drungaleg hljóð, samtvinnuð með áhrifum frá [[fönk]]i, [[avant-garde]] og [[dub]]tónlist. [[Nýsýrurokk]]ið var einnig algengur áhrifavaldur og með helstu frumkvöðlum á því sviði má nefna [[Echo & the Bunnymen]], [[The Teardrop Explodes]]<ref name="Erlewine">Erlewine, Stephen Thomas. [http://www.allmusic.com/explore/essay/post-punk-t728 „Post-punk“], [http://www.allmusic.com/ ''Allmusic''] Skoðað 9. mars 2012.</ref> og [[Spacemen 3]].<ref>[http://spacemen3.net/ „Spacemen 3: History & Discography“], [http://spacemen3.net/ ''Spacemen 3.net''] Skoðað 9. mars 2012.</ref> Sumar sveitir eins og [[Orange Juice]] nálguðust þessa tónlist á aðeins öðruvísi hátt, áhersla var lögð á léttari gítarhljóð en þrátt fyrir það kollvörpuðu lögin oft hefðbundinni byggingu [[popp]]/[[rokk]]tónlistar með dýpri og dimmari lagatextum.<ref>[http://www.allmusic.com/explore/style/post-punk-d2636 „Explore: Post-punk“], [http://www.allmusic.com/ ''Allmusic'']. Skoðað 26. febrúar 2012.</ref> Einnig mátti heyra áhrif [[djass]]tónlistar hjá nokkrum þessara sveita og voru [[The Monochrome Set]] fylgismenn [[Cantenbury]]senunnar.<ref>{{bókaheimild|höfundur=Scaruffi, Piero|titill=A History of Rock Music: 1951-2000|útgefandi=iUniverse, Inc.|ár=2003|ISBN=ISBN 0-595-29565-7}} Bls. 193.</ref>

Á meðan fyrsta bylgja [[pönk]]sins stóð yfir, frá um 1975-1977, fóru hljómsveitir eins og [[Sex Pistols]], [[The Clash]] og [[Ramones]] að ögra ríkjandi stílvenjum [[rokk]]tónlistar með áherslum á hraðari takta og árásargjarnari hljóma. Með pólítískum eða uppreisnagjörnum lagatextum breiddist þessi hugmyndafræði svo um heiminn og náði mestu fylgi í enskumælandi löndum eins og [[Bretland]]i, [[Bandaríkin|Bandaríkjunum]] og [[Ástralía|Ástralíu]], en líkt og víðar myndaðist einnig áberandi [[pönk]]sena á Íslandi. Breska [[pönk]]ið var síðan dregið inn í klofin stjórnmál samfélagsins og það mætti segja að um 1979 hafði það eytt sjálfu sér með því að skiptast í nýjungagjarnari stefnur. Áhrifum [[pönk]]s hefur þó verið að gæta í tónlistariðnaðinum allar götur síðan, til dæmis með útbreiðslu sjálfstæðra plötufyrirtækja sem setti einmitt svip sinn á framvindu síð-pönksinssíðpönksins.<ref>Savage, Jon. [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/483616/punk „Punk“], [http://www.britannica.com/ ''Encyclopædia Britannica'']. Skoðað 3. mars 2012.</ref> Það að söngvari [[Sex Pistols]], [[John Lydon]], var orðinn leiður á sviðspersónu sinni ''[[Johnny Rotten]],'' ásamt því að hafa orðið fyrir vonbrigðum með framþróun [[pönk]]sins, varð til þess að sveitin hætti störfum árið 1978. [[John Lydon|Lydon]] stofnaði þá nýrri og nokkuð fágaðari hljómsveit, [[Public Image Ltd.]], sem opnaði gáttir fyrir tilraunastarfsemi síð-pönksinssíðpönksins.<ref>{{bókaheimild|höfundur=Reynolds, Simon|titill=Rip It Up and Start Again: Postpunk 1978-1984|útgefandi=Penguin Books|ár=2006|ISBN=ISBN 0143036726}}. Sýnishorn skoðað á [http://www.amazon.co.uk/gp/product/0143036726 ''Amazon''].</ref>

Fyrir marga tónlistarmenn markaði [[pönk]]byltingin hvarf frá tónlistarlegum hefðum og takmörkunum og tíðarandinn var þannig að hver sem er gat skapað tónlist ef viljinn var fyrir hendi. Margir nýttu sér þá tækifærið til þess að vera ögrandi og þar með var lagður grundvöllur fyrir [[harðkjarnapönk]]ið. Aðrir túlkuðu þessa byltingu sem leið til þess að láta reyna á takmörk tónlistargerðar, síð-pönkiðsíðpönkið kom fram á sjónarsviðið. Upphaflega voru flytjendur þess flokkaðir sem hluti [[nýbylgjutónlist|nýbylgjunnar]] en það kom fljótt í ljós að um tvær mismunandi stefnur væri að ræða. Síð-pönksveitirnarSíðpönksveitirnar voru yfirleitt nýjungagjarnari og meira ögrandi. Svo náðu þær heldur sjaldan eins mikilli útbreiðslu og [[nýbylgjutónlist|nýbylgjusveitirnar]] þar sem þær þóttu ekki nógu „[[popp]]vænar“ og einblíndu ekki aðeins á velgengni. Jafnvel þó þær hafi almennt fengið minni umfjöllun í fjölmiðlum, þá hlutu plötur þeirra oft meiri lof gagnrýnenda. Tvær bandarískar sveitir höfðuðu þó til stærri áheyrendahópa. Önnur var [[Talking Heads]] sem spilaði bæði síð-pönksíðpönk og [[nýbylgjutónlist]] en jók fjölbreytileika sinn enn frekar með hjálp plötuframleiðandans [[Brian Eno]], hin var [[Devo]] sem náði til tónlistarstöðvarinnar [[MTV]] með grípandi [[hljóðgervill|hljóðgervla]] [[pönk]]i og áhugaverðum sjónrænum stíl sínum.<ref name="Erlewine"/>

Margar síð-pönksveitirsíðpönksveitir voru stuttlífar, þær sem þraukuðu áttu eftir að þróast mikið tónlistarlega séð en sumar héldu áfram í nýjum búningi. Árið 1980 kaus [[Ian Curtis]], söngvari [[Joy Division]], að enda líf sitt aðeins 23 ára að aldri eftir að hafa glímt við síversnandi þunglyndi og [[flogaveiki]]. Hljómsveitarmeðlimir höfðu verið miklir frumkvöðlar stefnunnar vegna tilrauna sinna með [[hljóðgervill|hljóðgervla]] og [[raftrommur]]. Eftirlifandi meðlimir komu síðan saman undir nýju nafni, [[New Order]], og byrjuðu enn frekar að prófa sig áfram í notkun [[hljóðgervill|hljóðgervla]] og sköpuðu með þeim dansvænni tónlist.<ref>Savage, Jon. [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/306865/Joy-DivisionNew-Order „Joy Division/New Order“], [http://www.britannica.com/ ''Encyclopædia Britannica'']. Skoðað 10. mars 2012.</ref> Á þessum tíma byrjuðu flestar upprunalegu síð-pönksveitirnarsíðpönksveitirnar að þróast í burtu frá hráum og dulúðlegum hljómum í átt að hreinni tónum. Til dæmis varð ástralska sveitin [[The Birthday Party]] að hinni mun stílhreinnari [[Nick Cave & the Bad Seeds]].<ref>Sheridan, David. [http://www.trouserpress.com/entry.php?a=nick_cave_and_the_bad_seeds „Nick Cave and the Bad Seeds“], [http://www.trouserpress.com ''Trouser Press'']. Skoðað 11. mars 2012.</ref> Svo þegar fylgi skosku sveitarinnar [[The Wake]] fór dvíandi gafst hún upp á drungalegu síð-pönkinusíðpönkinu og fór að beita [[hljóðgervill|hljóðgervlum]] sínum á [[popp]]aðari hátt. Þannig fjaraði síð-pönkiðsíðpönkið hægt og bítandi út úr aðal tónlistarsenunni.<ref>Mason, Stewart. [http://www.allmusic.com/artist/the-wake-p483604/biography „The Wake“], [http://www.allmusic.com/ ''Allmusic''] Skoðað 11. mars 2012.</ref>

=== Síð-pönkSíðpönk á Íslandi ===

Í byrjun [[1981-1990|níunda áratugarins]] fór að bera á síð-pönksíðpönk tónlist á Íslandi. Fyrirbærið var einnig kallað depró-pönk og var í mörgum tilfellum erfitt að greina það frá tónlist [[nýbylgjutónlist|nýbylgjunnar]] en sú síðarnefnda náði meiri vinsældum hér á landi. Hljómsveitin [[Þeyr]] spilaði þó tónlist í dimmari kantinum og sótti innblástur frá síð-pönksveitumsíðpönksveitum á borð við [[Joy Division]]. [[Þeyr]] tældu áheyrendur ekki fram á dansgólfið, heldur var dulúðleg stemning sköpuð með sterkum trommuleik [[Sigtryggur Baldursson|Sigtryggs Baldurssonar]], skerandi gítarhljóðum og andstuttum söngstíl [[Magnús Guðmundsson|Magnúsar Guðmundssonar]]. Tónlistin átti það til að láta næmt fólk finna fyrir einskonar hugleiðslu og minnti að því leyti á [[sýrurokk]]ið, þótt stemningin væri drungalegri og magnaðari. Í sumum lögum af plötu þeirra ''Mjötviður Mær'', sem kom út árið 1981, var fjallað um [[nasismi|nasisma]] og notkun meðlima á [[hakakross]]um varð til þess að orð fór af [[Þeyr|Þeysurum]] sem [[fasismi|nýfasistum]], þó að sveitin héldi því sjálf fram að slíkt væri túlkun þeirra á [[and-fasismi|and-fasisma]]. Vinátta meðlima við ensku síð-pönksíðpönk sveitina [[Killing Joke]] spratt upp orðrómi um einhverskonar samruna hljómsveitanna beggja, en eftir stutta utanlandsför hættu [[Þeyr]] störfum.<ref>{{bókaheimild|höfundur=Gestur Guðmundsson|titill=Rokksaga Íslands frá Sigga Johnnie til Sykurmolanna 1955-1990|útgefandi=Forlagið|ár=1990|ISBN=ISBN 9979-53-015-4}} Bls. 199-200.</ref>

[[Þeyr]] var ekki eina síð-pönkhljómsveitinsíðpönkhljómsveitin á Íslandi. [[Taugadeildin]] kom fram vorið 1981. Hún var undir síð-pönksíðpönk áhrifum frá sveitum eins og [[Joy Division]], [[Wire]], [[Gang of Four]] og fleirum. [[Taugadeildin]] sendi frá sér eina fjögurra laga EP-plötu haustið 1981, en hafði þá þegar lagt upp laupana. Önnur hljómsveit sem upphaflega var nánast hrein pönkhljómsveit en þróaðist í átt að síð-pönkisíðpönki var [[Q4U]]. Hún gaf út sína fyrstu plötu vorið 1983, og á þeirri plötu léku trommuheili og hljóðgervlar stórt hlutverk. Á plötu þeirra frá 1996 er meira efni í þessum anda, og hefur tónlist [[Q4U]] frá þessu tímabili vakið athygli erlendra tónlistargagnrýnenda, sem telja að hér sé á ferðinni svokölluð [[minimal-wave]] tónlist, ákveðin tegund af síð-pönkisíðpönki. Í júlí 2011 kom út í Brasilíu plata með [[Q4U]], Best of Q4U. Í apríl 2013 kom síðan út LP-vínylplata með 16 lögum hljómsveitarinnar í San Fransisco, hjá hljómplötufyrirtækinu Dark Entries. Hún nefnist Q1 Deluxe Edition 1980-1983.

Síð-pönkSíðpönk senan var byrjuð að ná svo mikilli útbreiðslu í Reykjavík í byrjun [[1981-1990|níunda áratugarins]] að tala mætti um byltingu. Einn frumkvöðla hennar var söngkonan [[Björk Guðmundsdóttir]] sem, á unglingsárum sínum, stofnaði síð-pönksveitirnarsíðpönksveitirnar [[Exodus]] og [[Tappi Tíkarrass|Tappa Tíkarrass]].<ref> Erlewine, Stephen Thomas. [http://www.allmusic.com/artist/bjrk-p27211/biography „Björk: Biography“], [http://www.allmusic.com/ ''Allmusic'']. Skoðað 8. mars 2012.</ref> Á sama tíma fékk [[Purrkur Pillnikk]] þann heiður að hita upp fyrir síð-pönksveitinasíðpönksveitina [[The Fall]] á tónleikaferðalagi hennar um Ísland. Á plötu sinni ''[[Hex Enduction Hour]]'', sem var að hluta til tekin upp á Íslandi, tileinkaði [[The Fall]] landinu lagið ''Iceland''. [[Einar Örn Benediktsson]] var söngvarinn í [[Purrkur Pillnikk]] og einn stofnenda [[Gramm|Grammsins]],<ref>Fricke, David. [http://www.trouserpress.com/entry.php?a=purrkur_pillnikk „Purrkur Pillnikk“], [http://www.trouserpress.com ''Trouser Press'']. Skoðað 8. mars 2012.</ref> plötufyrirtæki sem fékk ýmsa erlenda tónlistarmenn til Íslands á þessum árum og þar á meðal var síð-pönkarinnsíðpönkarinn [[Nick Cave]].<ref>{{bókaheimild|höfundur=Gestur Guðmundsson|titill=Rokksaga Íslands frá Sigga Johnnie til Sykurmolanna 1955-1990|útgefandi=Forlagið|ár=1990|ISBN=ISBN 9979-53-015-4}} Bls. 244.</ref> Þegar ferill [[Purrkur Pillnikk]] var á enda komu [[Einar Örn Benediktsson|Einar Örn]], [[Björk Guðmundsdóttir|Björk]] og [[Sigtryggur Baldursson]], fyrrverandi trommuleikari [[Þeyr|Þeys]], saman og stofnuðu til nýrrar hljómsveitar árið 1984 sem hlaut nafnið [[Kukl]]. Sú sveit spilaði nokkuð gotneskt síð-pönksíðpönk, hljómurinn var undirokaður af tréblásturshljóðfærum og bjöllum og lagatextarnir þóttu óhugnarlegir.<ref>Sheridan, David & Ira Robbins. [http://www.trouserpress.com/entry.php?a=sugarcubes „Sugarcubes“], [http://www.trouserpress.com ''Trouser Press'']. Skoðað 8. mars 2012.</ref> Hljómsveitin þróaðist svo yfir í [[Sykurmolarnir|Sykurmolana]] árið 1986 en hún hélt svo í tónleikaferð með [[New Order]] og [[Public Image Ltd.]] sem skapaði þeim frekari orðstír á erlenda grundu.<ref>{{bókaheimild|höfundur=Gestur Guðmundsson|titill=Rokksaga Íslands frá Sigga Johnnie til Sykurmolanna 1955-1990|útgefandi=Forlagið|ár=1990|ISBN=ISBN 9979-53-015-4}} Bls. 248.</ref>

Síð-pönksenanSíðpönksenan dó aldrei út, þó svo að vinsældum hennar hafi farið dvínandi á miðjum [[1981-1990|níunda áratugnum]]. Upprunalegu hreyfingunni lauk þó þegar flytjendur hennar fóru að beita sér á sviðum annarra tónlistarstefna, rétt eins og þeir sjálfir höfðu upprunalega horfið frá [[pönk]]inu til þess að skapa nýja hljóma. Sem dæmi um flytjendur sem fengu innblástur frá síð-pönkinusíðpönkinu en þróuðu með sér afleiddar tónlistargreinar mætti nefna [[skógláp]]srokkarana í [[My Bloody Valentine]]<ref>Fisher, David R. [http://etd.lib.fsu.edu/theses/available/etd-04102006-103749/unrestricted/fullthesis-1.pdf „My Bloody Valentine's ''Loveless''“], [http://etd.lib.fsu.edu/ ''The Florida State University College of Music''] Skoðað 9. mars 2012.</ref> og [[The Jesus And Mary Chain]], ásamt [[Sonic Youth]] sem spilaði svokallaða [[No Wave]] tónlist, einskonar mótsvar neðanjarðarsenu [[New York]] við [[nýbylgjutónlist|nýbylgjunni]]. Á meðan þessar sveitir voru starfandi nutu nokkrir forfeðra þeirra enn mikilla vinsælda. [[The Cure]], [[New Order]], [[Siouxsie & the Banshees]], [[Nick Cave]] og [[The Fall]] voru áfram virkar þó að tónlist þeirra hefði glatað upprunalega heillandi hljóm sínum. Þó er mögulegt að finna fyrir áhrifum síð-pönksinssíðpönksins í gegnum nútíma tónlist hjá hljómsveitum á borð við [[Radiohead]],<ref name="Erlewine"/> [[The Horrors]],<ref>[http://post-punk.com/ „Post-Punk Revival Artists“], [http://post-punk.com/ ''Post-punk.com''] Skoðað 9. mars 2012.</ref> [[Interpol]], [[Franz Ferdinand]] og [[The Strokes]]. Þessar sveitir áttu það sameiginlegt að spila tónlist undir áhrifum síð-pönkssíðpönks og [[nýbylgjutónlist]]ar og talið er að þetta hafi markað einskonar endurreisn slíkrar tónlistar. Líkt og með síð-pönksveitirsíðpönksveitir [[1971-1980|áttunda]] og [[1981-1990|níunda]] áratugarins, þá var mikil fjölbreytni í því hvernig þessar hljómsveitir nálguðust tónlistina, allt frá hráu [[pönk]]i til grípandi [[popp]]s. Talið er að endurreisnin hafi byrjað seint á [[1991-2000|tíunda áratugnum]]<ref>Erlewine, Stephen Thomas. [http://www.allmusic.com/explore/style/new-wavepost-punk-revival-d13761 „New Wave/Post-Punk Revival“], [http://www.allmusic.com/ ''Allmusic''] Skoðað 9. mars 2012.</ref> en áhrifa hennar gætir enn í dag meðal sveita eins og [[S.C.U.M]]<ref>Cole, Rachel. [http://www.vman.com/articles/scum/ „S.C.U.M“], [http://www.vman.com/ ''Vman''] Skoðað 9. mars 2012.</ref> og [[Ariel Pink]], en báðar spila þær einskonar samblöndu af [[sýrurokk]]i, [[krátrokk]]i og síð-pönkisíðpönki.<ref> Samadder, Rhik [https://www.theguardian.com/music/2014/nov/15/ariel-pink-pom-pom-4ad „Ariel Pink: 'I'm not that guy everyone hates'“], [http://www.theguardian.com/ ''The Guardian'']. Skoðað 19. janúar 2017.</ref>

*[[Listi yfir síð-pönk hljómsveitir|Listi yfir síðpönk hljómsveitir]]

*[http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_post-punk_bands Listi yfir síð-pönksíðpönk hljómsveitir] á [http://en.wikipedia.org/ ensku Wikipediu].

*[http://www.allmusic.com/explore/essay/post-punk-t728 Grein um síð-pönksíðpönk] á [http://www.allmusic.com/ ''Allmusic''] eftir Stephen Thomas Erlewine.