„Líffræði“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
Addbot (spjall | framlög)
m Bot: Flyt 184 tungumálatengla, sem eru núna sóttir frá Wikidata á d:q420
Xqbot (spjall | framlög)
m Vélmenni: en:Biology er gæðagrein; útlitsbreytingar
Lína 15:
=== Megineinkenni lífvera ===
{{aðalgrein|Líf (líffræði)}}
Ýmsir þættir og ferli eru sameiginleg á meðal lífvera og má telja grundvallar atriði lífsins. Þær verur sem búa yfir þessum eigindum má þá líta á sem „fullgildar“ lífverur. Til að mynda samanstanda allar lífverur af [[fruma|frumum]] sem allar eru um margt svipaðar að byggingu. Hafa til dæmis [[frumuhimna|frumuhimnu]] úr [[fosfólípíð]]um og eru samsettar úr sams konar [[lífefnafræði|lífefnum]]. Allar lífverur hljóta í arf [[DNA|erfðaefni]] (frá foreldri eða foreldrum) sem inniheldur [[erfðamengi]] lífvera. [[Þroski]] [[fósturvísir|fósturvísa]] hjá fjölfruma lífverum sýnir áþekk [[formfræði]]leg skref og þroskaferlinu er stjórnað með [[genatjáning|tjáningu]] líkra [[gen|erfðavísa]].
 
=== Þróun: meginregla líffræðanna ===
{{aðalgrein|Þróun}}
Rannsóknir líffræðinga hafa leitt í ljós að allar lífverur eru afkomendur [[síðasti sameiginlegi forfaðir allra núlifandi lífvera|sameiginlegs áa]] og hafa orðið til fyrir tilstilli [[þróun]]ar. Þetta er meginástæða þess að lífverur eru svo líkar að gerð og [[atferli]]. [[Charles Darwin]] setti fram þá útgáfu [[þróunarkenningin|þróunarkenningarinnar]] sem enn er í gildi og skilgreindi drifkraft hennar, [[náttúruval]].
 
=== Upprunaflokkun lífvera ===
{{aðalgrein|Flokkunarfræði}}
Þrátt fyrir að lífverur séu líkar í grundvallaratriðum, þá er afar mikinn fjölbreytileika að finna innan lífríkisins, til dæmis hvað varðar atferli, form og [[efnaskipti]]. Til þess að kljást við þennan fjölbreytileika hafa líffræðingar reynt að flokka allar lífverur. Flokkunarkerfið ætti að taka mið af skyldleika lífvera og endurspegla þróunarsögu þeirra. Slík flokkun heyrir undir [[flokkunarfræði]] og [[nafnfræði|nafngiftargræði]], þar sem lífverur eru flokkaðar í hópa (''[[taxon|taxa]]'') sem bera hvert sitt [[fræðiheiti]]. Lífverur eru flokkaðar í þrjú [[Lén (líffræði)|lén]]: [[Gerlar|gerla]], [[Forngerlar|fyrnur]] og [[Heilkjörnungar|heilkjörnunga]]. Innan lénanna eru síðan smærri flokkunar einingar, svo sem [[ríki (flokkunarfræði)|ríki]], [[fylking (flokkunarfræði)|fylkingar]] og [[flokkur (flokkunarfræði)|flokkar]].
[[Veirur]], [[naktar veirur]] og [[Prótínsýkill|prótínsýklar]] eru einnig taldin til viðfangsefna líffræðanna, þó svo hæpið sé að telja þessar verur til lífvera í eiginlegum skilningi.
 
=== Samvægi: aðlögunarhæfni lífvera ===
{{aðalgrein|Samvægi}}
Samvægi er tilhneyging lífkerfa til að bregðast við áreiti (breytingum í umhverfi o.s.frv.) þannig að innra jafnvægi haldist innan ásættanlegra marka. Allar lífverur, einfruma og fjölfruma, reyna eftir fremsta megni að halda líkamlegu jafnvægi. Samvægi sést hjá frumum sem leitast við að halda jöfnu sýrustigi eða saltmagni (sjá [[osmósa]]), hjá fjölfrumungum með heitt blóð sem leitast við að halda réttum líkamshita og í vistkerfum — t.d. þegar að koldíoxíð magn eykst, er meira brennsluefni handa plöntum svo að meira vex af þeim og þær eyða umfram koldíoxíði og koma á jafnvægi. Vefir og [[líffæri]] leitast einnig við að halda samvægi.
 
=== Samverkun: lífveruhópar og umhverfið ===
{{aðalgrein|Vistfræði}}
Allar lífverur verka á víxl við aðrar lífverur og [[umhverfi]]ð. Stórt vandamál sem blasir við rannsóknum á stórum vistkerfum er að það eru svo margar víxlverkanir sem geta átt sér stað og erfitt að rekja eina til enda eða upphafs. Eins og ljón bregst við umhverfi sínu á veiðum á gresjunni bregst baktería við [[sykrur|sykursameind]] sem verður á leið hennar. Hegðun lífvera gagnvart öðrum er hægt að flokka í [[samhjálp]], [[árásagirni]], [[gistilíf]] og [[sníkjulíf]]. Málið vandast þegar farið er að skoða samband lífvera í vistkerfi og heyra þær athuganir undir vistfræði.
 
== Undirgreinar líffræðanna ==
Lína 70:
[[Flokkur:Náttúruvísindi]]
 
{{Tengill GG|en}}
{{Tengill GG|eo}}
{{Tengill GG|eo}}