„Játvarður 4.“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
KamikazeBot (spjall | framlög) m r2.7.1) (robot Bæti við: arz:إدوارد الرابع ملك إنجلترا |
Ekkert breytingarágrip |
||
Lína 1:
[[Mynd:Edward IV Plantagenet.jpg|thumb|200px|Játvarður 4. konungur Englands og lávarður Írlands.]]
'''Játvarður 4.''' ([[28. apríl]] [[1442]] – [[9. apríl]] [[1483]]) var konungur [[England]]s frá [[1461]] til [[1470]] og svo aftur frá [[1471]] til [[1483]]. Hann var djarfur og snjall herstjórnandi og tapaði aldrei orrustu. Játvarður var að mörgu leyti hæfur konungur þótt hann þætti stundum sýna dómgreindarbrest og naut mikill vinsælda meðal þegna sinna. Hann er sagður hafa verið hávaxnastur allra enskra konunga, 1,93 m á hæð, og hraustlegur og íþróttamannslegur á yngri árum en þreknaði mjög með aldrinum.
== Rósastríðin ==
Játvarður var af [[York-ætt]]inni, elsti sonur [[Ríkharður Plantagenet, hertogi af York|Ríkharðs Plantagenet]], 3. hertoga af York. og konu hans Cecily Neville, og bróðir [[Ríkharður 3. Englandskonungur|Ríkharðs 3.]], sem síðar varð konungur Englands.
== Hjónaband og ósætti við Warwick ==
Játvarður giftist svo Elisabeth Woodville sem hafði tengsl við Lancaster-ættina. Richard af Warwick var ekki ánægður með að ættmenni hennar af Lancaster-ættinni hefðu áhrif á konunginn og gerði því uppreisn gegn honum ásamt bróður Játvarðs, George, hertoganum af Clarence. Her þeirra og her konungsins mættust í bardaganum við Edgecote Moor árið [[1469]], þar sem her Játvarðs beið ósigur og var hann tekinn til fanga skömmu síðar.▼
Játvarður var mikill kvennamaður og átti margar hjákonur en 1464 giftist hann á laun ekkju, [[Elísabet Woodville]], sem tengdist Lancaster-ætt. Hún var nokkrum árum eldri en konungur en sögð fegursta kona Englands. Ástæðan fyrir leyndinni var að konungur vissi að hertoginn af Warwick, helsti ráðgjafi hans, yrði ekki ánægður, enda hafði hann haft í hyggju að láta konung giftast einhverri evrópskri prinsessu til að styrkja pólitísk tengsl.
▲
Richard af Warwick ætlaði sér að stjórna í nafni Játvarðs en hafði ekki nægan stuðnings til þess og sættist því við konunginn um stundar sakir. Árið [[1470]] gerðu þó Richard og George af Clarence aftur uppreisn sem mistókst og í kjölfarið flúðu þeir til [[Frakkland]]s. Þar ákváðu þeir að ganga í lið með Hinriki 6. og hjálpuðu honum, seint á árinu 1470, að velta Játvarði úr stóli og endurreisa Hinrik sem konung Englands.▼
▲Richard af Warwick ætlaði sér að stjórna í nafni Játvarðs en hafði ekki nægan stuðnings til þess og sættist því við konunginn um stundar sakir. Árið [[1470]] gerðu þó Richard og
Játvarður flúði til Frakklands en snéri aftur árið eftir og gekk bróðir hans, George af Clarence, þá í lið með honum. Játvarður mætti svo herjum Lancaster-ættarinnar í nokkrum bardögum og sigraði þá, í einum bardaganna féll Richard af Warwick. Stuttu síðar var Hinrik tekinn af lífi og Játvarður varð aftur konungur.▼
▲Játvarður flúði til Frakklands og leitaði hælis hjá [[Karl djarfi|Karli djarfa]], hertoga af Búrgund, sem giftur var systur hans, en snéri aftur árið eftir og gekk bróðir hans,
== Síðustu æviár og dauði ==
Friður ríkti innanlands í Englandi síðustu tólf ríkisstjórnarár Játvarðar en heilsu hans fór hrakandi og um páskana árið [[1483]] veiktist hann svo illa að ljóst var að hann væri dauðvona. Af tíu börnum þeirra Elizabeth voru sjö á lífi, þar af tveir synir, [[Játvarður 5.|Játvarður]], sem var tólf ára, og Ríkharður hertogi af York, sem var tæplega tíu ára. Játvarður útnefndi [[Ríkharður 3. Englandskonungur|Ríkharð hertoga af Gloucester]], yngsta bróður sinn, sem tilsjónarmann með hinum verðandi konungi og dó síðan. Ríkharður hertogi var fljótur að senda bróðursyni sína í [[Lundúnaturn]], fá þá lýsta óskilgetna og sjálfan sig konung, en til prinsanna ungu hefur ekki spurst síðan.
Dætur Játvarðar og Elísabetar sem upp komust voru [[Elísabet af York, Englandsdrottning|Elísabet af York]], sem giftist [[Hinrik 7. Englandskonungur|Hinrik 7.]] og varð Englandsdrottning; Cecily, sem á barnsaldri var trúlofuð [[Jakob 4. Skotakonungur|Jakobi 4.]] Skotakonungi og síðar Alexander hertoga af Albany, föðurbróður hans; Anne, sem giftist Thomas Howard, hertoga af Norfolk og föðurbróður [[Anna Boleyn|Önnu Boleyn]]; Catherine, sem á barnsaldri var trúlofuð Jóhanni af Aragóníu, einkasyni [[Ferdinand og Ísabella|Ferdinands og Ísabellu]], og Bridget, sem varð nunna. Játvarður átti einnig nokkur óskilgetin börn með hjákonum sínum.
{{Töflubyrjun}}
Lína 20 ⟶ 27:
frá = 1461 |
til = 1470 |
fyrir = [[Hinrik 6. Englandskonungur|Hinrik 6.]] |
eftir = [[Hinrik 6. Englandskonungur|Hinrik 6.]] |
}}
{{Erfðatafla |
Lína 27 ⟶ 34:
frá = 1471 |
til = 1483 |
fyrir = [[Hinrik 6. Englandskonungur|Hinrik 6.]] |
eftir = [[Játvarður 5.]] |
}}
{{Töfluendir}}
[[Flokkur:
[[Flokkur:York-ætt]]
[[Flokkur:Plantagenet-ætt]]
[[Flokkur:Rósastríðin]]
{{fd|1442|1483}}
[[af:Eduard IV van Engeland]]
| |||