„Voltaire“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
Hjaltisnaer (spjall | framlög) Ekkert breytingarágrip |
set aftur inn eldri útgáfuna af byrjun greinarinnar - með tenglum etc. |
||
Lína 2:
Voltaire
'''François-Marie Arouet''' (
Af íslenskuðum verkum Voltaires er þekktust grallaraskáldsagan
== Æviskeið ==
François-Marie Arouet fæddist í París. Hann var yngstur fimm barna (aðeins þrjú komust á legg) þeirra François Arouet (f. 1650 - d. 1. janúar 1722), lögbókanda, og konu hans, Marie Marguerite d'Aumart (f. u.þ.b. 1660 - d. 13. júlí 1701), sem var af göfugum ættum. Voltaire gekk til náms hjá jesúítum í Collège Louis-le-Grand (1704–1711). Þar lærði hann latínu og grísku. Síðar á ævinni náði hann afburðatökum á ítalíu, spænsku og ensku.
Lína 16:
Fyrstu ár Voltaires tengdust flest París á einn eða annan hátt. Hann komst snemma í kast við hið opinbera vegna þróttmikilla árása sinna á stjórnvöld og kaþólsku kirkjuna. Þetta leiddi meðal annars til nokkurra tugthúsvista, auk útlegðarskeiða.
François-Marie Arouet tók upp nafnið „Voltaire“ árið 1718, í senn sem höfundarnafn og til daglegra nota. Orðið byggist á stafabrenglun (anagrami) á „AROVET LI“, latneskri stafsetningu eftirnafns hans, Arouet, og upphafsstafa orðanna „le jeune“ (hinn yngri) (ATH). Nafnið endurómar (ath!) einnig í öfugri röð atkvæði nafn sveitaseturs í Poiteu-héraðinu í Frakklandi: „AirVault“. Upptaka nafnsins „Voltaire“, í kjölfar fangelsunar höfundarins í Bastillunni, markar í augum margra formlegan aðskilnað hans frá fjölskyldu sinni og fortíð.
Á það má raunar einnig benda að Voltaire notaði, svo vitað sé, að minnsta kosti 178 höfundarheiti á ferli sínum.
Hin hvassa, hnyttna og oft gagnrýna tunga Voltaires gerðu hann afar óvinsælan á meðal margra samtíðarmanna sinna í Frakklandi. Þar var hástéttin ekki undanskilin. Háðsleg tilsvör og skrif Voltaires leiddu til þess að hann var dæmdur í útlegð frá Frakklandi. Á meðan á henni stóð dvaldist hann á Bretlandseyjum. Sú reynsla sem Voltaire varð fyrir þar átti eftir að lita ýmsar skoðanir hans og skrif í framtíðinni.
Lína 38:
Voltaire var ekki vært í París, svo að hann hélt til Geneva, og síðan til Ferney, þar sem hann átti eftir að verja síðustu tuttugu árum ævi isinnar. Þar ritaði hann árið 1759 skáldsöguna Birtíng, háðsádeilu á verk Gottfried Wilhelm Leibniz. Fimm árum síðar gaf hann svo út öndvegisrit sitt á sviði heimspeki, Dictionnaire Philosophique, safn greina sem fjölluðu einkum um sögu kristninnar og kenningar og kreddur innan trúarbragðanna.
Í febrúar árið 1778 hélt Voltaire til Parísar í fyrsta skipti í tuttugu ár, með það fyrir augum að vera viðstaddur frumsýningu nýjasta harmleiks síns, Irene (íslenska titil?). Ferðalagið spannaði fimm daga og tók mjög á rithöfundinn, sem kominn var á 84. aldursár sitt. Hinn 28. febrúar taldi Voltaire að sinn tími í þessum heimi væri þrotinn. Hann skrifaði: „Ég dey við tilbeiðslu guðs, fullur hlýju í garð vina minna, án kala til óvina minna, og lýsi frati á hjátrú.“ Hann náði sér þó á strik og lifði að sjá frumsýningu leikverksins. Honum hrakaði hins vegar fljótt aftur, og lést hinn 30. maí árið 1778. Til er saga sem hermir að prestur nokkur hafi á hinstu stundu Voltaires hvatt hann til að afneita í orði djöflinum og snúa sér til guðs, og þá hafi skáldið mælt: „Í guðs bænum, leyf mér að deyja í friði.“
Á dánarbeðinum neitaði Voltaire að draga til baka gagnrýni sína á kirkjuna. Því var lagt bann við kristilegri útför hans. Engu að síður tókst vinum hans að grafa hann leynilega í klaustri Scellières í Champagne-héraðinu áður en bannið var gefið út. Heili hans og hjarta voru varðveitt hvort í sínu lagi. Síðar leit Þjóðarþing í Frakklandi (ATH: The National Assembly) á hann sem fyrirrennara að frönsku byltingunni og lét flytja jarðneskar leifar hans til Parísar. Þar var blásið til heljarmikillar athafnar með hljóðfæraleik og lúðrablæstri. Er áætlað að milljón manns hafi flykkst um stræti borgarinnar í skrúðgöngu sem haldin var af þessu tilefni. Líkamsleifar Voltaires eru nú geymdar í París.
Þess má geta að þýdd hefur verið á íslensku spænska bókin El Corazon de Voltaire, eða Hjarta Voltaires, eftir rithöfundinn Luis López Nieves. Í bókinni vaknar spurning um það hvort ein þjóðargersema Frakka, hjarta Voltaires, sem varðveitt er í skríni í París, sé raunverulega úr hugsuðinum kunna.
Lína 48:
== Ritstörf ==
Voltaire sýndi frá unga aldri hæfileika á sviði ljóðlistar. Fyrstu útgefnu verk hans voru enda af þeim toga. Hann samdi í senn lengri verk og fjölmörg styttri. Hin síðarnefndu eru jafnan talin fremri hinum lengri.
Stór hluti verka Voltaires voru skrifuð sem hluti af ritdeilum. Birtíngur ræðst til að mynda gegn því hlutleysi sem sprettur af bjartsýnisheimspeki Leibniz, auk þess sem stórum hluta verkna hans var beint gegn kirkjunni. Megnið af skrifum hans felur í sér hvassa ádeilu.
Lína 58:
Einhver þekktasta tilvitnun sem tíðum er eignuð Voltaire er rangfeðruð. Þá er hermt að hann hafi ritað: „Ég er ósammála því sem þú segir, en ég mun fram í rauðan dauðan verja rétt þinn til þess að halda skoðun þinni fram.“ Í raun réttri komu þessi orði úr penna Evelyn Beatrice Hall. Hins vegar eru honum réttilega eignuð orðin: „Ef guð væri ekki til, þá væri nauðsynlegt að finna hann upp.“
Voltaire stóð í miklum einkalegum bréfaskriptum á meðan hann lifði, og skrifaði meira en 20.000 bréf. Safnútgáfa Theodores Besterman af þessum skrifum Voltaires spannar 102 bindi. Mörgum þykir ritfimi höfundarins rísa hátt í ýmsum þessara skrifa, og ekki einungis bera vott um hnyttni hans og málsnilld, heldur einnig hlýjan vinhug, næmt tilfinningaskyn og skarpa hugsun.
| |||