Túrbanlilja

Evrasísk liljutegund
(Endurbeint frá Lilium martagon)

Túrbanlilja (fræðiheiti: Lilium martagon) er Evrasísk liljutegund af Liljuætt. Áberandi blómliturinn og stærðin gera hana eina mest einkennandi evrópskra lilja.

Túrbanlilja

Vísindaleg flokkun
Ríki: Jurtaríki (Plantae)
Fylking: Dulfrævingar (Magnoliophyta)
Flokkur: Einkímblöðungar(Monocot)
Ættbálkur: Liljubálkur (Liliales)
Ætt: Liljuætt (Liliaceae)
Undirætt: Lilioideae
Ættkvísl: Lilium
Tegund:
L. martagon

Tvínefni
Lilium martagon
L.
Samheiti
Synonymy
  • Lilium versicolor Salisb.
  • Lilium hirsutum Mill.>
  • Lilium milleri Schult.
  • Martagon montanum Fourr.</small
  • Lilium caucasicum (Miscz.) Grossh.
  • Lilium cattaniae (Vis.) Vis.
  • Lilium martagonum St.-Lag.
  • Lilium dalmaticum Vis.
  • Lilium catanii Baker
  • Lilium glabrum Spreng.
  • Martagon sylvaticum Opiz
  • Lilium villosum Cavara
  • Lilium alpinum Kit.
  • Lilium pilosiusculum (Freyn) Miscz. (syn of L.m. var. pilosiusculum)

Útbreiðsla breyta

Túrbanlilja hefur Evrasíska útbreiðslu, frá Portúgal í vestri yfir í Síberísku taiga, suður yfir Balkanskaga til Kákasus, undanskilið er vestur Evrópa og norðurhluti Mið-Ítalíu og Suður Ítalía. Norðausturmörkin eru við Yenisei í Síberíu og þaðan suður í Mongólíu og Kína[1] austur til Japan[2]. Í Skandinavíu er hún ílend. [3][4][5][6][7][8][9]

Tegundin þrífst í frjósömum skógum, í kalkríkum jarðvegi á hálfskyggðum svölum stöðum. Aðeins á hálendi vex hún uppfyrir skógarmörk á engjum og ökrum, sérstaklega með öðrum hávöxnum gróðri. Hún vex upp að 2300m y. sjávarmáli.[10]

Lýsing breyta

Túrbanlilja er fjölær, jurtkennd planta sem verður á milli 30 til 150 sm., sjaldan 200sm. Hnöttóttur laukurinn getur náð 8sm ummáli.[11] Hún er stöngulrætandi, verður á milli 1m og 2m há. Blómliturinn er vanalega bleik-fjólublár, með dökkum blettum, en er mjög breytilegur, frá nær hvítum til næstum svartur. Blómin eru ilmandi. Mörg blóm eru á hverri plöntu, og allt að 50 geta verið á kröftugum plöntum. Grænir stönglarnir geta verið með fjólubláir eða rauðmengaðir og laufin eru sporbaugótt til lensulaga, mest í hvirfingum, að 16sm löng og oft lítið eitt hærð að neðan.[12][13]

 
Dæmigerðar blaðhvirfingar Túrbanlilju


Nafn breyta

Nafnið Túrbanlilja (á ensku: Turk's cap lily), er einnig notað yfir nokkrar aðrar tegundir, kemur af hinu einkennandi aftursveigða lagi krónublaðanna. Tegundarheitið martagon er tyrkneskt orð sem þýðir einnig túrban eða húfa.[14]

Ræktun breyta

Túrbanlilja er harðgerð[15] og góð garðplanta sem tekur þó 1 - 2 ár að koma sér fyrir.[16]

Þessi jurt[17] og hvíta afbrigðið 'Album'[18] hafa fengið Royal Horticultural Society's Award of Garden Merit.

Lilium martagon var notuð í kynblöndun við L. hansonii í lok 19 aldar af Mrs RO Backhouse of Hereford, England.[19]

Afbrigði

Ýmsar undirtegundir og afbrigði hafa verið skráð, en aðeins tvær viðurkenndar af World Checklist.[20]

  • Lilium martagon var. martagon - frá Portúgal til Mongólíu
  • Lilium martagon var. pilosiusculum Freyn - Rússland, Kazakhstan, Xinjiang, Mongólía

Tilvísanir breyta

  1. Flora of China, 24:137, 2000
  2. Muer, Angerer: Alpenpflanzen, Stuttgart 2004, ISBN 3-8001-3374-1
  3. Altervista Flora Italiana, Giglio a turbante, Common Turk's Cap Lily, Lilium martagon L. includes many color photos plus European distribution map
  4. Flora of China, Vol. 24 Page 137 新疆百合 xin jiang bai he Lilium martagon var. pilosiusculum Freyn, Oesterr. Bot. Z. 40: 224. 1890.
  5. Tutin, T.G. & al. (eds.) (1980). Flora Europaea 5: 1-452. Cambridge University Press.
  6. Davis, P.H. (ed.) (1984). Flora of Turkey and the East Aegean Islands 8: 1-632. Edinburgh University Press, Edinburgh.
  7. Czerepanov, S.K. (1995). Vascular Plants of Russia and Adjacent States (The Former USSR): 1-516. Cambridge University Press.
  8. Grubov, V.I. (2001). Key to the Vascular Plants of Mongolia 1: 1-411. Science Publishers, Inc. Enfield, USA. Plymouth, U.K..
  9. Ikinci, N., Oberprieler, C. & Güner, A. (2006). On the origin of European lilies: phylogenetic analysis of Lilium section Liriotypus (Liliaceae) using sequences of the nuclear ribosomal transcribed spacers. Willdenowia 36: 647-565.
  10. Ruprecht Düll und Herfried Kutzelnigg: Taschenlexikon der Pflanzen Deutschlands. 2005, ISBN 3-494-01397-7
  11. Simon, Jelitto, Schacht: Die Freiland – Schmuckstauden, Bd. 2, S. 567, Ulmer, 1990, ISBN 3-8001-6378-0
  12. Christopher Brickell (1996). The RHS Encyclopedia of Garden Plants. London: Dorling Kindersly. bls. 615. ISBN 0-7513-0436-0.
  13. European Garden Flora, 1986.
  14. Allen J Coombes (1985). The Hamlyn Guide to Plant Names. Reed International Books. bls. 118. ISBN 0-600-57545-4.
  15. „Geymd eintak“. Afrit af upprunalegu geymt þann 30. september 2020. Sótt 3. janúar 2016.
  16. Garðblómabókin 1995 Hólmfríður Sigurðardóttir
  17. „RHS Plant Selector - Lilium martagon. Afrit af upprunalegu geymt þann 15 maí 2013. Sótt 21. maí 2013.
  18. „RHS Plant Selector - Lilium martagon 'Album'. Afrit af upprunalegu geymt þann maí 15, 2013. Sótt 21. maí 2013.
  19. Andrew Mikolajski, The New Plant Library - Lilies, Lorenz Books, Anness Publishing Ltd, New York, 1998, p10, ISBN 1-85967-634-0
  20. Kew World Checklist of Selected Plant Families

Heimildir breyta

 
Wikilífverur eru með efni sem tengist
  • Xaver Finkenzeller: Alpenblumen. München 2003, ISBN 3-576-11482-3
  • Dankwart Seidel: Blumen. München 2001, ISBN 3-405-15766-8
  • Michael Jefferson-Brown: Lilien.. Christian-Verl., München 2004, ISBN 3-88472-627-7
  • Edward A. McRae: Lilies. A Guide for Growers and Collectors. Timber Press, Portland Or 1998, ISBN 0-88192-410-5
  • Peter H. Davis: Flora of Turkey and the East Aegean Islands. University Press, Edinburgh
   Þessi líffræðigrein er stubbur. Þú getur hjálpað til með því að bæta við greinina.