Vetnissamsætur

Vetnissamsætur eru samsætur vetnis (H). Náttúrlega finnast aðeins þrjár þeirra, ¹H (einvetni), ²H (tvívetni), og ³H (þrívetni), en fáeinar mjög óstöðugar vetnissamsætur, (⁴H, ⁵H, ⁶H og ⁷H), hafa verið myndaðir í tilraunastofum.

Mynd af þeim vetnissamsætum sem koma fyrir í náttúrunni; til vinstri liggur einvetni, í miðjunni tvívetni og til hægri þrívetni. Allar hafa þær eina róteind og eina rafeind en fjöldi nifteinda er mismikill þar sem einvetni hefur enga nifteind, tvívetni eina og þrívetni tvær.

Táknið D er stundum notað yfir tvívetni sem kemur af nafninu deuterium og táknið T er stundum notað yfir þrívetni sem kemur af nafninu tritium, en alþjóðasamtök um hreina og hagnýta efnafræði (IUPAC) mæla ekki með þessum rithætti.

Vetni-1 (einvetni)

Einvetni eða ‚prótín‘ er langalgengasta samsæta vetnis, en það hefur aðeins eina róteind og eina rafeind. Einvetni er eina stöðuga samsætan sem hefur engar nifteindir (sjá ²He).

Aðalgrein: Einvetni

¹H er 99.98% af öllu vetni og því langalgengasta vetnissamsæta. Þar sem kjarni þess inniheldur bara eina róteind í kjarnanum. Efnið er einnig nefnt prótín sem kemur af orðinu protium en það vísar til enska heitisins á róteind; proton.

Vetni-2 (tvívetni)

Aðalgrein: Tvívetni

²H eða D frá orðinu deuterium (einnig þekkt sem þungt vetni eða þungavetni) inniheldur eina róteind og eina nifteind í kjarnanum. Um 0.0026 – 0.0184% af öllu vetni á Jörðinni samanstendur af tvívetni. Tvívetni er ekki geislavirkt.

Vatn sem hefur verið auðgað með sameindum sem innihalda tvívetni frekar en einvetni kallast þungt vatn.

Vetni-3 (þrívetni)

Aðalgrein: Þrívetni

³H eða T frá orðinu tritium (einnig þekkt undir nafninu þrívetni eða ofurþungt vetni) hefur eina róteind og tvær nifteindir í kjarna sínum. Þrívetni er geislavirkt.

Vetni-4

Aðalgrein: Vetni-4

⁴H er mjög óstöðug samsæta vetnis, en kjarni þess samanstendur af einni róteind og þremur nifteindum. Vetni-4 hefur verið myndað með því að skjóta tvívetniskjörnum í þrívetni.

Vetni-5

Aðalgrein: Vetni-5

⁵H er mjög óstöðug samsæta vetnis, en kjarni þess samanstendur af einni róteind og fjórum nifteindum. Vetni-5 hefur verið myndað með því að skjóta þrívetniskjörnum í þrívetni.

Vetni-6

Kjarni ⁶H samanstendur af einni róteind og fimm nifteindum.

Vetni-7

Kjarni ⁷H samanstendur af einni róteind og sex nifteindum.

Ytri tenglar

• „Hvað er þungt vatn og til hvers er það notað?“. Vísindavefurinn.
• Umfjöllun um vetni og samsætur þess Geymt 4 mars 2016 í Wayback Machine
• Eindir í atómum Geymt 29 ágúst 2009 í Wayback Machine, glærur frá Menntaskólanum í Reykjavík