Serótónín

Serótónín (einnig nefnt 5-hýdroxýtryptamín eða 5-HT) er katekólamíntaugaboðefni, stundum er líka litið á það sem hormón. Það er einna þekktast fyrir hlutverk sitt í vellíðan en hefur í raun margvíslega virkni. Serótónín mótar hugsun og minni og spilar mikilvægt hlutverk í meltingarfærum.

Serótónín hefur einn amínhóp.

Efnið finnst aðallega í þremur líffærum:

• Í meltingarfærunum, þ.e. maga og smáþörmunum. 90% af serótóníni líkamans er í enterókrómaffínfrumum meltingarkerfisins. Serótónín stýrir þar þarmahreyfingum.
• Í miðtaugakerfinu, þ.e. heilanum.
• Í blóðflögum. Við blóðstorknun losa þær serótónín, það getur þrengt eða víkkað æðar og stýrt jafnvæginu í blóðstorknun.

Myndun serótóníns

Serótónín er að mestum hluta myndað í enterókrómaffínfrumum í meltingarfærum og í taugafrumum miðtaugakerfisins. Þegar enterókrómaffínfrumurnar fyllast af serótónínin er því seytt út í blóðið og blóðstyrkur þess hækkar. Blóðflögur og taugafrumur geta þá tekið serótónín upp úr blóðinu.

Hlutverk serótóníns

Helstu hlutverkin eru m.a.:

• aukin hreyfing meltingarfæra. Enterochromaffin frumur í meltingarfærum umbreyta tryptófani í serótónín. Þegar serótónínstyrkurinn hækkar inni í frumu lekur það út úr henni og verkar serótónín á nærliggjandi viðtaka í þörmunum sem valda ýmist hreyfingu þarmanna eða seytingu á efnum í blóðið eða þarmana sjálfa.
• samdráttur sléttra vöðva, t.d. í berkjum og legi
• bæði samdráttur og slökun æðakerfisins
• sársaukaskyn í úttaugakerfi, þ.e.a.s. í taugum utan heila og mænu
• bæði örvun og hömlun taugafruma í miðtaugakerfi, þ.e. heila og mænu

Viðtakar serótóníns

Þekktir viðtakar serótóníns eru gróflega:

Heiti viðtaka	Staðsetning viðtaka í líkama	Hlutverk viðtaka	Agonisti, þ.e. efni sem virkjar viðtakann	Antagonisti, þ.e. efni sem óvirkjar viðtakann.
5HT1A	Miðtaugakerfi (MTK)	Hegðun, svefn, hitastjórnun líkamans, stress	Búspírón, Clozapine
5HT1B	MTK	Herping lungnaæða	Clozapine
5HT1D	MTK, blóðæðar	Æðaherping í hvelaheila	Clozapine
5HT1E	MTK		Clozapine
5HT1F	MTK, leg, hjarta, meltingarkerfi		Clozapine
5HT2A	MTK, Úttaugakerfi (ÚTK)	Örvun taugafrumna, hegðun, slökun sléttra vöðva, t.d. í þörmum og berkju. Storkun blóðflaga. Bæði herping æða og slökun þeirra	LSD
5HT2B	magi	herping magans	LSD, Ergotamín
5HT2C	MTK	Uppköst, hegðun (stress)	LSD
5HT3	MTK, ÚTK
5HT4	meltingarkerfi		Metóklópramíð
5HT5A	MTK
5HT6	MTK, hvítfrumur		LSD
5HT7	MTK, meltingarkerfi, blóðæðar		LSD, Búspírón