Orkneyjajarlar
Orkneyjajarlar voru upphaflega norskir jarlar sem fóru með völd í Orkneyjum, Hjaltlandi og hluta af Katanesi og Suðurlandi nyrst á Skotlandi. Jarlarnir voru löngum nokkuð sjálfstæðir, en stjórnuðu þó Orkneyjum og Hjaltlandi í umboði Noregskonungs. Sum þeirra svæða sem þeir réðu yfir á meginlandi Skotlands þágu þeir síðar í lén af Skotakonungi. Um skeið réðu jarlarnir einnig Suðureyjum.
Norskir Orkneyjajarlar breyta
Fyrsti Orkneyjajarlinn var Rögnvaldur Eysteinsson Mærajarl (í Noregi). Haraldur hárfagri gaf honum jarlsnafn þar í sonarbætur, en Rögnvaldur vildi ekki setjast að í eyjunum og gaf Sigurði bróður sínum jarlsdæmið sama dag. Jarlarnir sem á eftir fylgdu, allt til 1232, voru afkomendur þeirra Rögnvalds og Sigurðar. Af Rögnvaldi voru einnig komnir Rúðujarlar, eða Hertogar af Normandí.
Um 1195 tóku Orkneyingar þátt í uppreisn gegn Sverri konungi, og sendu til Noregs herflokk sem kallaður var „Eyjarskeggjar“. Sverrir vann sigur á þeim og refsaði Orkneyingum með því að slá eign sinni á helstu höfðingjasetur í eyjunum. Jarlinn varð þá formlega norskur lénsmaður og Hjaltland tekið undan hans stjórn. Upp úr því fór jarlsdæmið að veikjast verulega.
Norska jarlsdæmið í Orkneyjum var oft undir samstjórn bræðra eða frænda.
- Um 885 Rögnvaldur Eysteinsson Mærajarl, var Orkneyjajarl í einn dag, dó um 890
- um 885–um 890 Sigurður Eysteinsson (Sigurður hinn ríki, þ.e. voldugi), bróðir Rögnvalds
- um 890–um 891 Guthormur Sigurðarson
- um 891–um 892 Hallaður Rögnvaldsson
- um 893–um 946 Torf-Einar Rögnvaldsson
- um 946–954 Arnkell Torf-Einarsson, (féll 954 í sömu orustu og Eiríkur blóðöx)
- um 946–954 Erlendur Torf-Einarsson, (féll 954 í sömu orustu og Eiríkur blóðöx)
- Eftir fall Eiríks blóðaxar 954, var Gunnhildur drottning nokkur ár í Orkneyjum, ásamt sonum sínum, en Þorfinnur hausakljúfur mun hafa verið jarl að nafninu til.
- um 954–um 976 Þorfinnur Torf-Einarsson eða Þorfinnur hausakljúfur
- um 976–um 977 Arnfinnur Þorfinnsson, e.t.v. með Hávarði, Ljóti og Hlöðvi
- um 977–um 978 Hávarður Þorfinnsson hinn ársæli, e.t.v. með Ljóti og Hlöðvi
- um 978–um 980 Ljótur Þorfinnsson, e.t.v. með Hlöðvi
- um 980–um 991 Hlöðvir Þorfinnsson
- 991 – 1014 Sigurður Hlödvisson (Sigurður digri)
- 1014–1030 Brúsi Sigurðarson, með Einari, Sumarliða og Þorfinni
- 1014–1020 Einar Sigurðarson (Einar rangmunnur), með Brúsa og Sumarliða
- 1014–1015 Sumarliði Sigurðarson, með Brúsa og Einari
- 1020–1064 Þorfinnur Sigurðarson (Þorfinnur hinn ríki), með Brúsa og Rögnvaldi
- 1037–1045 – Rögnvaldur Brúsason, jarl með Þorfinni
- 1064–1098 Páll Þorfinnsson og Erlendur Þorfinnsson
- 1098–1103 Sigurður Jórsalafari (Sigurður Magnússon), síðar konungur Noregs
- 1103–1123 Hákon Pálsson, sonur Páls Þorfinssonar, jarl með Magnúsi
- 1108–1117 – Magnús Erlendsson (Magnús Eyjajarl eða Magnús helgi), jarl með Hákoni
- 1122–1137 Páll Hákonarson hinn ómálgi, með Haraldi
- 1122–1127 – Haraldur Hákonarson hinn sléttmáli, með Páli
- 1134–1206 Haraldur Maddaðarson, með Rögnvaldi, Erlendi og Haraldi Eiríkssyni
- 1136–1158 – Rögnvaldur Kali Kolsson eða Rögnvaldur hinn helgi, jarl með Haraldi Maddaðarsyni og Erlendi
- 1151–1154 – Erlendur Haraldsson, sonur Haralds Hákonarsonar, jarl með Haraldi Maddaðarsyni, í fjarveru Rögnvalds Kala
- 1191–1194 – Haraldur Eiríksson, jarl á Katanesi með Haraldi Maddaðarsyni, dóttursonur Rögnvalds Kala,
- 1206–1231 Jón Haraldsson, með Davíð
- 1206–1214 – Davíð Haraldsson, með Jóni bróður sínum
Skoskir jarlar undir norsku krúnunni breyta
Árið 1231 dó karlleggurinn af norsku jarlaættinni út. Árið eftir fórst skip með öllum helstu höfðingjum eyjanna, sem voru á leið frá Noregi. Hákon gamli Noregskonungur brá þá á það ráð (1236) að skipa sem jarl mann af skoskri höfðingjaætt (Angus-jarlar), sem átti ættir að rekja til Orkneyjajarla, og fóru afkomendur hans með völd í Orkneyjum a.m.k. til 1321. Þá voru tengslin við Noreg farin að trosna, og fór svo að Orkneyjar komust undir yfirráð Skotakonungs.
Angus-jarlar breyta
- 1236–1239 Magnús II, Orkneyjajarl, sonur Gilberts eða Gilliberts jarls af Angus
- 1239–12?? Gillibert, Orkneyjajarl, líklega sonur Magnúsar
- 12??–1256 Gibbon, Orkneyjajarl, e.t.v. sami maður og Gillibert
- 1256–1273 Magnús Gibbonsson Orkneyjajarl
- 1273–1284 Magnús Magnússon Orkneyjajarl
- 1284–um 1300 Jón Magnússon Orkneyjajarl
- um 1300–1321 Magnús Jónsson Orkneyjajarl
Skoskir jarlar breyta
Strathearn- og Sinclair-jarlar breyta
- 1331–1350 Maol Íosa eða Malise 5. af Strathearn, (Strathearn 1330–1334; Katanes 1331–1334)
- 1353–1357 Erengisle Suneson, tengdasonur Maol Iosa, sænskur að ætt, (aðeins Orkneyjar)
- 1375–1379 Alexander de l'Ard, dóttursonur Maol Íosa, (Katanes 1350–1375)
- 1379–1401 Henry Sinclair 1. Orkneyjajarl, dóttursonur Maol Íosa, (Orkneyjar og Hjaltland)
- 1401–1420 Henry Sinclair 2. Orkneyjajarl, (Orkneyjar og Hjaltland)
- 1423–1434 David Menzies, settur yfir eyjarnar af Noregskonungi
- 1434–1471 William Sinclair, (Orkneyjar og Hjaltland; Katanes 1455–1476)
Orkneyjajarlar á síðari öldum breyta
Hertogi af Orkneyjum (1567) breyta
- 1567 James Hepburn, greifi af Bothwell og hertogi af Orkneyjum
Stewart-jarlar, önnur endurreisn jarlsdæmisins (1581) breyta
Orkneyjajarlar, endurreistir í þriðja sinn (1696) breyta
- 1696–1737 George Hamilton, 1. jarl af Orkneyjum (1666-1737)
- 1737–1756 Anne O'Brien, 2. greifynja af Orkneyjum (d. 1756)
- 1756–1791 Mary O'Brien, 3. greifynja af Orkneyjum (um 1721-1791)
- 1791–1831 Mary FitzMaurice, 4. greifynja af Orkneyjum (1755-1831)
- 1831–1877 Thomas John Hamilton FitzMaurice, 5. jarl af Orkneyjum (1803-1877)
- 1877–1889 George William Hamilton FitzMaurice, 6. jarl af Orkneyjum (1827-1889)
- 1889–1951 Edmond Walter FitzMaurice, 7. jarl af Orkneyjum (1867-1951)
- 1951–1998 Cecil O'Bryen FitzMaurice, 8. jarl af Orkneyjum (1919-1998)
- 1998–2??? Oliver Peter St John, 9. jarl af Orkneyjum (f. 1938)
Líklegur arftaki, Oliver St John, greifi af Kirkjuvogi (f. 1969)
Tengt efni breyta
Heimildir breyta
- Fyrirmynd greinarinnar var „Earl of Orkney“ á ensku útgáfu Wikipedia. Sótt 21. september 2008.
- Fyrirmynd greinarinnar var „Comte des Orcades“ á frönsku útgáfu Wikipedia. Sótt 23. október 2008.
- Finnbogi Guðmundsson (útg.): Orkneyinga saga, Rvík 1965.