Hvalfjörður

Horft inn í Botnsdal í botni Hvalfjarðar.

Botnsvogur, í botni Hvalfjarðar, með ósa Brunnà árinnar

Vegur 47 við suðurströnd fjarðarins, nálægt Hvaleyri (Hvalfjarðareyri)

Hvalfjörður er mjór og djúpur fjörður inn af Faxaflóa á Vesturlandi, norðan við Kollafjörð og sunnan við Borgarfjörð. Norðan megin við fjörðinn er Akranes og sunnan megin er Kjalarnes. Hann er um það bil 30 km að lengd.

Um miðjan fjörðinn að norðanverðu er Grundartangi þar sem rekin er járnblendiverksmiðja og álver. Þar er nú ein stærsta höfn landsins. Gegnt Grundartanga er Maríuhöfn á Hálsnesi sem var ein aðalhöfn landsins á síðmiðöldum. Botnsdalur, í botni Hvalfjarðar, er vinsælt útivistarsvæði og þar er hæsti foss landsins, Glymur. Sunnan við hann er Brynjudalur þar sem einnig er útivistarsvæði. Innarlega í firðinum eru víða leirur og þar er fjölbreytt fuglalíf og mikið um krækling.

Á árunum 1996-1998 voru gerð göng, Hvalfjarðargöngin, undir utanverðan Hvalfjörð og styttu þau hringveginn um eina 55 km þar sem ekki var lengur þörf á að fara fyrir fjörðinn, 62 km leið. Enn er þó hægt að aka fyrir Hvalfjörð eftir þjóðveg 47.

Hernaðarhlutverk Hvalfjarðar

Í síðari heimsstyrjöld gegndi Hvalfjörður mjög mikilvægu hlutverki. Flotastöð bandamanna var innst í Hvalfirði þar sem Hvalstöðin er. Þar var skipalægi og viðkomustaður skipalesta á leið milli Bandaríkjanna og Sovétríkjanna og oft voru mörg skip á firðinum. Bækistöðvar voru reistar í landi Litlasands og Miðsands og þar má enn sjá minjar frá stríðsárunum, meðal annars bragga sem hafa verið gerðir upp.

Hvalveiðar og -vinnsla

Við Þyril var byggð hvalverkunarstöð árið 1948, sú eina á landinu, sem síðar hefur verið í rekstri með hléum.

Sögur og sagnir

Hvalfjörður er sögustaður Harðar sögu og Hólmverja. Innarlega á firðinum er lítil eyja sem heitir Geirshólmi en er oft ranglega kölluð Harðarhólmi. Þar á útlaginn Hörður Grímkelsson að hafa hafst við með fjölmennan flokk en þegar hann og menn hans höfðu verið felldir í landi er sagt að Helga kona Harðar hafi synt í land með syni þeirra tvo. Á Sturlungaöld var aftur flokkur manna í Geirshólma um tíma, þegar Svarthöfði Dufgusson hafðist þar við með flokk manna Sturlu Sighvatssonar og fór ránshendi um sveitirnar.

Ýmsir staðir við Hvalfjörð

• Akrafjall
• Geirshólmi
• Fossinn Glymur
• Hallgrímskirkja í Saurbæ
• Hvalfjarðareyrar
• Hvalstöðin
• Staupasteinn
• Skógrækt: Fossárdalur og Brynjudalsskógur.

Tenglar

• Hvalfjörður; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1933

  Þessi Íslandsgrein sem tengist landafræði er stubbur. Þú getur hjálpað til með því að bæta við greinina.