Baruch Spinoza
Baruch Spinoza eða Benedictus de Spinoza (24. nóvember 1632 – 21. febrúar 1677) var hollenskur heimspekingur. Hann var kallaður Baruch Spinoza af eldri meðlimum trúarsafnaðar síns og var þekktur sem Bento de Espinosa eða Bento d'Espiñoza í heimabæ sínum Amsterdam. Hann er talinn einn af merkustu rökhyggjuheimspekingum nýaldar. Rit hans bera vott um mikla þjálfun í stærðfræði. Spinoza var sjónglerjaslípari að atvinnu en á hans tíma voru það spennandi fræði vegna uppgötvana sem sjónaukar gerðu mögulegar. Heimspeki Spinoza hafði fyrst mikil áhrif eftir andlát hans og eftir að ritverk hans komu út að honum látnum.
| Vestræn heimspeki Heimspeki 17. aldar | |
|---|---|
 | |
| Nafn: | Benedictus de Spinoza, Benedict Spinoza eða Baruch Spinoza |
| Fæddur: | 24. nóvember 1632 í Amsterdam í Hollandi |
| Látinn: | 21. febrúar 1677 í Haag í Hollandi |
| Skóli/hefð: | Rökhyggja |
| Helstu ritverk: | Guðfræðileg ritgerð um stjórnmál (Tractatus Theologico-Politicus), Siðfræðin útlistuð á rúmfræðilegan máta (Ethica Ordine Geometrico Demonstrata) |
| Helstu viðfangsefni: | frumspeki, þekkingarfræði, siðfræði |
| Markverðar hugmyndir: | algyðistrú, einhyggja |
| Áhrifavaldar: | Thomas Hobbes, René Descartes, Avicenna, Moses Maimonides |
| Hafði áhrif á: | Immanuel Kant, G.W.F. Hegel, Arthur Schopenhauer, Albert Einstein, Donald Davidson, Gilles Deleuze, David Conway |
Heimspeki breyta
Spinoza var undir miklum áhrifum frá stóuspeki. Líkt og stóumenn hélt hann því fram að „Guð“ og „Náttúra“ væri tvö nöfn á sama veruleika, það er að segja einnar og sömu undirstöðu alheimsins, hinnar eiginlegu verundar og að aðrar minni „verundir“ væru birtingamyndir hennar. En þótt Spinoza væri algyðistrúar líkt og stóumenn voru ýmsar aðrar hugmyndir hans æði frábrugðnar hugmyndum stóumanna.
Eftirfarandi eru meðal heimspekilegra kenninga Spinoza:
- Guð er heimur náttúrunnar og hann hefur engan persónuleika.
- Hinn náttúrulegi heimur er óendanlegur.
- Það er enginn raunverulegur munur á góðu og illu.
- Allt gerist nauðsynlega eins og það gerist. Þar af leiðandi er viljinn ekki frjáls.
- Allt sem menn og önnur dýr gera er með afburðum gott og guðdómlegt.
- Öll réttindi eiga uppruna sinn hjá ríkisvaldinu.
- Menn mega nota dýr á hvern þann hátt sem þá lystir mannkyni til góðs.
Helstu ritverk breyta
- Stutt ritgerð um Guð, manninn og velferð hans
- 1662. Um eflingu skilningsins
- 1663. Lögmál cartesískrar heimspeki
- 1670. Guðfræðileg ritgerð um stjórnmál (Tractatus Theologico-Politicus)
- 1677. Siðfræðin útlistuð á rúmfræðilegan máta (Ethica Ordine Geometrico Demonstrata)
- 1677. Hebresk málfræði
