„Viskí“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
KamikazeBot (spjall | framlög) m robot Bæti við: be:Віскі Breyti: simple:Whisky |
m robot Bæti við: my:ဝီစကီ; kosmetiske ændringer |
||
Lína 2:
'''Viskí''' eða '''viský''' ([[skosk gelíska|gelíska]]: ''uisge beatha'') er [[brennsla áfengra drykkja|brenndur]] [[áfengi|áfengur]] drykkur gerður úr [[korn]]i. Algengast er að [[malt]]að [[bygg]] myndi megin uppistöðu kornblöndunnar, en ómaltað bygg, maltaður eða ómaltaður [[rúgur]], [[hveiti]] og [[maís]] eru einnig notuð í sum viskí.
== Uppruni orðsins ==
Heitið ''viskí'' er alþjóðlegt og hefur borist í flest mál úr [[enska|ensku]], þar sem skosk og kanadísk viskí eru jafnan stafsett ''whisky'', en írsk og bandarísk viskí stafast ''whiskey''. Upphaflega kemur heitið þó úr [[gelíska|gelísku]], en þar nefnist það ''uisge beatha'' (''uisce beatha'' með [[írska|írskri]] stafsetningu), sem þýðir bókstaflega ''vatn lífsins''. Gelíska heitið er því bein þýðing á [[latína|latneska]] heitinu ''aqua vitae'', en svo nefndust brenndir drykkir í Evrópu allt frá [[miðaldir|miðöldum]]. Þess má geta að viskí var um tíma nefnt ''bretaveig'' á íslensku <ref>Orðanefnd verkfræðingafélagsins (1926) [http://www.timarit.is/view_page_init.jsp?issId=239401&pageId=3267935&lang=is&q=bretaveig Orð úr viðskiftamáli]. ''Lesbók Morgunblaðsins'' 3. október 1926, bls. 2-6.</ref>
== Helstu gerðir ==
Viskí, eða svipaðir drykkir, er framleitt í flestum kornræktarlöndum, en algengast er að viskí sé flokkað eftir annars vegar upprunalandi og hins vegar kornsamsetningu.
* '''Maltviskí''' (e. ''malt'') er eingöngu gert úr [[malt]]i og er brennt í lauklaga koparkatli. Þau geta ýmist verið '''blönduð maltviskí''' (e. ''vatted malt''), þar sem afurðum nokkurra viskíbrennslna er blandað saman fyrir átöppun, eða óblönduð (svokallaður '''einmöltungur''', e. ''single malt whisky''), það er afurð einnar viskíbrennslu. Einmöltungar geta þó verið settir saman úr nokkrum lögunum og jafnvel árgöngum nema þeir séu merktir sem ''eináma'' (e. ''single cask''), en þá er um að ræða átöppun úr einni og sömu viskíámunni.
* '''Kornviskí''' (e. ''grain whisky'') er gert úr blöndu maltaðs og ómaltaðs byggs, gjarnan ásamt öðru korni, svo sem rúgi eða hveiti. Viskíið er oftast soðið í súlulaga eimi og er mest notað í viskíblöndur. '''Írskt ketilviskí''' (e. ''pot still whiskey'') er einnig gert úr blöndu byggs og malts, en er brennt í lauklaga koparkatli líkt og skosku maltviskíin.
* '''Blönduð viskí''' (e. ''blended whisky'') eru blöndur maltviskís og kornviskís. Flest viskí á markaðnum sem ekki eru merkt ákveðinni viskíbrennslu, heldur einöngu merkt sem ''scotch whisky'' eða ''irish whiskey'', eru blöndur.
* '''Óþynnt viskí''' (e. ''cask strength whisky'') eru sjaldséð, en sumar viskíbrennslur setja á markað nokkrar óþynntar flöskur úr sínum allra bestu ámum.
== Framleiðslan ==
[[Mynd:Auchentoshan03.jpg|thumb|right|Lauklaga koparkatlar í ''Auchentoshan'' viskíbrennslunni í [[Dalmuir]] í [[Skotland]]i.]]
Framleiðsla viskís er fremur flókið ferli sem býður upp á mikinn fjölbreytileika afurða. Helstu skrefin eru þó í meginatriðum svipuð á milli framleiðenda og fer hér á eftir gróf lýsing á almennu ferli. Fyrstu skrefin minna nokkuð á [[bjór (öl)|bjórgerð]], en það má með nokkrum sanni halda því fram að viskí sé einfaldlega eimaður og þroskaður bjór.
=== [[Mesking]] ===
Kornið er fyrst malað í heppilega kornastærð og því blandað saman við volgt vatn í svokölluðu meskikeri. Blandan er hituð með hægri hræringu upp að 64 °C, en við það hitastig hafa [[amýlasi|amýlasar]] kornsins mesta virkni og brjóta nú niður [[sterkja|sterkju]] kornsins í [[tvísykra|tvísykrur]] og aðrar smærri einingar. Þegar seigfljótandi vökvinn hefur verið við 64 °C í hér um bil hálfa klukkustund er hann þynntur og hitastigið hækkað til að draga sem mest af sykrunum úr hratinu og í vökvann. Algengt er að vökvinn nái um 85 °C og sé látinn standa við það hitastig í um 15 mínútur.<ref name=Bruce-Gardyne> T. Bruce-Gardyne (2002) ''The Scotch whisky book''. Lomond Books. Edinburgh.</ref> Hratið er nú skilið frá og vökvinn, sem nú nefnist ''[[meski]]'', er kældur.
=== [[Gerjun]] ===
Meskið fer nú í [[gerjunarílát|gerjunartank]] og [[ger]]i sáð út í. Gersveppurinn, sem venjulega er af tegundinni ''Saccharomyces cerevisiae'' gerjar sykrurnar úr korninu og myndar [[etanól|alkohól]] ásamt bragðefnum og [[koldíoxíð]]i. Við gerjunina myndast einnig varmi og helst hitastigið í gerjunartankinum við um 35 °C á meðan á gerjun stendur, en hún tekur venjulega um þrjá sólarhringa. Afurðin, sem inniheldur um 5 til 10% alkohól,
=== [[Brennsla áfengra drykkja|Brennsla]] ===
Þessu næst er gambrinn ''brenndur'' eða ''soðinn'', en sú aðgerð er í raun tvö- til þreföld [[eiming]] í þar til gerðum ''kötlum'' eða ''eimum''. Í hverri viskíbrennslu eru því að minnsta kosti tveir koparkatlar, ''gambraketillinn'' (e. ''wash still'') og ''brenniketillinn'' (e. ''spirit still''). [[Kopar]]inn í kötlunum leikur lykilhlutverk, því hann hvarfast við eiminn og fjarlægir úr honum ýmis brennisteinssambönd sem annars gæfu óþægilegt bragð.<ref name=Bruce-Gardyne
=== [[Þroskun matvæla|Þroskun]] ===
Að brennslu lokinni er vökvanum dælt í ámur þar sem hann þroskast í nokkurn tíma. Lögum samkvæmt skal skoskt viskí þroskast í að minnsta kosti þrjú ár. Þroskunin felst meðal annars í því að vínandinn gufar upp að hluta og vökvinn sem eftir situr drekkur í sig litar-, ilm- og bragðefni úr viðnum. Best þykir að tunnurnar séu úr eik og hafi áður innihaldið [[púrtvín]] eða [[vín|rauðvín]].
== Heimildir ==
{{reflist|2}}
[[Flokkur:Drykkir]]
Lína 70 ⟶ 71:
[[lt:Viskis]]
[[lv:Viskijs]]
[[my:ဝီစကီ]]
[[nl:Whisky]]
[[no:Whisky]]
| |||