„Þorlákur helgi Þórhallsson“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
SigRagnarsson (spjall | framlög)
mEkkert breytingarágrip
SigRagnarsson (spjall | framlög)
Ekkert breytingarágrip
Lína 43:
Á þessum árum var Róbert de Chesney (d. 1166)<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Robert_de_Chesney Wikipedia á ensku: ''Robert de Chesney'']. Skoðað 25. ágúst 2010.</ref> biskup í Lincoln, athafnasamur maður og þótti standa framarlega í kirkjulögum. Hann hafði verið kanoki og hafði marga lærða menn í þjónustu sinni.
 
[[Mynd:Systrafoss.JPG|thumb|left|175px|[[Kirkjubæjarklaustur]].]]
Eftir að Þorlákur kom aftur til Íslands, var hann fyrst „með frændum sínum nokkra vetur og hafði þá mjög góðan fjárhlut með höndum",<ref>''Þorláks saga hin elsta'', 5. kafli.</ref> en ekki leyfir tíminn, að það hafi verið margir vetur. Frændurnir álitu, að hann væri fémaður og forsjármaður um flest og eggjuðu hann að biðja sér virðulegrar ekkju, sem bjó í Háfi í Rangárþingi. Þorlákur fór með þeim þangað, og birtist honum þá í draumi göfuglegur maður í sæmilegum búningi, sem mælti: „Veit eg, að þú ætlar þér hér konu að biðja, en þú skalt það mál eigi upp láta koma, af því að það mun eigi ráðið verða, og er þér önnur brúður miklu æðri huguð, og skaltu engrar annarrar fá." Þegar Þorlákur vaknaði, var hann svo horfinn frá þessu máli, að hann bað sér aldrei konu þaðan í frá.<ref>''Þorláks saga hin elsta'', 5. kafli.</ref> Á þessum tíma hafði sú skipan ekki fest rætur á Íslandi og aðeins að takmörkuðu leyti í næstu löndum, að prestar skyldu lifa einlífi, eins og klaustrafólk.
 
Næst gerðist Þorlákur í sex vetur prestur í [[Kirkjubæjarklaustur | Kirkjubæ á Síðu]] og þjónaði með öðrum presti, sem hét Bjarnhéðinn. „Fór það víða um héruð, hversu ólíkir þeir þóttu flestum mönnum vera í sínum framferðum. Var það þá þegar viturra manna mál, að hvergi myndi vera vænna til að leita en þar, þótt mann þyrfti að ráða til hins mesta vanda á Íslandi...", stendur í ''Þorláks sögu''.<ref>''Þorláks saga hin elsta'', 6. kafli.</ref> Þessi dvöl í Kirkjubæ hefur verið nálægt árunum 1162 – 1168. ÞarÞorlákur undi"kvaðst Þorlákuraldrei sérsínu ágætlegaráði betur hafa unað en þá sex vetur, oger hann var í Kirkjubæ."<ref>''Þorláks saga hin yngri'', 7. kafli.</ref> klausturstofnunKlausturstofnun á þeim bæ í biskupstíð hans varð honum áreiðanlega gleðiefni.
 
== Príor og ábóti ==
Lína 64 ⟶ 65:
=== Starfsferill ===
 
[[Mynd:Skálholt01.jpg|thumb|rightleft|230px|[[Skálholt]] árið 2004.]]
Þorlákur vildi efla kirkjuvald á Íslandi og deildi hart við veraldlega höfðingja, þar á meðal [[Jón Loftsson]] í Odda, um forræði yfir kirkjueignum. Kallast það [[staðamál fyrri]]. Ítrekað lá nærri, að vopn væru borin á biskup, en óskelfdur var hann jafnan. Honum gramdist, að Jón tók Ragnheiði systur hans frillutaki (sonur þeirra var [[Páll Jónsson (biskup) | Páll]], eftirmaður Þorláks á biskupsstóli). Loks vægði Jón, og hún var gift Arnþóri austmanni. Aldrei greri þó um heilt á milli Jóns og biskups.<ref>''Þorláks saga hin yngri'', 27. kafli.</ref> Á þessum tíma var [[Brandur Sæmundsson]] Hólabiskup. Heimildir greina naumast, að hann hafi blandað sér í átakamál. En árið 1198 tók hann af skarið, að Þorlákur væri heilagur maður.<ref>''Þorláks saga hin elsta'', 20.-21. kafli.</ref> Í biskupstíð Þorláks bannaði kirkjan, að goðorðsmenn fengju prestsvígslu.<ref>Sigurður Nordal: ''Íslenzk menning I'', bls 315, Reykjavík 1942.</ref> Hann gekk ríkt eftir siðferðismálum, að menn héldu til dæmis ekki frillur, og við hann eru kennd [[statúta| boð]] um [[Skriftaboð Þorláks helga | skriftir]]. Hann hefur talið fólki hollt að gera allmiklar kröfur til sín, fyrirmæli þessi sem sagt álitin í strangara lagi. Sömuleiðis eru kennd við Þorlák [[Föstuboð Þorláks helga | föstuboð]]. Nokkrir máldagar kirkna eru ennfremur eignaðir honum. Öll þessi skjöl, auk heldur bréf frá Eysteini erkibiskupi, eru prentuð í [[Íslenskt fornbréfasafn | ''Íslensku fornbréfasafni'']].<ref>[http://www.archive.org/details/diplomatariumisl01kaupuoft ''Íslenzkt fornbréfasafn'', I. bindi (einkum frá bls. 235), Kaupmannahöfn 1857-1876]. Skoðað 25. ágúst 2010 (pdf 64 MB).</ref> Einnig tóku gildi árið 1179 samþykktir þriðja kirkjuþingsins í Lateran.<ref>[http://www.piar.hu/councils/ecum11.htm Samþykktir þriðja Lateranþingsins árið 1179]. Skoðað 13. september 2010.</ref> Þorláks er einna helst minnst fyrir að reyna að bæta siðu presta og almennings.<ref>[http://www.santopedia.com/santos/san-thorlaco/ ''Santopedia'', spænskur vefur]. Skoðað 24. ágúst 2010.</ref> Þrátt fyrir deilur, þótti hann fara vel með vald sitt, og góður fésýslumaður var hann álitinn.<ref>Magnús Jónsson: „Skrúðganga Skálholtsbiskupa", ''Skálholtshátíðin 1956'', bls. 150, Hafnarfjörður 1958.</ref> Í biskupstíð Þorláks var [[1186]] stofnað fyrsta nunnuklaustur á Íslandi, [[Kirkjubæjarklaustur (klaustur) | Kirkjubæjarklaustur]].
 
Lína 95 ⟶ 96:
== Dýrlingur ==
 
[[Mynd:Saint Thorlakur.JPG|thumb|right|250px|Þorláksstytta í basilíku[[Kristskirkja Krists| konungsKristskirkju í Landakoti]].]]
Þorlákur fékk snemma á sig orð sem helgur maður sem gott var að heita á. Hann var tekinn í dýrlinga tölu á Íslandi og áheit á hann leyfð árið 1198. Páll Skálholtsbiskup lýsti því yfir í [[lögrétta | lögréttu]] á Pétursmessudag [[29. júní]]. Bein Þorláks voru tekin upp [[20. júlí]] það sama ár. Þá voru komnir í Skálholt þeir Brandur Hólabiskup og [[Guðmundur góði Arason | Guðmundur prestur Arason]], eins og segir í sögu hins síðarnefnda, en hann réð mestu, hvað sungið var við athöfnina. Þorlákur á tvo [[dýrlingadagur|messudaga]] á ári: dánardag sinn, [[Þorláksmessa á vetri|Þorláksmessu á vetri]] 23. desember, og [[Þorláksmessa á sumri|Þorláksmessu á sumri]] 20. júlí. Þá voru sungnar [[Þorlákstíðir]]. Einnig var samin [[Þorláks saga]], sem er til í nokkrum gerðum. Og fjölmörgum sögum um [[kraftaverk]], sem eignuð voru árnaðarorði hans, var safnað saman í [[Jarteinabækur Þorláks helga]]. Páll biskup lét gera mikið og vandað [[Þorláksskrín]], sem fór forgörðum eftir siðskipti. Sagt er, að smábrot af helgum dómi biskupsins sé varðveitt í vegg [[Múrinn | Magnúsardómkirkju í Færeyjum]].