„Stríð Íraks og Írans“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
Thijs!bot (spjall | framlög)
m robot Breyti: hr:Iransko-irački rat
Xqbot (spjall | framlög)
m robot Bæti við: yi:איראן-איראק מלחמה Breyti: az:İran-İraq müharibəsi; kosmetiske ændringer
Lína 2:
'''Stríð Íraks og Írans''' (einnig kallað '''Fyrsta Persaflóastríðið''') var [[stríð]] háð á milli [[Íran]]s og [[Írak]]s sem stóð frá [[22. september]] [[1980]] til [[10. ágúst]] [[1988]]. Deilt er um upphaf og ástæður stríðsins, en í grundvallaratriðum var barist um áhrif á [[Persaflói|Persaflóasvæðinu]]. Valdamenn í báðum löndum vonuðust til að draga úr þrótti andstæðingsins og auka þannig eigin völd bæði heima og á alþjóðavettvangi. Stríðið hófst með innrás Íraka, sem sóttu hratt inn í Íran til að byrja með, en hægðu svo á og hörfuðu aftur inn í Írak og vörðust, hófu svo aftur sókn inn í Íran á lokamánuðum stríðsins. Stríðið kallaði miklar hörmungar yfir báðar þjóðirnar, tafði efnahagsþróun, truflaði olíuútflutning og kostaði um eina milljón mannslífa að því að talið er.
 
== Aðdragandi ==
Einn þeirra þátta, sem jók á fjandskap þjóðanna tveggja var þrá [[Saddam Hussein|Saddams Hussein]], [[Forseti|forseta]] Íraks, eftir völdum yfir [[Shatt al-Arab]]-fljótinu, sem rennur í Persaflóa og er mikilvæg flutningsleið [[Olía|olíu]] fyrir báðar þjóðir. Írakar höfðu nokkrum árum fyrr afsalað sér yfirráðum yfir fljótinu og nálægum landsvæðum með [[Alsírsamningurinn|Alsírsamningnum]], sem þeir gerðu við Írani árið [[1975]] í skiptum fyrir að Íranir hættu stuðningi sínum við uppreisn [[Kúrdar|Kúrda]] í Írak.
 
Lína 11:
Saddam Hussein var nýkominn til valda og var ákveðinn í að gera Írak að risaveldi í [[Mið-Austurlönd]]um. Vel heppnuð innrás í vestur Íran myndi koma Írak í yfirburðastöðu við Persaflóa og veita þeim algjör völd yfir olíuframleiðslu á svæðinu. Þessar metnaðarfullu hugmyndir voru ekki svo langsóttar. Fjölmargar aftökur á háttsettum mönnum innan íranska hersins auk skorts á varahlutum í búnað hersins (sem var að mestu frá [[Bandaríkin|Bandaríkjunum]]) hafði lamað herinn sem hafði eitt sinn verið sá öflugasti á svæðinu. Bróðurparturinn af íranska hernum samanstóð nú af illa búnum, óþjálfuðum sjálfboðaliðum, svonefndum [[Pasdaran]]- og [[Basij]]-sveitum byltingarsinna sem voru hliðhollar Khomeini og töldust ekki til hefðbundins hers. Auk þess hafði Íran aðeins uppi lágmarksvarnir við Shatt al-Arab fljótið. 22. september, 1980 gripu Írakar tækifærið og gerðu innrás sem þeir réttlættu með meintu banatilræði við þáverandi [[utanríkisráðherra]] [[Tariq Aziz]] sem [[Íslamski Dawa-flokkurinn|Íslamski Dawa-flokkur]] shíta í Írak átti að hafa staðið fyrir í apríl á sama ári með stuðningi Írans.
 
== Gangur stríðsins ==
Til að byrja með gekk Írökum allt í haginn þar sem þeir sóttu inn í Íran á breiðu svæði. Hins vegar komust þeir fljótlega að því að íranski herinn var ekki jafn máttlaus og þeir höfðu reiknað með. Íranir fylktu sér að baki ríkisstjórnar sinnar og börðust gegn innrásarhernum. Í [[júní]] [[1982]] höfðu Íranir, með vel heppnaðri gagnsókn, tekið aftur þau svæði sem Írakar náðu á sitt vald í upphafi stríðs. Það sem eftir var af stríðinu fóru mestir bardagar fram innan landamæra Írak. Íranir beittu áfram óþjálfuðum Pasdaran- og Basij-sveitum sínum og treystu á mátt á fjöldans á meðan fámennari en betur búinn her Íraka varðist.
 
Lína 18:
Stríðið einkenndist af mikilli grimmd, þá sérstaklega notkun efnavopna af hálfu Íraks (aðallega [[sinnepsgas]]). Alþjóðasamfélagið beitti Íraka mjög litlum þrýstingi til að hætta notkun efnavopnanna. Írak og Bandaríkin héldu því þó fram að Íranir hefðu einnig gerst sekir um notkun slíkra vopna en það hefur aldrei fengist staðfest. Sú herfræði sem beitt var í stríðinu svipar mjög til skotgrafahernaðar [[Fyrri heimssyrjöldin|Fyrri heimsstyrjaldar]] þar sem fjölmennum, illa búnum og illa þjálfuðum herjum var stefnt saman með tilheyrandi mannfalli. Þessi aðferð var þó sérstaklega notuð af Írönum.
 
== Alþjóðasamfélagið ==
[[Vopn]]abúnaður Íraka var að mestu keyptur frá [[Sovétríkin|Sovétríkjunum]] en á meðan stríðið stóð keyptu þeir einnig vopn frá [[Kína]], [[Egyptaland]]i, [[Frakkland]]i og hugsanlega [[Þýskaland]]i. Írakar fengu einnig nokkurn fjárhagslegan stuðning frá [[Kúveit]] og [[Sádi Arabía|Sádi Arabíu]] að nokkru leyti í formi lána. Árið 1982 breyttu Bandaríkin stefnu sinni gagnvart stríðinu og hófu beinan stuðning við Íraka með því að sjá þeim fyrir vopnum, fjárhagsaðstoð og tóku upp venjulegt stjórnmálasamband við Írak á ný (en það hafði legið niðri frá [[Sex daga stríðið|Sex daga stríðinu]] [[1967]]). Bandaríkin og bandamenn þeirra (til dæmis [[Bretland]], Frakkland og [[Ítalía]]) sáu Írökum fyrir [[Efnavopn|efna-]] og [[sýklavopn]]um og hjálpuðu þeim til að byggja upp getu til að framleiða [[kjarnorkuvopn]]. Á meðan Írak naut stuðnings flestra risavelda samtímans, þar á meðal bæði Sovétríkjanna og Bandaríkjanna var Íran einangrað og hafði einungis opinberan stuðning [[Sýrland]]s og [[Líbýa|Líbýu]].
 
Lína 31:
Í lok stríðsins stóðu landamæri ríkjanna óbreytt. Tveimur árum eftir stríðslok þegar stríð Íraks við vesturveldin vofði yfir viðurkenndi Saddam yfirráð Írana yfir austurbakka Shatt al-Arab og þar með var nákvæmlega sama staða komin upp á svæðinu og hafði verið fyrir stríðið.
 
== Heimild ==
* {{wpheimild | tungumál = en | titill = Iran-Iraq War | mánuðurskoðað = 18. júlí | árskoðað = 2004}}
* {{bókaheimild|höfundur=Anthony H. Cordesman|titill=The Iran-Iraq War And Western Security 1984-87|útgefandi=Jane's Publishing|ár=1987|ISBN=ISBN 0-7106-0496-3}}
 
== Tengill ==
* {{vísindavefurinn|6000|Hvað liggur á bak við deilur Íraks og Írans?}}
 
{{Gæðagrein}}
 
{{Tengill GG|no}}
{{Tengill ÚG|ar}}
 
Lína 46 ⟶ 45:
[[Flokkur:Saga Íraks]]
[[Flokkur:Saga Írans]]
 
{{Tengill GG|no}}
 
[[ar:حرب الخليج الأولى]]
[[arz:حرب الخليج الاولانيه]]
[[az:İran-İraq müharibəsi (1980-1988)]]
[[bg:Ирано-иракска война]]
[[bn:ইরান-ইরাক যুদ্ধ]]
Lína 101 ⟶ 102:
[[ur:ایران عراق جنگ]]
[[vi:Chiến tranh Iran-Iraq]]
[[yi:איראן-איראק מלחמה]]
[[zh:两伊战争]]
[[zh-yue:兩伊戰爭]]