„Fasismi“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
Almabot (spjall | framlög)
m robot Bæti við: hif:Tanasahi
m Tek aftur breytingu 857810 frá AdalDrottinn (spjall)
Lína 1:
[[Mynd:Fasces2.png|thumb|right| [[Vandsveinn|Axarvöndurinn]] var tákn valdumboðs í [[Rómaveldi]]. Hann var gerður að tákni fasistahreyfinga um alla Evrópu.]]
'''Fasismi''' (''fascismo'' á [[Ítalska|ítölsku]]), ervar stjórnmálastefnastjórnmálahreyfing sem á upptök sín á [[Ítalía|Ítalíu]] frá [[1922]] til [[1943]] þegar fasistar, undir stjórn [[Benito Mussolini]], voru við völd á Ítalíu. Nafnið er dregið af [[latína|latneska]] orðinu ''fascis'' sem merkir „knippi“ ( [[vandsveinn|axarvöndur]]) og á uppruna sinn í litlum hópum uppgjafarhermanna úr [[Fyrri heimsstyrjöldin]]ni og atvinnulausra ungmenna (''Fasci italiani di combattimento'' - bókst. „ítölsk bardagaknippi“) sem tókust á við [[jafnaðarstefna|jafnaðarflokkana]] og samtök verkafólks á þeim umrótstímum sem fylgdu í kjölfar styrjaldarinnar. Þessir hópar fengust við skipuleg [[verkfall]]sbrot þegar allsherjarverkföll lömuðu einhver svið þjóðlífsins, líkt og oft gerðist á þessum tímum, og reyndu að hleypa upp baráttufundum verkalýðsfélaga og vinstriflokka með ólátum og slagsmálum.
 
Fasisma mætti flokka sem andkommúníska stjórnmálahreyfingu eða -flokk sem notast við herafl eða lögreglu til að halda uppi aga. Fasistar sóttu ýmislegt til [[Bolsévismi|bolsévismans]], svo sem [[flokksræði]] þar sem aðeins einn flokkur situr á þingi og mikil afskipti [[ríkisvald]]sins af atvinnulífinu, þar með talið [[þjóðnýting]]u heilla iðngreina, svo sem [[orkuiðnaður|orkuiðnaðarins]] og [[fjölmiðill|fjölmiðla]]. Að auki einkenndist orðræða fasismans af mikilli [[þjóðernishyggja|þjóðernishyggju]] og [[kynþáttahyggja|kynþáttahyggju]] sem ásamt tilhneigingar til [[heimsvaldastefna|útþenslustefnu]] gat leitt til þversagnarkenndra niðurstaðna þegar t.d. þeir sem aðhylltust fasisma í einu landi lentu í þeirri stöðu að nágranni þeirra hugðist leggja land þeirra undir sig í nafni sömu stefnu.
 
„Fasískar“ stjórnmálahreyfingar, þar á meðal [[nasismi]], dreifðist um [[Evrópa|Evrópu]] á [[millistríðsárin|millistríðsárunum]] [[1918]] - [[1939]]. Fasískar hreyfingar náðu völdum um lengri eða skemmri tíma í mörgum löndum Evrópu, þar á meðal í [[Þýskaland]]i, [[Austurríki]], [[Ungverjaland]]i, [[Rúmenía|Rúmeníu]], á [[Spánn|Spáni]] og í [[Portúgal]]. Fasistaflokkar voru líka stofnaðir í [[Bretland]]i og [[BNA|Bandaríkjunum]] en náðu ekki vinsældum.