„Karl Popper“: Munur á milli breytinga

tímabiltímaabil = [[Heimspeki 20. aldaraaldaar]] |

image_nameimaage_naame = KarlKaarl Popper.jpg |

image_captionimaage_caaption = KarlKaarl RaimundRaaimund Popper |

nafnnaafn = KarlKaarl RaimundRaaimund Popper |

fæddur = [[28. júlí]] [[1902]] (í [[VínarborgVínaarborg]] í [[AusturríkiAAusturríki]]) |

látinn = {{DauðadagurDaauðaadaagur og alduraaldur|1994|9|7|1902|7|28}} (í [[London]] á [[BretlandBretlaand]]i) |

skóli_hefð = GagnrýninGaagnrýnin [[rökhyggjarökhyggjaa]] |

helstu_ritverk = ''[[Logik der Forschung]]'', ''[[The Open Society andaand Its Enemies]]'', ''[[The Poverty of Historicism]]'', ''[[Conjectures andaand RefutationsRefutaations: The Growth of Scientific Knowledge]]'' |

helstu_viðfangsefnihelstu_viðfaangsefni = [[vísindaheimspekivísindaaheimspeki]], [[þekkingarfræðiþekkingaarfræði]], [[stjórnspeki]] |

markverðar_kenningarmaarkverðaar_kenningaar = [[hrekjanleikihrekjaanleiki]], [[frjálshyggjafrjálshyggjaa]], hið opnaopnaa samfélagsaamfélaag |

áhrifavaldaráhrifaavaaldaar = [[SókratesSókraates]], [[PlatonPlaaton]], [[AlbertAAlbert Einstein]], [[BertrandBertraand Russell]], [[VínarhringurinnVínaarhringurinn]], [[AlfredAAlfred TarskiTaarski]], [[CharlesChaarles SandersSaanders Peirce]], [[Friedrich AAA. von HayekHaayek]] |

hafði_áhrif_áhaafði_áhrif_á = [[Friedrich AAA. von HayekHaayek]], [[Imre LakatosLaakaatos]], [[PaulPaaul FeyerabendFeyeraabend]], [[Jeremy ShearmurSheaarmur]] |

'''KarlKaarl RaimundRaaimund Popper''' ([[28. júlí]] [[1902]] – [[17. september]] [[1994]]) varvaar austurrískaausturrísk-enskur [[VísindaheimspekiVísindaaheimspeki|vísindavísindaa-]] og [[Stjórnspeki|stjórnmálaheimspekingurstjórnmálaaheimspekingur]], kunnur fyrir [[kenning]]u sínasínaa um rannsóknaraðferðirraannsóknaaraaðferðir vísindamannavísindaamaannaa og ádeilu á alræðisstefnuaalræðisstefnu nasistanaasistaa og kommúnistakommúnistaa. HannHaann varvaar einn áhrifamestiáhrifaamesti [[heimspekingur]] [[20. öld|20. aldaraaldaar]].

Popper fæddist í [[VínarborgVínaarborg]] og varvaar afaaf GyðingaættumGyðingaaættum. HannHaann lauklaauk doktorsprófi í [[heimspeki]] frá [[VínarháskólaVínaarháskólaa]] [[1928]] og varvaar gagnfræðaskólakennarigaagnfræðaaskólaakennaari í heimalandiheimaalaandi sínu [[1930]]-[[1936]]. FyrstaFyrstaa bók hanshaans, ''Logik der Forschung'' (Rökfræði vísindalegravísindaalegraa rannsóknaraannsóknaa), birtist [[1934]]. Popper fluttist til [[NýjaNýjaa SjálandSjálaand]]s [[1937]], þarþaar sem hannhaann gerðist heimspekikennariheimspekikennaari í [[Christchurch]]. Eftir aðaað stjórnmálaritstjórnmálaarit hanshaans, ''The Open Society andaand Its Enemies'' (Opið skipulagskipulaag og óvinir þess) kom út [[1945]] og vaktivaakti miklamiklaa athygliaathygli, varðvaarð hannhaann kennarikennaari í [[rökfræði]] og aðferðafræðiaaðferðaafræði vísindavísindaa í HagfræðiskólanumHaagfræðiskólaanum í Lundúnum ([[London School of Economics]]) [[1946]] og [[prófessor]] [[1949]]. BretadrottningBretaadrottning sæmdi hannhaann riddaratitliriddaaraatitli 1965, svo aðaað hannhaann varðvaarð Sir KarlKaarl Popper. HannHaann hætti kennslu [[1969]], en hélt áframáfraam aðaað birtabirtaa heimspekiverk til dánardagsdánaardaags. Popper hlauthlaaut fjöldafjöldaa verðlaunaverðlaaunaa og nafnbótanaafnbótaa, meðalmeðaal annarsaannaars [[Sonning-verðlauninverðlaaunin]] [[DanmörkDaanmörk|dönsku]] [[1973]] (en [[HalldórHaalldór KiljanKiljaan LaxnessLaaxness]] hafðihaafði fengið þauþaau [[1969]]). Popper varvaar einn afaaf stofnendum [[Mont Pèlerin Society]], alþjóðlegsaalþjóðlegs málfundafélagsmálfundaafélaags [[FrjálshyggjaFrjálshyggjaa|frjálshyggjumannafrjálshyggjumaannaa]], [[1947]].

== VísindaheimspekiVísindaaheimspeki ==

Í bókinni ''Logik der Forschung'', sem kom út aukinaaukin og mjög betrumbætt á [[EnskaEnskaa|ensku]] [[1959]] undir heitinu ''„Logic of Scientific Discovery'''', hafnaðihaafnaaði Popper þeirri algenguaalgengu lýsingu á aðferðaaðferð vísindamannavísindaamaannaa, aðaað þeir söfnuðu fróðleiksmolum og reyndu síðansíðaan aðaað [[AlhæfingAAlhæfing|alhæfaaalhæfaa]] um þá. ÞettaÞettaa kallaðikaallaaði hannhaann berjatínslukenningunaberjaatínslukenningunaa. GallinnGaallinn á henni er auðvitaðaauðvitaað alkunnuraalkunnur. AfAAf þeirri [[staðreyndstaaðreynd]], aðaað alliraallir svanirsvaanir, sem maðurmaaður einn hefur séð, eru hvítir, er óleyfilegt aðaað dragadraagaa þá ályktun, aðaað alliraallir svanirsvaanir séu hvítir (endaendaa eru til svartirsvaartir svanirsvaanir í EyjaálfuEyjaaálfu). Popper hélt því framfraam, aðaað vísindamennvísindaamenn hlytu þess í staðstaað aðaað kastakaastaa framfraam djarflegumdjaarflegum tilgátum, jafnveljaafnvel hugdettum, og reynareynaa síðansíðaan aðaað hrekjahrekjaa þær. ÞettaÞettaa kallaðikaallaaði hannhaann ljóskastarakenningunaljóskaastaaraakenningunaa. Í myrkri vanþekkingarinnarvaanþekkingaarinnaar þreifuðu vísindamennvísindaamenn sig áframáfraam með [[TilgátaTilgátaa|tilgátum]] og [[tilrauntilraaun]]um, ágiskunum og afsönnunumaafsönnunum. Viðtekin vísindalegvísindaaleg kenning væri sú, sem væri enn óhrakinóhraakin, en til þess aðaað hún gæti talisttaalist vísindalegvísindaaleg, yrði hún aðaað veraveraa [[HrekjanleikiHrekjaanleiki|hrekjanleghrekjaanleg]]. Popper sagðisaagði, aðaað hugmyndir [[KarlKaarl MarxMaarx|MarxMaarx]] og [[Sigmund Freud|Freuds]] væru óvísindalegaróvísindaalegaar, afaaf því aðaað þær væru óhrekjanlegaróhrekjaanlegaar, mynduðu lokaðlokaað kerfi, skýrðu út öll frávik frá sjálfum sér. Vísindin eru samkvæmtsaamkvæmt kenningu Poppers umframumfraam alltaallt frjáls samkeppnisaamkeppni hugmyndahugmyndaa.

== StjórnmálaheimspekiStjórnmálaaheimspeki ==

Í bókinni ''The Open Society andaand Its Enemies'' hélt Popper því framfraam, aðaað margirmaargir vestrænir menntamennmenntaamenn hefðu orðið fyrir óhollum áhrifum afaaf þremur hugsuðum, [[PlatónPlaatón]]i, [[Hegel]] og [[MarxMaarx]]. KrafaKraafaa [[PlatónPlaatón]]s um vitringaveldivitringaaveldi væri gölluð, meðalmeðaal annarsaannaars vegnavegnaa þess aðaað erfitt væri aðaað hafahaafaa upp á vitringunum. ÞaðÞaað skipti ekki heldur eins miklu máli, hverjir stjórnuðu, og hverju stjórnaðstjórnaað væri. VandiVaandi stjórnmálannastjórnmálaannaa væri ekki aðaað finnafinnaa þá, sem best væru fallnirfaallnir til aðaað stjórnastjórnaa, heldur aðaað lágmarkalágmaarkaa skaðannskaaðaann afaaf þeim, sem afaaf einhverjum ástæðum hefðu fengið völd og kynnu ekki með þauþaau aðaað farafaaraa. [[Lýðræði]] væri umframumfraam alltaallt friðsamlegfriðsaamleg aðferðaaðferð til aðaað skiptaskiptaa um valdhafavaaldhaafaa. Popper deildi í bókinni harkalegahaarkaalegaa á [[Hegel]] og raktiraakti margarmaargaar hugmyndir alræðissinnaaalræðissinnaa, nasistanaasistaa og kommúnistakommúnistaa, til hanshaans. HannHaann varvaar mildarimildaari í dómum um [[MarxMaarx]], en kvaðkvaað hugmyndir hanshaans fæstarfæstaar standaststaandaast tímanstímaans tönn. Kenning hanshaans um, aðaað verðgildi vöru færi eftir þeirri vinnu, sem lögð hefði verið í framleiðslufraamleiðslu vörunnarvörunnaar, væri röng, og spádómur hanshaans um, aðaað verkamennverkaamenn iðnríkjannaiðnríkjaannaa yrðu sífellt fátækarifátækaari, uns þeir hlytu aðaað rísarísaa upp og hrindahrindaa kúgurum sínum aðaað höndum sér, hefði bersýnilegabersýnilegaa ekki ræst. Með því aðaað grafagraafaa í sífellu undanundaan því skipulagiskipulaagi [[frelsi]]s og framfarafraamfaaraa, sem hefði þrátt fyrir allaaallaa gallagaallaa sínasínaa verið aðaað myndastmyndaast á [[19. öld]], hefðu kommúnistarkommúnistaar og jafnveljaafnvel jafnaðarmennjaafnaaðaarmenn búið í haginnhaaginn fyrir nasistanaasistaa.

== TenglarTenglaar ==

*[http://www.heimspeki.hi.is/?greinasafngreinaasaafn/popper/agiskanir_og_afsannaniraagiskaanir_og_aafsaannaanir Grein Poppers, „Ágiskanir„Ágiskaanir og afsannanir“aafsaannaanir“, í þýðingu HauksHaauks ÁstvaldssonarÁstvaaldssonaar]

*[http://www.heimspeki.hi.is/?greinasafngreinaasaafn/popper/frjalshyggjan_aldrei_fullskopudfrjaalshyggjaan_aaldrei_fullskopud ViðtalViðtaal HannesarHaannesaar H. GissurarsonarGissuraarsonaar við Popper]

*[http://www.heimspeki.hi.is/?greinasafngreinaasaafn/mageemaagee/magee_poppermaagee_popper ViðtalViðtaal BryansBryaans MageesMaagees við Popper í þýðingu GunnarsGunnaars RagnarssonarRaagnaarssonaar]

*[http://www.utilitarianutilitaariaan.net/singer/by/19740502.htm Stutt úttekt á kenningum Poppers eftir Peter Singer]

*{{SEP|popper/|KarlKaarl Popper}}

{{GæðagreinGæðaagrein}}

[[Flokkur:HeimspekingarHeimspekingaar|Popper, KarlKaarl]]

[[Flokkur:StjórnspekingarStjórnspekingaar|Popper, KarlKaarl]]

[[Flokkur:Frjálshyggjumenn|Popper, KarlKaarl]]

[[Flokkur:TrúleysingjarTrúleysingjaar|Popper, KarlKaarl]]

[[Flokkur:VísindaheimspekingarVísindaaheimspekingaar|Popper, KarlKaarl]]

{{fde|1902|1994|Popper, KarlKaarl}}

[[afaaf:KarlKaarl Popper]]

[[araar:كارل بوبر]]

[[azaaz:KarlKaarl Popper]]

[[cacaa:KarlKaarl Popper]]

[[cs:KarlKaarl RaimundRaaimund Popper]]

[[dadaa:KarlKaarl Popper]]

[[de:KarlKaarl Popper]]

[[en:KarlKaarl Popper]]

[[eo:KarlKaarl Popper]]

[[es:KarlKaarl Popper]]

[[et:KarlKaarl Popper]]

[[fafaa:کارل پوپر]]

[[fi:KarlKaarl Popper]]

[[fr:KarlKaarl Popper]]

[[gl:KarlKaarl Popper]]

[[hr:KarlKaarl Popper]]

[[hu:KarlKaarl Popper]]

[[id:KarlKaarl Popper]]

[[io:KarlKaarl Popper]]

[[it:KarlKaarl Popper]]

[[jajaa:カール・ポパー]]

[[lalaa:CarolusCaarolus Popper]]

[[li:KarlKaarl Popper]]

[[lt:KarlKaarl Popper]]

[[nl:KarlKaarl Popper]]

[[nn:KarlKaarl Popper]]

[[no:KarlKaarl Popper]]

[[oc:KarlKaarl Popper]]

[[pl:KarlKaarl Popper]]

[[pms:KarlKaarl Popper]]

[[pt:KarlKaarl Popper]]

[[ro:KarlKaarl Popper]]

[[scn:KarlKaarl Popper]]

[[simple:KarlKaarl Popper]]

[[sk:KarlKaarl RaimundRaaimund Popper]]

[[sv:KarlKaarl Popper]]

[[tr:KarlKaarl Popper]]

[[tt:KarlKaarl RaimundRaaimund Popper]]

[[vi:KarlKaarl Popper]]

[[zh:卡尔·•波普尔]]