„Boðháttur“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
VolkovBot (spjall | framlög)
m robot Breyti: id:Modus imperatif
Cessator (spjall | framlög)
Ekkert breytingarágrip
Lína 1:
'''Boðháttur''' {{skammstsem|bh.}} er einn af mörgum [[Hættir sagna|háttum sagna]] sem getur til kynna skipun, bann eða boð. Oft er notkun boðháttarins talin dónaleg, og því er gott að nota hana í hófi.
 
== Í íslensku ==
Í [[íslenska|íslensku]] er boðhátturinn alltaf í [[persóna|annarri persónu]] og stendur alltaf fremst í setningu. Tvær leiðir eru til að mynda '''boðhátt í íslensku''',: '''stýfður boðháttur''' og '''viðskeyttur boðháttur'''.
 
=== Stýfður boðháttur ===
Fyrsta leiðin er að finna [[stofn sagnorða]] (sem er gert með því að taka [[nafnháttur|nafnháttinn]] (að hoppa, að elska) og fjarlægja endinguna ''-a'' nema þetta sé [[veik sögn]] sem endar á ''-aði'' í þátíð eins og ''skrifa'') og kallast þetta '''stýfður boðháttur''' og er hann í [[önnur persóna|annarri persónu]] [[eintala|eintölu]].
 
==== Dæmi ====
* '''''Tak''' sæng þína og '''gakk'''!''
* '''''Les''' þú þessar bækur drengur!''
* '''''Vinn''' núna verk þín!''
* '''''Hlæ''' þú ekki að mér stúlka!''
 
=== Viðskeyttur boðháttur ===
'''Viðskeyttur boðháttur''' er þegar [[fornafn]]i (''þú'' eða ''þið'') er skeytt aftan á stofn sagnar og tekur breytingum í samræmi við grannhljóð. Boðháttur annarrar persónu fleirtölu hefur sama form og [[framsöguháttur|framsöguháttur nútíðar]]. Persónufornafninu ''þið'' er ýmist sleppt eða haft á eftir boðhættinum.
*:Dæmi: '''Farið''' (þið) út! (Samanber "Þið farið út" þar sem sögnin er í framsöguhætti.)
 
*:Dæmi: '''Farið''' (þið) út! (Samanber "Þið„Þið farið út"út“ þar sem sögnin er í framsöguhætti.)
Hægt er að mynda boðhátt af sögninni ''að vinna'' (stýfður '''vinn'''<ref name="beyging">http://www.lexis.hi.is/beygingarlysing/so/sb/vinna.html</ref>, viðskeyttur fleirtölu '''vinnið'''<ref name="beyging" />) en hann er sjaldan notaður. <ref>http://www.visindavefur.is/svar.asp?id=2303 Þannig er unnt að mynda boðhátt af sögninni að vinna, en hins vegar er hann sjaldan notaður.</ref>
 
Hægt er að mynda boðhátt af sögninni ''að vinna'' (stýfður '''vinn'''<ref name="beyging">http://www.lexis.hi.is/beygingarlysing/so/sb/vinna.html</ref>, viðskeyttur fleirtölu '''vinnið'''<ref name="beyging" />) en hann er sjaldan notaður. <ref>http://www.visindavefur.is/svar.asp?id=2303 Þannig er unnt að mynda boðhátt af sögninni að vinna, en hins vegar er hann sjaldan notaður.</ref>
====Dæmi====
 
==== Dæmi ====
* ''elska'' (stýfður) + ''þið'' (fornafn) → ''elsk'''ið'''''
*: '''''Elskið''' friðinn börnin góð.''
Lína 29 ⟶ 30:
*: '''''Keyrðu''' mig út í búð.''
 
== Boðháttur í öðrum tungumálum ==
=== Í ensku ===
Í [[enska|ensku]] hafa boðháttur ("Jump„Jump!" (hoppaðu)) og [[nafnháttur]] (to jump (að hoppa)) sama form.
Dæmi:
* „''Paul„Paul, '''do''' your homework now!''“ (enska)
*: Páll„Páll, '''lærðu''' heima núna! (íslenska)
* „'''''Go''' to Cindy's place and get some sugar.''“ (enska)
*: '''Farðu''' heim til Cindy og náðu í sykur. (íslenska)
 
Boðháttur [[fyrsta persóna|fyrstu persónu]] [[fleirtala|fleirtölu]] (us, „við“) er gefinn til kynna með orðasambandinu ''let's'' (bókstaflega ''lof okkur'' en samsvarar frekar ''við skulum'').
Dæmi:
* „'''''Let's''' go''.“ sem er stytting á „'''''Let''' us go.“ (enska)
*: '''Förum'''. (íslenska)
 
=== Í latínu ===
Í [[latína|latínu]] er boðháttur notaður.
Dæmi:
* „'''''Festina!''' Cibus defrigescet.''
*: (á [[íslenska|íslensku]]: ''Flýttu''Flýttu þér'''. Maturinn mun kólna.)
* „'''''Cave''' canem''!“
*: (á [[íslenska|íslensku]]: '''Varastu''' hundinn!)
* „'''''Vade''' retro me!''
*: (á [[íslenska|íslensku]]: '''Farðu'''/'''Vík''' [burt] frá mér!)
 
Þegar boðháttur í latínu er settur í fleirtölu bætist oftast ''-te'' við boðháttinn í fleirtölu.
* „'''I''' adverso flumine.“
*: (á [[íslenska|íslensku]]: '''Gakktu''' [á] móti strauminum.)
* „'''Ite''' adverso flumine.“
*: (á [[íslenska|íslensku]]: '''Gangið''' [á] móti strauminum.)
* „'''Plaudite''', amici, comedia finita est.“
*: (á [[íslenska|íslensku]]: '''Klappið''', vinir, því gamanleiknum er lokið.)
 
== Heimildir ==
<div class="references-small"><references/></div>
 
==Krækjur Tenglar ==
* [http://nemendur.khi.is/eythbene/malfr/bodh.htm Umfjöllun um viðtengingarháttinn á Málfræðivef Eyþórs.]
* {{Vísindavefurinn|2303|Hvers vegna er ekki hægt að beygja sögnina 'að vinna' í boðhætti?}}
* {{Vísindavefurinn|5494|Hvernig finn ég stofn sagnorða?}}
* {{Vísindavefurinn|1916|Má ég segja „Farðu út í búð og keyptu fyrir mig...“ eða á að segja kauptu?}}
* {{Vísindavefurinn|819|Hvort er réttara að segja „kauptu“ eða „keyptu“?}}
* {{Vísindavefurinn|2801|Hver er uppruni og bygging pólsku?}}
 
{{stubbur|málfræði}}
[[Flokkur:Málfræði]]