„Amerískur fótbolti“: Munur á milli breytinga

'''Amerískur fótbolti''', þekktur innan [[Bandaríkin|Bandaríkjanna]] og [[Kanada]] sem ''football'' sem þýðir fótbolti á íslensku, er [[hópíþrótt]] sem er þekkt fyrir mikla hörku þrátt fyrir að vera þaulskipulögð. Markmið leiksins er að skora sem flest stig með því að koma boltanum að marklínu andstæðingsins. Til þess að koma boltanum áfram má kasta honum, hlaupa með hann eða rétta hann öðrum liðsfélaga. Stig eru skoruð á marga vegu, m.a. með því að koma boltanum yfir marklínuna eða með því að sparka boltanum milli markstanganna. Sigurvegari leiksins er liðið sem skorað hefur flest stig að leik loknum. Stærsta deild í heimi sem spilar amerískan fótbolta er [[NFL]]-deildin í [[Bandaríkin|Bandaríkjunum]].

 

[[Mynd:Wilson American football.jpg|thumb|Lögun hins ameríska fótbolta er afar frábrugðinn þeirri tegund [[knöttur|knatta]] sem notaðir eru í [[Knattspyrna|knattspyrnu]].]]

Mörgu fólki utan Bandaríkjanna og Kanada hefur þótt það skrýtið að íþrótt þar sem boltinn er aðallega snertur með höndunum skuli vera kölluð fótbolti. Einföld skýring er á því. Á seinni hluta 19. aldar var gerður greinarmunur á íþróttum sem spilaðar voru á hestum og þeim sem spilaðar voru á fótum. Fótbolti er spilaður á fótum, en ekki hestum, og orðið fótbolti festist við íþróttina.

 

[[Mynd:AmFBfield.svg|thumb|Völlur fyrir amerískan fótbolta]]

Amerískur fótbolti er spilaður á rétthyrndum velli sem er 109,7 m (360 fet) á lengd og 48,8 m (160 fet) á breidd. Hliðarlínur vallarins eru yfirleitt breiðar og á enda vallarins, hvoru megin, eru marklínur sem eru 91,4 m (100 yd) frá hvor annarri. Svæðið handan marklínunnar kallast markteigur og er hann 9,14 m (10 yd) á lengd, en handan markteigsins er endalínan.

Hvort lið má hafa 11 leikmenn inn á vellinum í einu. Lið má þó skipta út eins mörgum leikmönnum og það vill ef nægur tími er fyrir hendi, t.d. eftir að leikhlé hefur verið tekið eða þegar sókn tekur enda. Þetta leiðir af sér að hver og einn leikmaður hefur frekar sérhæft hlutverk og geta rúmlega 46 mismunandi leikmenn tekið þátt í einum og sama leiknum í [[NFL]] deildinni. Hvert lið skiptir leikmönnum sínum í þrjú „lið“: Sókn, vörn og sérhæft lið. Þetta sérhæfða lið sér m.a. um vallarmörk, upphafsspark og spyrnur úr höndum leikmanns ([[Enska|e]].: ''punt'').

 

Leikur í amerískum fótbolta samanstendur af fjórum 15 mínútna leikhlutum með hálfleik eftir 2. leikhluta og stutt leikhlé á milli annarra fjórðunga. Klukkan er stöðvuð við ýmsar aðstæður í leiknum, svo sem þegar leikmaður sem heldur á boltanum fer útaf vellinum, þegar leikhlé er tekið og ef sending liðstjórnandans fellur í jörðina áður en einhver nær að grípa hana. Það er jafnframt kölluð ''ófullkomin sending''. Þetta leiðir af sér lengri leik og geta leikir staðið yfir í meira en 3 klukkutíma. Ef liðin standa jöfn að stigum eftir fjóra leikhluta er leikurinn framlengdur. Í [[NFL]]-deildinni er framlengingin einn 15 mínútna leikhluti og vinnur það lið sem skorar fyrst stig, jafnvel þó að annað liðið snerti ekki boltann. Ef ekkert lið skorar í framlengingunni endar leikurinn sem jafntefli. Í deildarkeppni NFL geta leikir endað með jafntefli en þegar komið er fram í umspil þarf alltaf að úrskurða sigurvegara og eru teknar jafn margar framlengingar og nauðsyn krefur.

 

[[Mynd:SeahawksTC-EWU-057.jpg|thumb|Seattle Seahawks á æfingu]]

Í upphafi hverrar sóknar fær sóknarliðið 4 tilraunir ([[Enska|e]]:''downs'') til að koma boltanum áfram 9,14 metra (10 yd). Ef sóknarliðið nær að færa boltann fram um 9,14 metra (10 yd) fær það aftur 4 tilraunir og þegar það gerist er talað um að sóknin fái 1. tilraun. Ef að sókninni tekst ekki að koma boltanum fram 9,14 metra (10 yd) missir það boltann til andstæðingsins. Yfirleitt reyna lið ekki að koma boltanum áfram á 4. tilraun heldur spyrna þau boltanum úr höndum sér (''punt'') til að koma boltanum eins langt frá markteig sínum og mögulegt er. Ef boltinn er hinsvegar nógu nálægt markstöngunum reynir liðið að skora vallarmark.

Í upphafi hverrar hrinu eru upplýsingar á stigatöflu sem að segja m.a. til um á hvaða tilraun liðið er. Til dæmis eru merkingar á sjónvarpsskjá svohljóðandi: „''1st & 10''“. Með þessu er átt við að liðið er á 1. tilraun og þarf að fara með boltann áfram um 10 yd (9,14 metra) til að fá aftur 1. tilraun. Ef að lengdin er meiri eða minni en 9,14 metrar (10 yd) er yfirleitt talað um „''1st / 2nd / 3rd / 4th & long''“ <ref>Ath. hér má tala um 1st & long því sóknarliðið getur brotið af sér og fengið 5 yd refsingu eða meira</ref> eða „''1st / 2nd / 3rd / 4th & short''“<ref>Ath. hér má tala um 1st & short því varnarliðið getur brotið af sér og fengið 5 yd refsingu eða meira, þó yfirleitt sé talað um 1st & 10 í upphafi 1. tilraunar.</ref> eftir því hvað á við hvoru sinni. Ef það eru minna en 9,14 metrar (10 yd) að marklínununni er talað um „''1st / 2nd / 3rd / 4th & Goal''“. Stundum er talað um „''2nd / 3rd / 4th & inches''“ en það er þegar boltinn lendir rétt fyrir framan línuna sem hefði gefið liðinu fyrstu tilraun.

 

[[Mynd:2006 Pro Bowl tackle.jpg|thumb|Tækling í stjörnuleiknum 2006]]

Sóknarliðið heldur boltanum þar til eitt af neðangreindu gerist:

* Sóknarmarður klúðrar og missir boltann úr höndum sér (e:fumble) og boltinn fer útaf vellinum í markteig sóknarmannsins. Þetta er næstum það sama og sjálfsmark, nema engin stig reiknast og varnarliðið fær boltann á 18,3 metra (20 yd) línunni þeirra.

 

Lið getur skorað á eftirfarandi hátt:

 

* '''Sjálfsmark''': Sjálfsmark gefur 2 stig. Vörnin ein getur látið sóknarliðið skora sjálfsmark<ref>Sóknarlið getur það ef að boltanum er klúðrað (fumble) tvisvar í sömu sókn, og í seinna skipti klúðrar liðið sem upphaflega var varnarlið boltanum útaf í eigin markteig, en þetta er ''afar'' sjaldséð</ref>. Þá er leikmaðurinn sem að heldur á boltanum neyddur í eigin markteig og tæklaður þar af varnarmanni, ef að hann klúðrar boltanum útaf vellinum í sinn eigin markteig er það líka talið sem sjálfsmark og einnig ef að vörnin nær að verja spyrnu sóknarliðsins og boltinn rúllar útaf á markteig sóknarliðsins. Ef að leikmaður varnarliðsins grípur inní sendingu sóknarliðs í eigin markteig og er tæklaður þar er ekki litið á það sem sjálfsmark sem gefur 2 stig, heldur sjálfsmark þar sem ekkert stig er gefið eins og talað er um hér fyrir ofan.

 

Hver hálfleikur hefst á upphafssparki. Lið þurfa líka að sparka upphafsspyrnum eftir að snertimark eða vallarmark er skorað. Í upphafssparki er boltanum sparkað frá 27,4 metra (30 yd) línu liðsins. Liðin mega nota sérstakan stall til að halda fótboltanum, en það mega þau hinsvegar hvorki í vallarmörkum né spyrnum úr höndum þeirra (punt). Hitt liðið fær þá að grípa boltann og reynir að koma honum eins langt fram og það getur. Ef að boltinn fer aftur fyrir endamörk, eða ef að leikmaður grípur boltann í eigin markteig og fer á hné, er litið á það sem sjálfsmark án stiga og fær liðið að hefja leik á 18,3 metra (20 yd) línunni sinni. Eftir sjálfsmark spyrnir liðið sem að gaf frá sér 2 stig boltanum frá 18,3 metra (20 yd) línu sinni.

 

[[Mynd:NFL Pro Bowl Officials.jpg|thumb|Dómarar ásamt sjóliðum í sjóhernum á stjörnuleiknum 2005]]

Þó nokkuð er af reglum í ameríska fótboltanum og getur refsing liðsins sem braut af sér orðið mis hörð. Flestar refsingar fela það í sér að færa boltann nær eða fjær marklínu annars liðsins. Hörðustu refsingar geta falið í sér að liðinu sem brotið var á sé gefið snertimark. Í flestum tilvikum þarf að endurtaka tilraun liðs ef að brot á sér stað. Engin spjöld eru, eins og í fótbolta og engum leikmanni er vikið af velli nema um öfgatilfelli er að ræða.

 

[[af:Amerikaanse voetbal]]

[[ar:كرة القدم الأمريكية]]

[[az:Amerikan futbolu]]