Wikipedia

„Njáll Þorgeirsson“: Munur á milli breytinga

Fletta í gegnum breytingarskrá
← Eldri breytingNýrri breyting →
Efni eytt Efni bætt við
MyndræntWiki-texti
Luckas-bot (spjall | framlög)
47.256 breytingar
m robot Bæti við: no:Njål Torgeirsson
Navaro (spjall | framlög)
7.517 breytingar
Reyndi að gera greinina aðeins alfræðilegri, draga úr ritgerðarstíl, eyða endurtekningum o.fl.
Lína 1:
{{athygli|gera stílinn alfræðilegri}}
'''Njáll Þorgeirsson''', ''Njáll á Bergþórshvoli'', var stórbóndi, lögspekingur og forspár maður, sem bjó á [[Bergþórshvoll|Bergþórshvoli]] í [[Landeyjar|Vestur-Landeyjum]] á síðari hluta [[10. öldin|10. aldar]] og fram yfir [[1010]]. Hann kemur víða við sögur og virðist hafa verið áhrifamikill í landsmálapólitík síns tíma.
 
Njáll og [[Gunnar á Hlíðarenda]] voru miklir vinir og varð þeim aldrei sundurorða. Konur þeirra hötuðust hins vegar og létu þær árum saman drepa [[Húskarlavígin|húskarla]] hvor fyrir annarri en Njáll og Gunnar bættu jafnan hina vegnu með vaxandisíhækkandi gjöldum.
Þessi mannvíg ásamt fleiru drógu Njálssyni og Gunnar inn í atburðarás, sem þeir réðu ekki við og varð þeim að lokum að bana.
 
Endalok Njáls og Bergþóru, eftir að synir þeirra, ásamt [[Kári Sölmundarson|Kára Sölmundarsyni]] og [[Mörður Valgarðsson|Merði Valgarðssyni]], gerðu aðför að [[Höskuldur Hvítanessgoði|Höskuldi Hvítanessgoða]] og drápu hann, urðu þau, að [[Flosi Þórðarson]] á [[Svínafell]]i, föðurbróðirhefndi Hildigunnar,fyrir ekkjuvíg Höskulds,[[Höskuldur hefndiÞráinsson|Höskuldar fyrir vígiðHvítanesgoða]] með því að brenna bæinn á [[Bergþórshvoll|Bergþórshvoli]]. Fórust þau þar hjónin og synir þeirra allir ásamt dóttursyni þeirra, Þórði Kárasyni. [[Kári SölmundarsonSölmundarso]]n tengdasonur Njáls slapp úr brennunni. Hefndiog hannhefndi brennunnarhennar og sonar síns grimmilega næstu árin á eftir.
 
== Lýsing Njáls ==
Í NjáluNjáli er Njáli lýst í 20. kapitula [[Njála|Brennu-Njáls sögu]]. Hann er sagður sonur Þorgeirs gollnis Þórólfssonar og Ásgerðar Áskelsdóttir. (Í [[Landnáma]]bók er [[Ásgerður Asksdóttir|Ásgerður]] sögð Asksdóttir, landnámskona milli [[Seljalandsmúli|Seljalandsmúla]] og [[Markarfljót]]s, og talin móðir Þorgeirs gollnis, sem er þar sagður Ófeigsson en ekki Þórólfsson; [[Þórólfur Asksson|Þórólfur]] er þar sagður landnámsmaður „fyrir vestan Fljót milli Deildará tveggja“, bróðir Ásgerðar en fósturfaðir Þorgeirs gollnis.)
 
Njáll bjó á [[Bergþórshvoll|Bergþórshvoli]] í [[Landeyjar|Landeyjum]] en átti annað bú að Þórólfsfelli. Hann var auðugur að fé og landi. LögmaðurLögspekingur var hann mestur á Íslandi, langminnugur, vitur, góðgjarn, forspár og heilráður. Hann var friðarsinni og bar aldrei vopn nema sökumfyrir siðahefðar sakir því eitt sinn bar hann litla taparöxi en þær voru oftast virðingagjafir til forna. Sagt var að hann leysti hvers manns vandræði er á hans fund komu en sá löstur þótti á Njáli að honum óx ekki skeggkom.
 
Njáll var talsmaður sátta og friðsamlegrar sambúðar. Hann taldi lög vera bestu leiðina til sætta og eftir honum eru höfð hin þekktu orð að „með lögum skuli land byggja en með ólögum eyða“. Hann kaus lagaþing fremur en vopnaþing og var lögfróður maður. Njáll sóttist ekki eftir peningum eða völdum, kaus fremur sæmd og orðstír. Hann var ekki mikill að líkamlegu atgervi og leitaðist því við að auka sæmd sína með ýmsu ráðabruggi og tókst oft vel til með það. Sá löstur þótti á Njáli að honum óx ekki skegg.
 
Með lýsingunni á Njáli leitast höfundur Njálu við að koma til skila andlegu atgervi hans, visku og góðgirni. [[Snorri Sturluson|Snorri Sturluson]] minnist einnig á Njál í Eddu sinni en þar tilgreinir hann skáldskap hans og eignar honum eitt heiti sjávar, húmur.
 
=== Fjölskylda ===
Kona hansNjáls var [[Bergþóra Skarphéðinsdóttir]] og segirer henni Njálalýst svo að hún hafi verið drengur góður. Börn þeirra voru sex að sögn Njálu, þrír synir og þrjár dætur. Skarphéðinn, Grímur og Helgi eru kallaðir einu nafni [[Njálssynir]]; dæturnar hétu Þorgerður og Helga, en sú þriðja er ekki nefnd þótt þess hafi verið getið til að tvær dætranna hafi heiti Þorgerður. Auk þess átti Njáll soninn Höskuld með Hróðnýju Höskuldsdóttur frá [[Keldur á Rangárvöllum|Keldum]]. Svo var fóstursonur Njáls og Bergþóru [[Höskuldur Þráinsson|Höskuldur Hvítanessgoði Þráinsson]]. Þórhallur Ásgrímsson Elliða-Grímssonar var einnig í fóstri á Bergþórshvoli.
 
Synir Njáls og Bergþóru voru kvæntir menn og áttu börn. Kona Skarphéðins var Þórhildur Hrafnsdóttir, kona Helga var Þórhalla Ásgrímsdóttir og kona Gríms var Ástríður af Djúpárbakka og var hann seinni maður hennar. Dætur þeirra hjóna voru einnig giftar. Þorgerður var gift [[Ketill Sigfússon|Katli Sigfússyni]] í Mörk og Helga var gift [[Kári Sölmundarson|Kára Sölmundarsyni]].
 
=== Uppeldi ===
Njálssynir urðu allir vaskir menn og miklir af rammleik sem var eiginleiki sem Njáll sjálfur var ekki gæddur. NjáliFaðir tókst ekki að ala upp í Skarphéðni eiginleika eins og skynsemi og varkækni né að ausa miklu úr viskubrunni sínum yfir hann. Hannþeirra virðist þó oftast hafa tangarhald á sonum sínumþeim og þeir hlýtt honum í flestu. Heilræði Njáls voru þó alltaf til taks fyrir synina þegar á þurfti að halda. NjállÍ sögunni heldur Njáll hugmyndina um [[Feðraveldi|feðraveldi]] í heiðri. Hannog gengur að því vísu að vilji hans sé virtur, þ.e. að hann ráði öllu. NjállHann reynir að ráðstafa lífi sona sinna á sem hagstæðasta hátt fyrir fjölskyldu sína. Synir hans virðast aðaf þeim sökum ekki vera mjög sjálfstæðir. Þeir dvelja löngum stundum á Bergþórshvoli og fylgja Njáli nær alltaf.
 
[[Skarphéðinn Njálsson|Skarphéðinn]] ervar ólíkur Njáli þar eð hann ervar líkamlega sterkur og villvildi láta vopnin tala. Njáll hefurvirðist þvíekki hafa haft litlarmikið mæturdálæti á honum ogen giftirBergþóra Skarphéðinmat konuhann tilmikils, þessenda einsvoru aðþau stækkaum landareignmargt Bergþórshvols og binda hann við búið í framtíðinnilík. Hins vegar læturlét hann meira með [[Helgi Njálsson|Helga]]., Helgisem ervar forspár líkt og faðir hans. ogGrímur giftistNjálsson hannvirðist Þórhölluhvorki Ásgrímsdótturhafa Elliða-Grímssonarverið og er þaðNjáli til marksama umné þaðmikillar aðsæmdar. NjállÞórhallur vilji auka mannvirðingu Helga enda [[ÁsgrímurÁsgrímsson Elliða-Grímsson|ÁsgrímurGrímssonar Elliða-Grímsson]]var kominneinnig afí Birni bunu en sagt er að hann sé forfaðir flestra stórmennafóstri á Íslandi til fornaBergþórshvoli. [[HöfundurHonum Njálu|Höfundurkenndi Njálu]]Njáll hefurlög auksvo þessvel vitað af [[Sæmundur fróði Sigfússon|Sæmundi fróða]] í Odda sem uppi var áað eftir Njálidauða en hannNjáls var afkomandi bróðurdóttur Ásgríms og því ágætt að tengja þessa menn saman. Grímur Njálsson virðist hvorki vera Njáli til ama né mikillar sæmdar, hann giftistsagður Ástríðieinn af Djúpárbakkaþremur semlögfróðustu var rík ekkja og hefur Njáll sjálfsagt haft þar hönd ímönnum baggaÍslands.
 
Fimmtugur tekurÞegar Njáll var fimmtugur tók hann [[Höskuldur Þráinsson|Höskuld Þráinsson]] í fóstur. Það virðist hafa verið ætlun hans að reyna með því að forðast deilur síðarmeirsíðar vegnameir vígsþar sonasem sinnasynir áhans höfðu vegið ÞrániÞráin föður Höskulds. Höskuldur ervar að mörgu líkurlíkari Njáli, ólíkten sonumsynir hans, og annunni Njáll að eigin sögn Höskuldi meira en blóðsonum sínum. Þó kann að vera að hann hafi látið svo til reyna að að forðast hefndir frænda Höskuldar eftir víg hans. Hann eluról Höskuld upp af kostgæfni og gerirgerði hann að manni vinsælum og leiðtoga í sveitinni. Ást Njáls á Höskuldi kemur svokom bersýnilega í ljós þegar hann gengurgekk framhjá elsta syninum, Skarphéðni, og veitirkom því til leiðar að Höskuldi goðorð.var Hannveitt goðorð. ▼
Þórhalli Ásgrímssyni fóstursyni sínum kenndi Njáll lög svo vel að eftir dauða Njáls var hann sagður einn af þremur lögfróðustu mönnum Íslands. Unni Þórhallur Njáli mikið.
 
▲Fimmtugur tekur Njáll [[Höskuldur Þráinsson|Höskuld Þráinsson]] í fóstur. Það virðist hafa verið ætlun hans að reyna með því að forðast deilur síðarmeir vegna vígs sona sinna á Þráni föður Höskulds. Höskuldur er að mörgu líkur Njáli, ólíkt sonum hans, og ann Njáll að eigin sögn Höskuldi meira en blóðsonum sínum. Þó kann að vera að hann hafi látið svo til reyna að að forðast hefndir frænda Höskuldar eftir víg hans. Hann elur Höskuld upp af kostgæfni og gerir hann að manni vinsælum og leiðtoga í sveitinni. Ást Njáls á Höskuldi kemur svo bersýnilega í ljós þegar hann gengur framhjá elsta syninum, Skarphéðni, og veitir Höskuldi goðorð. Hann
hefur náð að rækta upp í Höskuldi eiginleika sem hann óskaði að Skarphéðinn hefði fengið.
 
== Hjónaband og vinátta ==
[[Hjónaband|Hjónabönd]] í [[Íslendingasögurnar|Íslendingasögum]] verða oftar en ekki valdur að afdrifaríkri atburðarás og er Njála þar engin undantekning. Hjónaband [[Hallgerður langbrók|Hallgerðar langbrókar]] og [[Gunnar Hámundarson|Gunnars á Hlíðarenda]] ervar vægast sagt ófarsælt. Það fléttasttengist einnig inn í hjónabandsambandi Bergþóru og Njáls og veldur illdeilum milli þeirra. Bergþóra metur Skarphéðin mikils enda eru þau margt lík. Njáll meturmat Gunnar hins vegar meira en syni sína og reynirreyndi Bergþóra að auka sæmd Skarphéðins á kostnað Gunnars. Það gerirgerði hún með því að láta Hallgerði víkja úr sæti á Bergþórshvoli fyrir konu Skarphéðins. enHún húnvissi veitað vel aðHallgerði Hallgerðurrynni erí uppstökkskap og munhún mundi erfa þetta við hana. Bergþóra ervar snjöll rétt eins og Njáll en beitirbeitti kænsku sinni ekki alltaf í sömu átt. Það er engin tilviljun að Njáll hafi valið sér Bergþóru sem konu enda oft sagt að líkur sæki líkan heim. Það kemur einmitt á daginn í brennunni að Bergþóra stendur með manni sínum í dauðanum, ólíkt Hallgerði.
 
===Gunnar á Hlíðarenda===
Vinátta Njáls og Gunnars ervar með eindæmum góð þótt á þeim séværi töluverður aldursmunur og eru fá dæmi um slík vinatengsl í íslensku fornsögunum. Með samspili andlegs atgervis Njáls; visku hans og góðvildar, og líkamlegs atgervis Gunnars verðurvarð til mjög sterkt tvíeyki og er nærtækast dæmið um [[Kaupa-Héðinn|Kaupa-Héðin]]; Hrútur mámátti sín einskis, þótt vitur séværi, gagnvart kænsku Njáls og hetjuskap Gunnars. Vinum sínum reynistreyndist Njáll ávallt vel og eruvoru margir fúsir að veita honum lið sökum þess. SemNefna dæmimá þá heitirað Hjalti Skeggjason hét Njáli liðveislu og segirsagði heilræði Njáls, sem hann hafihafði veitt honum áður, vera næg laun.
 
== Örlögin ==
Njáll ólst upp við heiðni og þá siði sem henni fylgdu, svo sem [[Hefndarskylda|hefndarskyldunna]]. Hann tók svo kristni á gamals aldri en ávallt var togstreitan milli hins gamla og nýja siðar til staðar. Þegar Höskuldur var veginn var Njáll orðinn gamall, að öllum líkindum um áttrætt. Hann gerði sér grein fyrir að það illvirki sem synir hans höfðu framið var óbein afleiðing ráða hans, að láta stofna Hvítanesgoðorð til handa Höskuldi og gera þannig á hlut [[Mörður Valgarðsson|Marðar Valgarðssonar]]. Mörður rægði saman Njálssyni og Höskuld og leiðir það til vígs Höskuldar og síðan brennufarar [[Flosi Þórðarson|Flosa]] eftir að [[Hildigunnur Starkaðardóttir|Hildigunnur Starkaðardóttir]], ekkja Höskuldar, eggjaði hann til hefnda.
 
Þegar Höskuldur var veginn var Njáll orðinn gamall, að öllum líkindum um áttrætt, og þessi fóstursonur hans, sem hann mat meira en alla syni sína samanlagt að eigin sögn, var sem hluti af honum. Hann gerði sér grein fyrir að það illvirki sem synir hans höfðu framið var óbein afleiðing ráða hans, þ.e. að láta stofna Hvítanesgoðorð til handa Höskuldi og gera þannig á hlut [[Mörður Valgarðsson|Marðar Valgarðssonar]]. Mörður rægði saman Njálssyni og Höskuld og leiðir það síðan til vígs Höskuldar og brennufarar [[Flosi Þórðarson|Flosa]] eftir að [[Hildigunnur Starkaðardóttir|Hildigunnur Starkaðardóttir]], ekkja Höskuldar, eggjar hann til hefnda.
Njáll, sem hafði reynt að forðast hefndina með því að taka Höskuld í fóstur, játarjátaði sig sigraðan og gefurgaf sig á vald örlaganna, sem hann hafði séð fyrir löngu áður enda forspárhæfileikinn hans aðalsmerki. Þegar hann stendur við Bergþórshvol og sérsá menn Flosa nálgast veitBergþórshvol vissi hann hvað ervar í aðsigi. Hann ráðleggurráðlagði sonum sínum að fara inn og hlýðahlýddu þeir ráði hans þótt Skarphéðinn viljivildi heldur verjast utandyra. ÞarNjóll semvirðist Njáll var forspár vissi hann að þeir myndu falla en hann var eins og áðurhafa sagðiverið búinn að gefast upp á því að reyna að sveigja örlögin sér í hag.
 
=== Kristniáhrif ===
Þegar búið var að bera eld að bænum og konur urðu óttaslegnar læturlét Njáll mjög athyglisverð orð falla: „Trúið þér ok því, at guð er miskunnsamr, ok mun hann oss eigi láta brenna bæði þessa heims ok annars.“ Þar koma bersýnilega í ljós áhrif [[Kristni|kristni]] á Njál þar sem hann telur að með því að brenna inni muni hann og aðrir hreinsast af syndum sínum í samræmi við trúna á hreinsunareldinn á þessum tíma.
 
== Að lokum ==
Það er ljóst að Njáll er margslunginn persónuleiki en ávallt hefur verið litið á hann sem eitt af góðmennum [[Brennu-Njáls saga|Brennu-Njáls sögu]] og [[Íslendingasögurnar|Íslendingasagna]] yfir höfuð. Skeggleysið kann að hafa verið vísbending um karlmennskuleysi hans og var talið honum til minnkunnar en viska hans vó upp á móti því. Þó má segja að góðmennska hans hafi orðið honum að falli þar eð ráð hans undu upp á sig og urðu kveikja að þeirri atburðarás sem varð bani hans og sona hans. Eitt sinn komst maður svo að orði að „Njáls bíta ráð“ og má segja að það séu orð að sönnu.
 
== Heimildir ==
Sótt frá „https://is.wikipedia.org/wiki/Njáll_Þorgeirsson“