Wikipedia

„Sókrates“: Munur á milli breytinga

Fletta í gegnum breytingarskrá
← Eldri breytingNýrri breyting →
Efni eytt Efni bætt við
MyndræntWiki-texti
Lína 19:
Andstætt [[Forverar Sókratesar|forverum sínum]], náttúruspekingunum, fór hann að íhuga frekar náttúru samfélags og siða þess (þessir heimspekingar eru stundum kallaðir forverar Sókratesar). Þrátt fyrir að vera skynsemdarhyggjumaður eins og flestir samtímamenn hans ([[sófistar]]nir) þá var hann mjög andsnúinn [[Geðþóttastefna|geðþóttastefnu]] sem einkenndi suma þeirra og var sjálfur heittrúaður, en sófistar höfðu á tímum [[Pelópsskagastríðið|Pelópsskagaófriðarins]] gagnrýnt trúarbrögð, siði og reglur ríkisins. Með ítarlegri skoðun á þessum málum segja margir að Sókrates hafi verið upphafsmaður [[siðfræði]]nnar. Spurningar eins og; „Hverskonar líf er þess virði að því sé lifað?“, „Hvað er vinátta?“, „Hvað er réttlæti?“ drógu athygli spekinganna að nýjum málefnum og margir helstu hugsuða Aþenu urðu lærisveinar hans (þó svo að hann hafi sjálfur sagt að hann hefði enga lærisveina). Meðal þeirra voru [[Platon]] og [[Xenofon]].
 
IUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKPIUAHDJKJOJADPKOKAKAJPDKAPDJAODIJASODJKADOAOKSDPAODOAKP
== Æviágrip ==
Vitneskja okkar um Sókrates er einkum fengin úr þremur samtíma heimildum:<ref>Um heimildir um Sókrates, sjá Guthrie (1971): 5-57, Brickhouse og Smith (2000): 11-52 og A.R. Lacey, „Our Knowledge of Socrates“ hjá Vlastos (1980): 22-49.</ref> samræðum [[Platon]]s og [[Xenofon]]s (sem voru báðir lærisveinar og vinir Sókratesar og rituðu um hann verk að honum látnum) og leikriti [[Aristófanes]]ar, ''[[Skýin|Skýjunum]]'' sem var fyrst sett á svið [[423 f.Kr.]] og svo í endurskoðaðri útgáfu [[416 f.Kr.]] meðan Sókrates var enn á lífi. Sjálfur ritaði Sókrates ekkert. Auk þessara samtímaheimilda veitir [[Aristóteles]] ([[384 f.Kr.]] – [[322 f.Kr.]]) einhverjar upplýsingar um Sókrates og [[Díogenes Laertíos]] (uppi seint á [[2. öld]]) ritaði ævisögu hans, sem er varðveitt.
 
Sókrates fæddist í Aþenu annaðhvort árið [[470 f.Kr.]] eða [[469 f.Kr.]] Hann lést í Aþenu árið 399 f.Kr. eftir að hann hafði verið dæmdur sekur fyrir að spilla ungdómnum og kynna nýja guði til sögunnar.<ref>Um ævi Sókratesar, sjá Guthrie (1971): 58-65.</ref>
 
Í gamanleik Aristófanesar kemur Sókrates fyrir sem [[fræðari]] og rugludallur sem kennir nemendum sínum að gera verri rök betri og beita brögðum til þess að losna undan skuldum. Leikrit Aristófanesar eru hins vegar háðsádeilur sem endurspegla almenningsálitið í Aþenu á 5. öld f.Kr. Þau eru þess vegna fremur heimild um hvaða augum samborgarar Sókratesar litu hann en hvaða speki hann kenndi sjálfur og hvernig hann kenndi hana.<ref>Um lýsingu og umfjöllun Aristófanesar um Sókrates, sjá Kenneth J. Dover, „Socrates in the ''Clouds''“ hjá Vlastos (1989): 50-77.</ref>
 
Platon segir að faðir Sókratesar hafi heitið [[Sófróniskos]] og móðir hans [[Fænarete]] og að hún hafi verið [[ljósmóðir]].<ref>Sjá HMH. „Hvenær var Sókrates uppi og hverjir voru foreldrar hans?“. Vísindavefurinn 22.6.2000. http://visindavefur.is/?id=561. (Skoðað 4.2.2008).</ref> Sókratesi er lýst sem ljótum manni og lágvöxnum en hraustum.<ref>Um útlit Sókratesar, sjá Guthrie (1971): 66-70.</ref> Eiginkona hans hét [[Xanþippa]] og var mun yngri en hann. Hún átti með honum þrjá syni, Lamprókles, Sófróniskos og Menexenos.<ref>Sjá þó Geir Þ. Þórarinsson. „Hvað hét kona Sókratesar og hvað er vitað um hana?“. Vísindavefurinn 15.11.2007. http://visindavefur.is/?id=6907. (Skoðað 4.2.2008).</ref> Í samræðunni ''[[Kríton (Platon)|Krítoni]]'' gagnrýnir [[Kríton]] Sókrates vin sinn fyrir að yfirgefa syni sína þegar Sókrates neitaði að þiggja hjálp vina sinna til þess að flýja úr fangelsinu. Í samræðum Platons er Sókrates oft [[sókratísk kaldhæðni|kaldhæðinn]] viðmælandi en einlægur í leit sinni að visku. Í eldri samræðunum, sem eru taldar endurspegla að einhverju leyti heimspeki Sókratesar sjálfs,<ref>Geir Þ. Þórarinsson. „Hvernig er dæmigerð sókratísk samræða?“. Vísindavefurinn 31.1.2008. http://visindavefur.is/?id=7041. (Skoðað 4.2.2008).</ref> er Sókrates fyrst og fremst gagnrýninn hugsuður sem leitar skilgreininga á siðfræðilegum hugtökum en hefur engar kenningar sjálfur. Í yngri samræðum Platons hefur Sókrates á hinn bóginn ýmsar kenningar, jafnt um siðfræði og önnur viðfangsefni, en þær eru kenningar Platons.<ref>Geir Þ. Þórarinsson. „Hvernig er vitað að hugmyndirnar sem Sókrates heldur fram í samræðum Platons tilheyri Platoni en ekki Sókratesi?“. Vísindavefurinn 14.9.2005. http://visindavefur.is/?id=5263. (Skoðað 4.2.2008). Um kenningar Sókratesar, sjá Brickhouse og Smith (2000): 72-89.</ref>
 
Það er óljóst hvaða atvinnu Sókrates hafði. Fornar heimildir segja að Sókrates hafi verið steinhöggvari eins og faðir hans. En það eru einnig vísbendingar um að hann hafi ekki haft neina atvinnu. Í ''[[Samdrykkjan (Xenofon)|Samdrykkjunni]]'' eftir Xenofon er Sókrates sagður hafa helgað sig alfarið því sem hann taldi mikilvægast í lífinu, það er að segja ástundun heimspekinnar. Í leikriti Aristófanesar þiggur Sókrates borgun fyrir kennslu sína en Sókrates mun hafa andmælt þessu og öðru í leikriti Aristófanesar og í ritum Platons (''[[Málsvörn Sókratesar (Platon)|Málsvörn Sókratesar]]'' og ''[[Samdrykkjan (Platon)|Samdrykkjan]]'') og Xenofons hafnar hann því alfarið að hann hafi nokkurn tímann þegið greiðslu fyrir kennslu sína og raunar heldur hann því fram í ''[[Málsvörn Sókratesar (Platon)|Málsvörn Sókratesar]]'' eftir Platon að hann hafi aldrei kennt og bendir á fátækt sína máli sínu til stuðnings.<ref>Um Sókrates sem kennara, sjá Brickhouse og Smith (2000): 53-58 og Nehamas, „What Did Socrates Teach and to Whom Did He Teach It?“ (1999): 59-82.</ref>
 
Í nokkrum að samræðum Platons er minnst á herþjónustu Sókratesar. Sókrates virðist hafa barist í liði Aþeninga í þremur orrustum: við Potidaju, Amfipólis og Delíum. Í ''[[Samdrykkjan (Platon)|Samdrykkjunni]]'' segir [[Alkibíades]] frá hreysti og hugrekki Sókratesar í orrustunum við Potidaju og Delíum og segir hann hafa bjargað lífi sínu í þeirri fyrri (219e-221b). Framgöngu Sókratesar í orrustunni við Delíum er einnig getið í samræðunni ''[[Lakkes (Platon)|Lakkesi]]'' (181b). Og í ''[[Málsvörn Sókratesar (Platon)|Málsvörn Sókratesar]]'' eftir Platon líkir Sókrates málaferlunum við herþjónustuna og segir að ef kviðdómendur telji að honum beri að hörfa frá ástundun heimspekinnar ættu þeir einnig að halda því fram að hermenn ættu að hörfa ef þeir sjá fram á að bíða ósigur og láta lífið í orrustu.
 
== Heimspeki Sókratesar ==
Sótt frá „https://is.wikipedia.org/wiki/Sókrates“