Wikipedia

„Njáll Þorgeirsson“: Munur á milli breytinga

Fletta í gegnum breytingarskrá
← Eldri breytingNýrri breyting →
Efni eytt Efni bætt við
MyndræntWiki-texti
Cessator (spjall | framlög)
50.763 breytingar
Ekkert breytingarágrip
Navaro (spjall | framlög)
7.517 breytingar
Ekkert breytingarágrip
Lína 1:
{{athygli|gera stílinn alfræðilegri}}
'''Njáll Þorgeirsson''', ''Njáll á Bergþórshvoli'', var stórbóndi, lögspekingur og forspár maður, sem bjó á [[Bergþórshvoll|Bergþórshvoli]] í [[Landeyjar|Vestur-Landeyjum]] á síðari hluta [[10. öldin|10. aldar]] og fram yfir [[1010]]. Hann komkemur mjögvíða við sögur um þetta leyti og virðist hafa verið áhrifamikill í landsmálapólitík síns tíma.
 
Njáll og [[Gunnar á Hlíðarenda]] voru bestumiklir vinir og varð þeim aldrei sundurorða. Konur þeirra hötuðust hins vegar, Bergþóra og [[Hallgerður langbrók|Hallgerður]], og létu þær árum saman drepa [[Húskarlavígin|húskarla]] hvor fyrir annarri en Njáll og Gunnar bættu jafnan hina vegnu með vaxandi gjöldum.▼
Kona hans var [[Bergþóra Skarphéðinsdóttir]] og segir Njála að hún hafi verið drengur góður. Börn þeirra voru sex að sögn Njálu, þrír synir og þrjár dætur. Skarphéðinn, Grímur og Helgi, sem jafnan eru kallaðir til samans [[Njálssynir]] og dæturnar Þorgerður og Helga, en sú þriðja er ekki nefnd. ▼
Komið hafa fram kenningar um það að Njáll og Bergþóra hafi átt tvær dætur er heitið hafi Þorgerður. Auk þess átti Njáll soninn Höskuld með Hróðnýju Höskuldsdóttur frá [[Keldur á Rangárvöllum|Keldum]]. Svo var fóstursonur Njáls og Bergþóru [[Höskuldur Þráinsson|Höskuldur Hvítanessgoði Þráinsson]].
 
▲Njáll og [[Gunnar á Hlíðarenda]] voru bestu vinir og varð þeim aldrei sundurorða. Konur þeirra hötuðust hins vegar, Bergþóra og [[Hallgerður langbrók|Hallgerður]], og létu þær árum saman drepa [[Húskarlavígin|húskarla]] hvor fyrir annarri en Njáll og Gunnar bættu jafnan hina vegnu með vaxandi gjöldum.
Þessi mannvíg ásamt fleiru drógu Njálssyni og Gunnar inn í atburðarás, sem þeir réðu ekki við og varð þeim að lokum að bana.
 
Endalok Njáls og Bergþóru, eftir að synir þeirra, ásamt [[Kári Sölmundarson|Kára Sölmundarsyni]] og [[Mörður Valgarðsson|Merði Valgarðssyni]], gerðu aðför að [[Höskuldur Hvítanessgoði|Höskuldi Hvítanessgoða]] og drápu hann, urðu þau, að [[Flosi Þórðarson]] á [[Svínafell]]i, sem var föðurbróðir Hildigunnar, ekkju Höskulds, hefndi fyrir vígið með því að brenna bæinn á [[Bergþórshvoll|Bergþórshvoli]]. Fórust þau þar hjónin og synir þeirra allir ásamt dóttursyni þeirra, Þórði Kárasyni. Kári Sölmundarson slapp úr brennunni. Hefndi hann brennunnar og sonar síns geypilegagrimmilega næstu árin á eftir.▼
Synir Njáls og Bergþóru voru kvæntir menn og áttu börn. Kona Skarphéðins var Þórhildur Hrafnsdóttir, kona Helga var Þórhalla Ásgrímsdóttir og kona Gríms var Ástríður af Djúpárbakka og var hann seinni maður hennar. Dætur þeirra hjóna voru einnig giftar. Þorgerður var gift [[Ketill Sigfússon|Katli Sigfússyni]] í Mörk og Helga var gift [[Kári Sölmundarson|Kára Sölmundarsyni]]. Síðari kona Kára var [[Hildigunnur Starkaðardóttir]], sem áður var gift [[Höskuldur Þráinsson|Höskuldi Hvítanessgoða]], og var hún bróðurdóttir [[Flosi Þórðarson|Flosa Þórðarsonar]] ([[Brennu-Flosi|Brennu-Flosa]]).▼
 
== Lýsing Njáls ==
▲Endalok Njáls og Bergþóru, eftir að synir þeirra, ásamt [[Kári Sölmundarson|Kára Sölmundarsyni]] og [[Mörður Valgarðsson|Merði Valgarðssyni]], gerðu aðför að [[Höskuldur Hvítanessgoði|Höskuldi Hvítanessgoða]] og drápu hann, urðu þau, að [[Flosi Þórðarson]] á [[Svínafell]]i, sem var föðurbróðir Hildigunnar, ekkju Höskulds, hefndi fyrir vígið með því að brenna bæinn á [[Bergþórshvoll|Bergþórshvoli]]. Fórust þau þar hjónin og synir þeirra allir ásamt dóttursyni þeirra, Þórði Kárasyni. Kári Sölmundarson slapp úr brennunni. Hefndi hann brennunnar og sonar síns geypilega næstu árin á eftir.
Í Njálu er Njáli lýst í 20. kapitula. Hann er sagður sonur Þorgeirs gollnis Þórólfssonar og Ásgerðar Áskelsdóttir. (Í [[Landnáma]]bók er [[Ásgerður Asksdóttir|Ásgerður]] sögð Asksdóttir, landnámskona milli [[Seljalandsmúli|Seljalandsmúla]] og [[Markarfljót]]s, og talin móðir Þorgeirs gollnis, sem er þar sagður Ófeigsson en ekki Þórólfsson; [[Þórólfur Asksson|Þórólfur]] er þar sagður landnámsmaður „fyrir vestan Fljót milli Deildará tveggja“, bróðir Ásgerðar en fósturfaðir Þorgeirs gollnis.)
 
Njáll bjó á [[Bergþórshvoll|Bergþórshvoli]] í [[Landeyjar|Landeyjum]] en átti annað bú að Þórólfsfelli. Hann var auðugur að fé og landi. Lögmaður var hann mestur á Íslandi, langminnugur, vitur, góðgjarn, forspár og heilráður. Hann var friðarsinni og bar aldrei vopn nema sökum siða því eitt sinn bar hann litla taparöxi en þær voru oftast virðingagjafir til forna. Sagt var að hann leysti hvers manns vandræði er á hans fund komu en sá löstur þótti á Njáli að honum óx ekki skegg.
== Njáll í grunninn ==
Í Njálu er Njáli lýst í 20. kapitula. Hann er sagður sonur Þorgeirs gollnis Þórólfssonar og Ásgerðar Áskelsdóttir (Njála er ekki samkvæða Landnámabók sem segir Ásgerði móður Þorgeirs gollnis og Þorgeir sagður Ófeigsson en ekki Þórólfsson og enn er sagt af dauða Ófeigs sem er drepinn af Haraldi konungi. Ásgerður er þar sögð dóttir Asks en ekki Áskels en þótt oftast þyki Landnáma réttari er Askur ákaflega fáttítt nafn og annars ekki þekkt nema úr goðatrú. Þórólfur er aftur sagður bróðir Ásgerðar). Hann bjó að [[Bergþórshvoll|Bergþórshvoli]] í [[Landeyjar|Landeyjum]] en átti annað bú að Þórólfsfelli. Hann var auðugur að fé og landi. Talið er að á Bergþórshvoli hafi verið um 30 nautgripir og bendir það til þess að Njáll hafi verið stórbóndi. Lögmaður var hann mestur á Íslandi, langminnugur, vitur, góðgjarn, forspár og heilráður. Hann var friðarsinni og bar aldrei vopn nema sökum siða því eitt sinn bar hann litla taparöxi en þær voru oftast virðingagjafir til forna. Sagt var að hann leysti hvers manns vandræði er á hans fund komu en sá löstur var á Njáli að honum óx ekki skegg. Njáll átti sex börn, þrjár dætur og þrjá syni með [[Bergþóra Skarphéðinsdóttir|Bergþóru Skarphéðinsdóttur]] konu sinnu auk eins lausleiksbarns með Hróðnýju Höskuldsdóttur og var það Höskuldur Njálsson.
 
Með lýsingunni á Njáli leitast höfundur við að koma til skila andlegu atgervi Njáls, visku hans og góðgirni. [[Snorri Sturluson|Snorri Sturluson]] minnist einnig á Njál í Eddu sinni en þar tilgreinir hann skáldskap hans og eignar honum eitt heiti sjávar, húmur.
 
=== Fjölskylda ===
▲Kona hans var [[Bergþóra Skarphéðinsdóttir]] og segir Njála að hún hafi verið drengur góður. Börn þeirra voru sex að sögn Njálu, þrír synir og þrjár dætur. Skarphéðinn, Grímur og Helgi, sem jafnan eru kallaðir tileinu samansnafni [[Njálssynir]] og; dæturnar hétu Þorgerður og Helga, en sú þriðja er ekki nefnd þótt þess hafi verið getið til að tvær dætranna hafi heiti Þorgerður. Auk þess átti Njáll soninn Höskuld með Hróðnýju Höskuldsdóttur frá [[Keldur á Rangárvöllum|Keldum]]. Svo var fóstursonur Njáls og Bergþóru [[Höskuldur Þráinsson|Höskuldur Hvítanessgoði Þráinsson]]. Þórhallur Ásgrímsson Elliða-Grímssonar var einnig í fóstri á Bergþórshvoli.
Njáll ól upp börn sín sjö. Auk þess voru tveir drengir, þeir Höskuldur Þráinsson Sigfússonar, síðar Hvítanesgoði og Þórhallur Ásgrímsson Elliða-Grímssonar, ungir teknir í fóstur hjá Njáli. Uppeldi Njáls hefur vissulega gert mönnunum gott, þó betra fyrir fóstursyni hans en hans eigin syni. [[Njálssynir|Synir Njáls]] urðu allir vaskir menn og miklir af rammleik sem var eiginleiki sem Njáll sjálfur var ekki gæddur. Njáli tókst ekki að ala upp í Skarphéðni sína eiginleika eins og skynsemi og varkækni né að ausa miklu úr viskubrunni sínum yfir hann. Njáll virðist þó oftast hafa tangarhald á sonum sínum og þeir hlýða honum í flestu. Heilræði Njáls eru þó alltaf til taks fyrir synina þegar á þarf að halda.
 
▲Synir Njáls og Bergþóru voru kvæntir menn og áttu börn. Kona Skarphéðins var Þórhildur Hrafnsdóttir, kona Helga var Þórhalla Ásgrímsdóttir og kona Gríms var Ástríður af Djúpárbakka og var hann seinni maður hennar. Dætur þeirra hjóna voru einnig giftar. Þorgerður var gift [[Ketill Sigfússon|Katli Sigfússyni]] í Mörk og Helga var gift [[Kári Sölmundarson|Kára Sölmundarsyni]]. Síðari kona Kára var [[Hildigunnur Starkaðardóttir]], sem áður var gift [[Höskuldur Þráinsson|Höskuldi Hvítanessgoða]], og var hún bróðurdóttir [[Flosi Þórðarson|Flosa Þórðarsonar]] ([[Brennu-Flosi|Brennu-Flosa]]).
 
=== Uppeldi ===
Njálssynir urðu allir vaskir menn og miklir af rammleik sem var eiginleiki sem Njáll sjálfur var ekki gæddur. Njáli tókst ekki að ala upp í Skarphéðni eiginleika eins og skynsemi og varkækni né að ausa miklu úr viskubrunni sínum yfir hann. Hann virðist þó oftast hafa tangarhald á sonum sínum og þeir hlýtt honum í flestu. Heilræði Njáls voru þó alltaf til taks fyrir synina þegar á þurfti að halda. Njáll heldur hugmyndina um [[Feðraveldi|feðraveldi]] í heiðri. Hann gengur að því vísu að vilji hans sé virtur, þ.e. að hann ráði öllu. Njáll reynir að ráðstafa lífi sona sinna á sem hagstæðasta hátt fyrir fjölskyldu sína. Synir hans virðast að þeim sökum ekki vera mjög sjálfstæðir. Þeir dvelja löngum stundum á Bergþórshvoli og fylgja Njáli nær alltaf.
 
[[Skarphéðinn Njálsson|Skarphéðinn]], elsti sonurinn er ólíkur Njáli þar eð hann er líkamlega sterkur og vill láta vopnin tala, annað en faðir hans. Njáll hefur því litlar mætur á honum og giftir Skarphéðin konu til þess eins að stækka landareign Bergþórshvols og binda hann við búið í framtíðinni. Hins vegar lætur hann velmeira aðmeð [[Helgi Njálsson|Helga]]. Helgi er forspár líkt og faðir hans og giftist hann Þórhöllu Ásgrímsdóttur Elliða-Grímssonar og er það til marks um það að Njáll vilji auka mannvirðingu Helga enda [[Ásgrímur Elliða-Grímsson|Ásgrímur Elliða-Grímsson]] kominn af Birni bunu en sagt er að hann sé forfaðir flestra stórmenna sem á Íslandi gengu til forna. [[Höfundur Njálu|Höfundur Njálu]] hefur auk þess vitað af [[Sæmundur fróði Sigfússon|Sæmundi fróða]] í Odda sem uppi var á eftir Njáli en hann var afkomandi bróðurdóttur Ásgríms og því ágætt að tengja þessa menn saman. Grímur Njálsson virðist hvorki vera Njáli til ama né mikillar sæmdar, hann giftist Ástríði af Djúpárbakka sem var rík ekkja og mætti hugsa sér aðhefur Njáll hafisjálfsagt haft fjárhagþar [[Bergþórshvoll|Bergþórshvols]]hönd í huga við það valbagga.
 
Þórhalli Ásgrímssyni fóstursyni sínum kenndi Njáll lög svo vel að eftir dauða Njáls var hann sagður einn af þremur lögfróðustu mönnum Íslands. Unni Þórhallur Njáli mikið.
===Uppeldið===
Uppeldi Njálssona tókst ekki alveg sem skildi en öllu betur tókst uppeldi fóstursonanna. Þórhalli Ásgrímssyni var ungum komið til Njáls sem minnir óneitanlega á þá hefð síðarmeir, að menn reyndu að koma sonum sínum fyrir á kirkjustöðum til lærdómsuppeldis. Njáll kenndi Þórhalli lög svo vel að eftir dauða Njáls var Þórhallur einn af þremur lögfróðustu mönnum [[Ísland|Íslands]]. Unni Þórhallur Njáli mikið og eflaust meir en sínum eigin föður.
 
Fimmtugur tekur Njáll [[Höskuldur Þráinsson|Höskuld Þráinsson]] í fóstur. Það virðist hafa verið ráðabruggætlun Njálshans að komareyna Höskuldimeð íþví fósturað hjá sér til þess að forðast deilur síðarmeir vegna vígavígs sona sinna á Þráni föður Höskulds. Höskuldur er, ólíkt sonum Njáls, að mörgu líkur Njáli, ólíkt sonum hans, og ann Njáll að eigin sögn Höskuldi meira en blóðsonum sínum. ÞaðÞó kann þó að vera diplómatísktað orðalaghann tilhafi aðlátið svo til reyna að að forðast hefndir frænda Höskuldar eftir víg hans. Hann elur Höskuld upp af kostgæfni og gerir hann að manni vinsælum og leiðtoga í sveitinni. Ást Njáls á Höskuldi kemur svo bersýnilega í ljós þegar hann gengur framhjá elsta syninum, Skarphéðni, og veitir Höskuldi goðorð. Hann hefur náð að koma fyrir í Höskuldi öllum þeim eiginleikum sem hann óskaði að Skarphéðinn hefði fengið. Það má segja að Höskuldur verði eins konar andlegur sonur. Njáll heldur hugmyndina um [[Feðraveldi|feðraveldi]] í heiðri. Hann gengur að því vísu að vilji hans sé virtur, þ.e. að hann ráði öllu. Njáll reynir að ráðstafa lífi sona sinna á sem hagstæðasta hátt fyrir fjölskyldu sína. Synir hans virðast að þeim sökum ekki vera mjög sjálfstæðir. Þeir dvelja löngum stundum á Bergþórshvoli og fylgja Njáli nær alltaf.
hefur náð að rækta upp í Höskuldi eiginleika sem hann óskaði að Skarphéðinn hefði fengið.
 
== Hjónaband og vinátta ==
Sótt frá „https://is.wikipedia.org/wiki/Njáll_Þorgeirsson“