„Þari“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
m þari
 
Eyri (spjall | framlög)
Leiðrétting (sjá spjall) og viðbót
Lína 20:
*''[[Pseudochordaceae]]''
}}
'''Þari''' er íslenskt heiti á nokkrum [[tegund]]um [[brúnþörungar|brúnþörunga]] sem tilheyra [[ættbálkur|ættbálknum]] ''[[Laminariales]]'' (e. ''kelp''). Þekktustu [[ættkvísl]]ir þara eru ''[[Macrocystis]]'', ''[[Laminaria]]'' og ''[[Ecklonia]]''.<ref name=sjl>Castro, P. og Huber, M.E. (2005). ''Marine Biology'' (5. útgáfa). New York, NY: McGraw-Hill.</ref> Þarategundir einkennast af því að allar hafa vel aðgreindan [[stilkur|stilk]], neðst á honum vaxa út margir, sívalir [[festusproti|festusprotar]] sem festa þarann við [[hafsbotn|botninn]] og á efri enda stilksins situr stórt [[blað]]. Stilkurinn er oft nefndur [[þöngull]] og [[festa]]n á neðri enda hans [[þöngulhaus]].<ref name=karl>Karl Gunnarsson, Gunnar Jónsson og Ólafur Karvel Pálsson (1998). ''Sjávarnytjar við Ísland''. Reykjavík: Mál og menning.</ref>
'''Þari''' er stórt [[þang]] af flokki [[brúnþörungar|brúnþörunga]]. Þari skiptist í um þrjátíu ættkvíslir í sex [[ætt (flokkunarfræði)|ættum]]. Þari myndar [[þaraskógur|þaraskóga]] neðansjávar í tæru, grunnu vatni. Þari hefur um aldir verið nýttur sem [[áburður]], við framleiðslu á [[sápa|sápu]], [[gler]]i og [[þvottasódi|þvottasóda]].
 
Þarar eru fjölbreyttastir og stærstir brúnþörunga og hafa fundist einstaklingar sem eru allt að 100 [[metri|m]] langir. Þeir finnast í miklu magni á [[grunnsævi]] neðan [[fjara|fjörunnar]] í [[temprað belti|tempruðum]] svæðum bæði á [[norðurhvel|norður-]] og [[suðurhvel]]i [[jörðin|jarðar]]. Sumar tegundir geta orðið mjög stórar og myndað þétta [[þaraskógur|þaraskóga]] þar sem [[framleiðni]]n er oft mjög mikil.<ref name=sjl/>
 
Á einni þaraplöntu, þöngulhaus, þöngli og blöðku, getur dafnað ótrúlegur fjöldi einstaklinga. Yfir 100 [[þúsund]] [[planta|plöntur]] og [[dýr]] geta vaxið á þaranum sem [[ásæta|ásætur]], auk [[dýralíf]]s í og á þöngulhausnum. Þaraskógur býður auk þess fjölda [[lífvera]] upp á [[skjól]], felustaði og [[fæða|æti]].<ref>Guðmundur Páll Ólafsson (1995). ''Ströndin - í náttúru Íslands''. Reykjavík: Mál og menning.</ref>
 
 
==Útbreiðsla==
Þari er algengur á tempruðum svæðum á bæði norður- og suðurhveli. Flestar tegundir þara vaxa í [[Kyrrahaf]]i, en einnig hefur fundist töluverður fjöldi í [[Atlantshaf]]i. Ættkvíslin ''Laminaria'' er ríkjandi í N-Atlantshafi og NV-Kyrrahafi, ættkvísl ''Macrocystis'' ([[risaþari|risaþara]]) í A-Kyrrahafi og SA-Atlantshafi, en ættkvísl ''Ecklonia'' við [[Afríka|S-Afríku]] og [[Ástralasía|Ástralasíu]].<ref>Jennings, S., Kaiser, M. og Reynolds, J. (2008). ''Marine Fisheries Ecology ''(7. útgáfa). United Kingdom: Blackwell Science Ltd.</ref>
 
Þari vex á grunnsævi neðan [[fjöruborð]]s. Eftir því sem [[haf|sjórinn]] er tærari og [[sólarljós]]ið nær lengra niður í sjóinn, getur þarinn lifað því mun dýpra. Sumar tegundir vaxa á allt að 40 m [[dýpi]].<ref name=sjl/>
 
Við [[Ísland]] vaxa sex tegundir þara sem tilheyra þremur mismunandi ættkvíslum:
*''[[Laminaria]]''
**[[Stórþari]] (''[[Laminaria hyperborea]]'')
**[[Hrossaþari]] (''[[Laminaria digitata]]'')
**[[Beltisþari]] (''[[Laminaria saccharina]]'')
*''[[Alaria]]''
**[[Marinkjarni]] (''[[Alaria esculenta]]'')
**[[Ránarkjarni]] (''[[Alaria pylaii]]'')
*''[[Saccorhiza]]''
**[[Dílaþari]] (''[[Saccorhiza dermatodea]]'')
 
==Nytjar==
Þari hefur verið notaður sem [[áburður]], húsdýra[[fóður]] og [[matur]]. Marinkjarni er eina þarategundin sem vitað er til að höfð hafi verið til matar á Íslandi, en í [[Asía|Austur-Asíu]] er þari notaður í miklum mæli til matar. [[Japansþari]] (''[[Laminaria japonica]]'') er sú þarategund sem mest er neytt af, og er megnið af honum [[ræktun|ræktaður]].
Aðalnotkun þara hins vegar er til [[framleiðsla|framleiðslu]] á [[gúmmí]]efninu [[algín]]. Það er notað í margs konar [[iðnaður|iðnaði]], t.d. [[matvæli|matvæla-]] og [[lyf]]jaiðnaði, og í [[vefnaður|vefnaði]]. Algín er einnig notað til að auðvelda blöndun ólíkra [[vökvi|vökva]], svo sem [[vatn]]s og [[olía|olíuefna]]. Sem dæmi er algín notað við [[ísgerð]], til að koma í veg fyrir að vatnið skilji sig frá [[mjólkurfita|mjólkurfitunni]] og myndi [[ískristall]]a.
 
 
 
== Tilvísanir ==
{{reflist}}
 
{{stubbur|líffræði}}
Lína 35 ⟶ 65:
[[sv:Kelp]]
[[tr:Kelp]]
[[id:Laminariales]]
[[ja:コンブ]]
[[nl:Kombu]]
[[pt:Laminariales]]
[[zh:海带]]