„Þingeyraklaustur“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
m + interwiki nl |
Ekkert breytingarágrip |
||
Lína 1:
'''Þingeyraklaustur''' var [[klaustur]] á Þingeyrum í [[Austur-Húnavatnssýsla|Austur-Húnavatnssýslu]] af [[Benediktsregla|Benediktsreglu]] sem talið er að [[Jón Ögmundsson]] [[biskup]]
Sagt er að Jón biskup hafi farið til vorþings á [[Þingeyrar|Þingeyrum]] á hörðu vori skömmu eftir að hann tók við biskupsdómi og hafi þá heitið því til árs að reisa klaustur á Þingeyrum. Gaf hann til klaustursins allar kirkju[[tíund]]ir af eignum milli [[Hrútafjörður|Hrútafjarðar]] og [[Vatnsdalsá]]r. Vinur hans Þorkell prestur trandill sá um klausturbygginguna en ekki náðist að ljúka henni fyrr en tólf árum eftir lát Jóns biskups, sem dó [[1121]].
{{S|1112}}▼
Klaustrið varð mjög auðugt og var eitt helsta klaustur landsins. Margir munkanna voru fræðimenn. Í klaustrinu voru samin og skrifuð upp ýmis fornrit, sem enn eru til og stóð klaustrið í miklum blóma þegar Karl Jónsson var þar ábóti. Þá voru í klaustrinu margir lærðir menn, svo sem munkarnir [[Gunnlaugur Leifsson]] og [[Oddur Snorrason]]. Einnig átti klaustrið blómaskeið á tíma Guðmundar ábóta ([[1309]]-[[1338]]) og Arngrímur Brandsson, sem var ábóti [[1350]]-[[1361]], var líka mikill fræðimaður.
Það stappaði nærri að [[Svarti dauði á Íslandi|Svartidauði]] lagði staðinn í eyði eftir aldamótin 1400, og sagt er að aðeins einn munkur hafi verið eftir í klaustrinu þegar pláguna lægði. Ekki er vitað með vissu um ábóta þar aftur fyrr en [[1424]].
Þingeyraklaustur stóð til [[Siðaskiptin á Íslandi|siðaskipta]]. Séra [[Björn Jónsson (f. 1506)|Björn Jónsson]] á [[Melstaður|Melstað]], sonur [[Jón Arason|Jóns biskups Arasonar]], var til aðstoðar síðasta ábótanum, Helga Höskuldssyni, sem orðinn var gamall og hrumur, en var höggvinn með föður sínum og bróður [[1550]]. Klausturlifnaður hélst til næsta sumars en þá var klaustrihð lagt af og 65 jarðir sem það átti féllu til konungs.
== Ábótar á Þingeyrum ==
* Vilmundur Þórólfsson, sem fyrstur var vígður ábóti á Þingeyrum [[1133]], var frá [[Möðrufell]]i í Eyjafirði en hafði alist upp á Hólum hjá Jóni biskupi og lært í [[Hólaskóli (1106-1802)|Hólaskóla]]. Hann gegndi starfinu til dauðadags [[1148]] og efldi klaustrið töluvert.
* Nikulás Sæmundsson var orðinn ábóti fyrir [[1153]] og fór utan það ár. Hann kom aftur næsta ár. Klaustrið brann til kaldra kola [[1157]] og Nikulás ábóti dó árið eftir.
* Ásgrímur Vestliðason varð þá ábóti. Hann var fræðimaður og er talinn einn heimildarmanna Odds Snorrasonar og Gunnlaugs Leifssonar að ''[[Ólafs saga Tryggvasonar|Ólafs sögu Tryggvasonar]]''. Hann dó um [[1161]].
* Hreinn Styrmisson frá [[Gilsbakki (Hvítársíðu)|Gilsbakka]], sonur Styrmis Hreinssonar [[goðorðsmaður|goðorðsmanns]], var alinn upp hjá Jóni Ögmundssyni og var lærisveinn hans. Talið er að hann hafi verið vígður [[1166]] og gegnt ábótastarfinu til dauðadags [[1171]]. Hann hafði verið giftur Hallberu, dóttur [[Hrafn Úlfhéðinsson|Hrafns Úlfhéðinssonar]] [[lögsögumaður|lögsögumanns]], og voru dætur þeirra Valdís og Þorbjörg, sem var frilla [[Gissur Hallsson|Gissurar Hallssonar]].
* [[Karl Jónsson]] var vígður ábóti [[1169]], sagði af sér [[1181]] en varð aftur ábóti seinna. Hann dó [[1213]]. Hann var merkur maður, lærður og setti saman margar bækur.
* Kári Runólfsson tók við af Karli, var vígður [[1181]] og dó [[1188]].
* Karl Jónsson varð þá aftur ábóti en sagði aftur af sér [[1207]] að því er talið er.
* Þórarinn Sveinsson var vígður ábóti [[1207]] og dó [[1253]].
* Vermundur Halldórsson var vígður ábóti [[1254]]. Hann var áður prestur og var einn þeirra sem reyndu að bera sættir milli [[Þórður kakali Sighvatsson|Þórðar kakala]] og [[Brandur Kolbeinsson|Brands Kolbeinssonar]] fyrir [[Haugsnesbardagi|Haugsnesbardaga]] [[1246]].
* Bjarni hét næsti ábóti. Hann var vígður [[1280]] og dó [[1299]].
* Höskuldur ábóti var vígður árið [[1300]] en dó [[manndauðavorið]] svokallaða, [[1309]].
* Guðmundur, sem þá varð ábóti, var systursonur Höskuldar. Hann var bæði mikill fjáraflamaður fyrir klaustrið og einnig fræðimaður og lagði kapp á að mennta sjálfan sig og munka sína sem best, fékk meðal annars [[Lárentíus Kálfsson]] prest og síðar biskup til að kenna við klaustrið. Árið 1318 vígði Guðmundur ábóti svo til munklífis þá Lárentíus, [[Árni Lárentíusson|Árna]] son hans og [[Bergur Sokkason|Berg Sokkason]], sem seinna varð ábóti á [[Munkaþverá]], og voru þeir allir miklir fræðimenn. Guðmundur átti í deilum við [[Auðunn rauði|Auðunn rauða]] Hólabiskup út af fjármálum klaustursins. Fór hann utan 1318 til að fylgja eftir máli sínu, sem hann hafði skotið til erkibiskups. Björn Þorsteinsson veitti klaustrinu forstöðu á meðan. Guðmundur kom aftur [[1320]] en árið eftir dó Auðunn biskup í Noregi og var Lárentínus þá kjörinn biskup. Málarekstur hélt þó áfram í mörg ár og náðust ekki sættir fyrr en 1329. Guðmundur gaf frá sér ábótaembættið 1338, varð munkur á Munkaþverá en dó næsta ár.
* Björn Þorsteinsson, sem leysti Guðmund af í utanferðinni, varð ábóti 1340 og dó árið eftir. Hann hafði verið ábóti á Munkaþverá frá 1334. Þorgeir príor stýrði klaustrinu eftir lát hans til 1344.
* Eiríkur bolli kallaðist prestur sá sem varð ábóti á Þingeyrum [[1344]] en [[Ormur Ásláksson]] biskup setti hann af ári síðar og setti í staðinn Stefán ábóta á [[Munkaþverárklaustur|Munkaþverá]].
* Stefán Gunnlaugsson var vígður ábóti á Munkaþverá [[1339]] en [[1345]] varð hann ábóti á Þingeyrum. Hann dó [[1350]].
* [[Arngrímur Brandsson]] hafði verið prestur í [[Oddi (Rangárvöllum)|Odda]] á Rangárvöllum. Hann tók við [[1350]] og var vígður af Ormi biskupi á Lárentíusarmessu, [[10. ágúst]] [[1351]]. Arngrímur var fræðimaður og rithöfundur og skrifaði meðal annars sögu Guðmundar Arasonar biskups. Þegar Ormur fór úr landi haustið [[1354]] setti hann Arngrím sem staðgeingil sinn en prestar neituðu að hlýða honum, enda var hann borinn ljótum sökum og var [[1357]] settur af bæði officialis-embætti og ábótadæmi. [[Eysteinn Ásgrímsson]] og [[Eyjólfur Brandsson]], sem hér voru sem erindrekar erkibiskups, settu hann þó aftur í ábótastöðuna árið eftir og gegndi hann henni til dauðadags, [[13. október]] [[1361]].
* Gunnsteinn nokkur var vígður ábóti [[1364]] og gegndi starfinu til dauðadags [[1384]].
* Sveinbjörn Sveinsson varð ábóti [[1385]]. Hann dó í [[Svarti dauði á Íslandi|Svartadauða]] [[1402]] og lifði þá aðeins einn munkur eftir í klaustrinu.
* Jón Þorfinnsson prestur, sem var [[officialis]] í Hólabiskupsdæmi um tíma eftir [[1406]] kann að hafa verið ábóti á Þingeyrum en það er þó alveg óvíst.
* Ásbjörn Vigfússon er næsti ábóti sem vitað er um. Hans er getið sem ábóta [[1424]] en þó má vera að hann hafi tekið við starfinu fljótlega eftir Svartadauða. Hann dó [[1439]].
* Jón Gamlason frá [[Lögmannshlíð]] í Eyjafirði var orðinn ábóti á Þingeyrum [[1440]] og hafið verið prestur áður og officialis í Hólabiskupsdæmi 1436. Hann dó 1488.
* Ásgrímur Jónsson varð þá ábóti og hafði áður verið munkur á Þingeyrum. Hann dó [[1495]].
* Jón Þorvaldsson stýrði klaustrinu frá dauða Ásgríms en var þó prestur á [[Höskuldsstaðir (Skagaströnd)|Höskuldsstöðum]] og er talið að hann hafi ekki verið vígður ábóti fyrr en [[1501]]. Einnig hafði hann verið ráðsmaður Reynistaðaklausturs. Hann var frá Móbergi í Langadal, bróðir Bjargar konu [[Jón Sigmundsson|Jóns Sigmundssonar]] lögmanns. Hann dó [[12. maí]] [[1514]].
* Eiríkur Sumarliðason, sem áður hafði verið prestur í [[Saurbær (Eyjafirði)|Saurbæ]] í Eyjafirði, tók þá við. [[Loftur Guttormsson]] ríki var langafi hans. Hann átti í deilum um erfðafé við [[Finnbogi Jónsson|Finnboga Jónsson]] lögmann og var því máli stefnt til konungs. Eiríkur fór utan til að fylgja málinu eftir og fékk dæmt sér í hag í [[Ósló]] [[1507]]. Eiríkur átti einnig, eftir að hann varð ábóti, í deilum við [[Gottskálk Nikulásson|Gottskálk biskup]] og hafði einnig betur þar. Hann dó [[1518]].
* Helgi Höskuldsson var vígður ábóti [[1519]]. Hann var á [[Sveinsstaðafundur|Sveinsstaðafundi]], þegar þeir deildu [[Jón Arason]] biskupsefni og [[Teitur Þorleifsson]] í [[Glaumbær|Glaumbæ]] og var það þakkað honum að mannfall varð ekki meira, en Jón kunni honum engar þakkir fyrir og kærði hann fyrir ýnmsar sakir en varð lítið ágengt. Árið [[1539]] setti biskup Helga ábóta skriftir fyrir barneign og skikkaði hann til að fara þrívegis í [[suðurganga|suðurgöngu]] til Rómar til að fá aflausn. Björn Jónsson á Melstað, sonur biskups, gengdi ábótastarfinu á meðan. Helgi lét af starfi árið [[1549]] sakir elli og sjúkleika. Björn Jónsson annaðist stjórn klaustursins, eða var Helga til aðstoðar, en þegar hann var líflátinn haustið [[1550]] tók Helgi aftur við og stýrði klaustrinu til næsta sumars. Þá lagðist klausturlifnaður af með öllu en munkar fengu að vera þar áfram. Helgi lifði áratug til viðbótar og dó fjörgamall [[1561]].
== Heimild ==
{{vefheimild|url=http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=2317478|titill=Þingeyraklaustur. Tímarit hins íslenzka bókmenntafélags, 8. árg. 1887.}}
[[Flokkur:Austur-Húnavatnssýsla]]
[[Flokkur:Klaustur]]
▲{{S|1112}}
[[nl:Þingeyrar]]
| |||