„Manntal“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
SieBot (spjall | framlög)
m robot Bæti við: hi:जनगणना
Ekkert breytingarágrip
Lína 1:
'''Manntal''' er skrá yfir alla íbúa einhvers [[svæði]]s, svo sem [[sveitarfélag]]s, [[hreppur|hrepps]], [[sýsla|sýslu]] eða [[land]]s. Þau eru gjarnan notuð til [[mannfræði]]- og [[ættfræði]]rannsókna og eru mikilvægar heimildir.
 
Manntöl eru yfirleitt gerð að frumkvæði stjórnvalda og síðan safnað saman á einn stað til úrvinnslu. [[Sóknarmannatal|Sóknarmannatöl]] presta eru ekki kölluð ''manntöl'', þó að þau innihaldi sambærilegar upplýsingar.
 
== Manntöl á Íslandi ==
Á Íslandi hafa verið tekin manntöl frá árinu [[1703]], en manntöl eru mikilvægar heimildir um sögu [[Ísland|íslensku]] þjóðarinnar. Önnur mikilvæg manntöl voru gerð [[1801]], [[1845]] og [[18651910]].
 
* [[Manntalið 1703]]. — [[Hagstofa Íslands]] gaf manntalið út á árunum 1924–1947.
=== Manntalið 1703 ===
* [[Manntalið 1729]]. — Nær aðeins yfir Rangárvalla-, Árnes- og Hnappadalssýslur. Gefið út sem viðauki við Manntalið 1703.
Fyrsta manntal sem gert var á Íslandi var fyrsta manntal sem náði til allra íbúa í heilu landi þar sem getið var nafns, aldurs og stöðu íbúanna í þjóðfélaginu. Ákvörðun um gerð manntalsins var líklega komin til af bágri efnahagsstöðu þjóðarinnar á [[17. öld]] og þeim harðindum sem að ollu þeim. [[Árni Magnússon]] og [[Páll Vídalín]] (sem þá var vara[[lögmaður]])) voru valdir til þess að gera rannsókn á hag landsins og leggja til úrbótatillögur.
* Manntalið 1762. — Ófullkomið manntal, nokkrar kirkjusóknir vantar, og yfirleitt er aðeins húsbóndinn nafngreindur.
 
* [[Manntalið 1801]]. — [[Ættfræðifélagið]] gaf út með nafnaskrá, 1978–1980.
Starf þeirra fólst í að semja jarðabók, en það tók 12 ár ([[1702]] — [[1714]]). Erindisbréf [[Danmörk|Danakonungs]] til Árna og Páls dagsett [[22. maí]] [[1702]] segir til um gerð manntalsins í 8. grein. Að auki skyldi gert fjártal. Í [[október]] [[1702]] voru send bréf frá Árna og Páli til allra sýslumanna þar sem gefin voru nákvæm fyrirmæli um töku manntalsins. Fyrirmælin voru töluvert nákvæmari en komu fram í erindisbréfinu þeirra, sem gefur til kynna að hugmyndin hafi þróast mjög í höndum fræðimannanna og hafi í rauninni orðið að manntali í þeirra höndum. Í uppkasti að erindisbréfi sem Árni Magnússon gerði vorið [[1702]] segir:
* [[Manntalið 1816]]. — Ættfræðifélagið gaf út 1947–1974. Er ekki formlegt manntal, heldur samtíningur sóknarmannatala. Nokkuð vantar í manntalið þar sem kirkjubækur hafa glatast.
 
===* Manntalið 1703 ===1835.
:''„saa skall commissionen vere betenckt paa at samle et rigtig mandtall ofver alle familierne der i landet, fra beste til ringeste mand, hvorudi de skulle specificere og forklare hosbondens og hustruens nafn, deres börn, og frenders nafn som hos dem (sål.), item alle tieneste karle, tieneste drenge tieneste quinder og piger, in summa ingen undtagen store og smaa, unge og gamle, som i det helle land findes, hvorved dend store mengde af fattige ved hver sted nöie skal observeris og beskifves.“''
* Manntalið 1840.
 
* [[Manntalið 1845]]. — Ættfræðifélagið gaf út 1982–1985, nafnaskrá fjölrituð.
Sýslumenn gáfu tilskipanir til hreppstjóra sem svo tóku manntalið. Hrepparnir voru þá 163 talsins og um 3-5 hreppstjórar voru í hvejrum hreppi. Þetta stangaðist þó á við tilmæli konungs, en konungur tilskipaði að prestar sæju um gerð manntalsins. Skýringin er sögð hafa legið í því að Árni og Páll hafi kosið að nota hina veraldlegu stjórnsýslu og fela sýslumönnum málið á Alþingi, og sýslumenn hafi ákveðið að deila svo verkefnunum niður á hreppanna, næsta stig stjórnsýslunnar.
* Manntalið 1850.
* Manntalið 1855.
* Manntalið 1860.
* Manntalið 1870. — Manntalsskýrslur úr Eyjafjarðar-, Þingeyjar- og Múlasýslum glötuðust í Kaupmannahöfn.
* Manntalið 1880.
* Manntalið 1890.
* Manntalið 1901.
* [[Manntalið 1910]]. — Útgáfa stendur yfir á vegum Ættfræðifélagsins, hófst 1994.
* Manntalið 1920.
Á fyrri hluta 20. aldar voru manntöl tekin á 10 ára fresti, en nú hefur því verið hætt og íbúaskrár Hagstofu Íslands látnar nægja.
 
== Tenglar ==
Manntalið þótti mjög sérstakt, enda einsdæmi á sínum tíma, og almenningur í landinu kallaði veturinn 1702-1703 manntalsveturinn. Manntalið hefur varðveist úr öllum hreppum, en þó hefur frumritið glatast í sumum tilfellum.
* [http://www.skjalasafn.is/manntol/ Leit í manntalsgrunni Þjóðskjalasafns]
 
Eftir að manntalinu var skilað á Alþingi í júní 1703 sendu Árni og Páll það til [[Kaupmannahöfn|Kaupmannahafnar]]. Þar lá það að mestu óhreyft í 75 ár, en þá tók Skúli Magnússon landfógeti árið [[1777]] það til þess að vinna úr því jarðabók. Manntalið var flutt til Íslands aftur árið [[1921]] og samkvæmt samningi („[[Handritin heim]]“) milli Íslands og Danmerkur árið [[1927]] varð það eign Íslands.
 
[[Flokkur:Mannfjöldi]]