„Magnús Stephensen (f. 1762)“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
mEkkert breytingarágrip
Navaro (spjall | framlög)
Ekkert breytingarágrip
Lína 1:
'''Magnús Stephensen''' (f[[27. að Leirá ídesember]] [[Borgarfjörður|Borgarfirði1762]] árið 1762, d-[[17. mars]] [[1833]]) var [[Ísland|íslenskur]] lögfræðingur fráog [[Kaupmannahafnarháskóli|Kaupmannahafnarskóla]]embættismaður á 18. og 19. öld. Hann varð dómstjóri í landsyfirdómi árið [[1800]] eftir frækilegan feril í námi og starfi. Magnús átti mestan þátt í stofnun og starfi [[Landsuppfræðingarfélagið|Landsuppfræðingarfélagsins]] (stofnað 1794) og var mjög mikilvirkur boðberi fræðslu og upplýsingar og atkvæðamikill í [[bókaútgáfa|bókaútgáfu]].
 
Magnús fæddist á [[Leirá]] í [[Leirársveit]], sonur [[Ólafur Stephensen|Ólafs Stephensen]] stiftamtmanns og konu hans Sigríðar, dóttur [[Magnús Gíslason|Magnúsar Gíslasonar]] amtmanns. Hann ólst að mestu upp á [[Innri-Hólmur|Innra-Hólmi]]. Magnús varð stúdent utanskóla frá [[Hannes Finnsson|Hannesi Finnsyni]] biskupi [[1779]] og fór síðan í [[Kaupmannahafnarháskóla]] og lauk þaðan lögfræðiprófi [[1788]]. Á námsárunum var hann sendur til Íslands á vegum danskra stjórnvalda til að rannsaka [[Skaftáreldar|Skaftárelda]] og afleiðingar þeirra. Hann fór með skipi sem sigldi frá [[Kaupmannahöfn]] haustið [[1783]] en hraktist til Noregs. Þar dvaldist Magnús um veturinn hjá [[Þorkell Fjeldsted|Þorkeli Fjeldsted]] etatsráði í góðu yfirlæti en þegar heim kom biðu hans skelfilegar upplifanir, eins og hann segir frá í sjálfsævisögubroti: „... húsfyllir dag eftir dag af dauðvona aumingjum, flúnum að norðan, austan og vestan, og uppflosningum, konum, börnum og gamalmennum til að leita sér líknar og saðnings, margir um seinan, því þeir deyðu þar og allsstaðar hrönnum saman af hungri og hungursóttum, pestnæmum sjúkleikum, er leiddu af eldgosinu, við óholt loft, langvinnan sult, eður nautn hor- og pestardauðra gamalla hrossa- og kindahræja“.
 
Magnús hlaut skjótan embættisframa að loknu prófi. Hann varð [[lögmaður]] norðan lands og austan 1789, síðan settur [[landfógeti]] og árið 1800 varð hann [[dómstjóri]] í [[Landsyfirréttur|Landsyfirrétti]], sem þá var nýstofnaður. Hann þótti mildur í dómum og mannúðlegur. Hann gegndi líka stiftamtmannsstarfi um tíma, var ráðgjafi við dönsku hirðina og var eftir það titlaður [[konferensráð]].
 
Magnús var að mörgu leyti frjálslyndur skynsemishyggjumaður sem vildi stuðla að framförum. Hann var alþjóðlegur í hugsun og gagnrýndi mjög heimóttarhátt landa sinna og vildi upplýsa þá og kynna þeim erlenda menningu og atvinnuhætti. Hann var helsti brautryðjandi [[upplýsingarstefnan|upplýsingarstefnunnar]] á Íslandi og gekkst meðal annars fyrir stofnun [[Landsuppfræðingarfélagið|Hins íslenska landsuppfræðingarfélags árið [[1794]]. Tilgangur þess var upphaflega að festa kaup á [[Hrappseyjarprentsmiðja|Hrappseyjarprentsmiðju]] og var það gert og hún flutt að [[Leirárgarðar|Leirárgörðum]], í nábýli við Magnús. Fimm árum síðar var [[Hólaprentsmiðja]] sameinuð henni og mátti þá heita að Magnús réði einn yfir einu [[prentsmiðja|prentsmiðju]] landsins. Þótti sumum hann nokkuð ráðríkur.
 
Magnús gaf meðal annars út tvö tímarit, [[Minnisverð tíðindi]], sem komu út 1796-1808 og var fréttatímarit sem flutti innlendar og erlendar fréttir og [[Klausturpósturinn|Klausturpóstinn]], sem kom út 1818-1827 og flutti fréttir og greinar af ýmsu tagi. Hann gaf líka út ýmis fræðslurit, meðal annars um hagfræðileg, lögfræðileg og söguleg efni, svo og bækur um guðfræði, en umdeildust bóka hans var [[sálmabók]]in sem hann gaf út árið 1801 og var uppnefnd [[Leirgerður]]. Um hana var mikið rifist. Sálmarnir þóttu sumir illa ortir og svo var markmið Magnúsar að útrýma Kölska úr sálmabókinni og voru ekki allir sáttir við þá áherslubreytingu. Magnús gaf líka út skáldskap af ýmsu tagi, bæði þýtt efni og frumsamið. Magnús var mikilvirkur rithöfundur en þótti ekki gott ljóðskáld.
 
Ein þeirra bóka sem Magnús gaf út var ''[[Einfalt matreiðsluvasakver fyrir heldri manna húsfreyjur]]'', sem kom út undir nafni [[Marta María Stephensen|Mörtu Maríu Stephensen]], konu [[Stefán Stephensen|Stefáns amtmanns]], bróður hans, og er fyrsta íslenska [[matreiðslubók]]in. Í ævisögu sinni segir Magnús að hann hafi sjálfur skrifað bókina að mestu þegar hann var tepptur í Noregi veturinn 1783-1784 og þá væntanlega upp úr uppskriftabók frú Fjeldsted en þetta er þó allt óljóst og óvíst hvort þeirra á meiri þátt í bókinni.
 
Kona Magnúsar (g. 1788) var Guðrún Vigfúsdóttir Scheving, dóttir Vigfúsar Scheving sýslumanns á [[Víðivellir|Víðivöllum]] í Skagafirði og Önnu Stefánsdóttur konu hans. Þau bjuggu á Leirá, síðar á Innra-Hólmi og síðast í [[Viðey]]. Þar dó Magnús 1833.
 
== Heimildir ==
 
* {{vefheimild|url=http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=2317831|titill=Autobiographia Drs. Magnúsar Stephensen (Brot). Tímarit hins íslenzka bókmenntafélags, 9. árgangur, 1888}}
* {{vefheimild|url=http://www.musik.is/Baldur/TsagaRvk/1000-1800/til1800_8.html|titill=Tónlistarsaga Reykjavíkur. Landnámabókin 1801.}}
 
[[Flokkur:Íslenskir lögfræðingar]]