Wikipedia

„Jón Espólín“: Munur á milli breytinga

Fletta í gegnum breytingarskrá
← Eldri breytingNýrri breyting →
Efni eytt Efni bætt við
MyndræntWiki-texti
Ekkert breytingarágrip
Ritaskrá og lagfæringar
Lína 1:
'''Jón (Jónsson) Espólín''' ([[22. október]] [[1769]] —– [[1. ágúst]] [[1836]]) var [[sýslumaður]], [[fræðimaður]] og íslenskur [[annáll|annálaritari]] og er einna frægastur fyrir að hafa tekið saman ''[[Árbækur Espólíns|Íslands Árbækur í söguformi]]''.
 
== Æviágrip ==
Jón var fæddur á [[Espihóll|Espihóli]] í [[Eyjafjörður|Eyjafirði]] og kenndi sig við þann bæ. Foreldrar hans voru Jón Jakobsson sýslumaður og kona hans Sigríður Stefánsdóttir. Jón lærði í heimaskóla hjá Jóni presti Jónssyni í Núpufelli[[Núpufell]]i og fór síðan til náms við [[Kaupmannahafnarháskóli|Kaupmannahafnarháskóla]].Hann var skipaður sýslumaður í [[Snæfellsnessýsla|Snæfellsnessýslu]] frá [[19. september]] [[1792]]. Hann tók við sýslunni seint í nóvember sama ár. Árið 1797 hafði hann sýsluskipti við Finn Jónsson sýslumann í [[Borgarfjarðarsýsla|Borgarfjarðarsýslu]] og var þar í fimm ár en þá skipti hann um sýslu við Jónas Scheving og fékk [[Skagafjarðarsýsla|Skagafjarðarsýslu]], þar sem hann var síðan sýslumaður til dauðadags. Hann bjó fyrst á [[Flugumýri]] í [[Blönduhlíð]] 1803-18061803–1806, síðan í [[Viðvík]] í [[Viðvíkursveit]] til 1822 og síðast á [[Frostastaðir|Frostastöðum]] í Blönduhlíð.
 
Jón hafði mikinn áhuga á sagnfræði og ættfræði frá unglingsárum og skrifaði mikið um þau efni. Annállinn ''Íslands Árbækur í sögu-formi'', sem venjulega gengur undir nafninu ''[[Árbækur Espólíns]]'', kom út í 12 bindum á árunum [[1821]]-–[[1855]]. Árbækurnar eru yfirlit yfir sögu Íslands frá því um 14001262 til samtíma höfundarins, og eru beint framhald af [[Sturlunga saga|Sturlungu]]. Einnig liggja eftir Espólín meiri [[ættfræði]]upplýsingar en nokkurn annan mann frá fyrri tíð og við hann er kennt ættfræðiforritið [[Espólín|Espólín (forrit)|Espólín]]. Sagt hefur verið um Jón að hann hafi skrifað óvenju góða íslensku á tíð þegar málfar embættismanna var æði [[Danska|dönskuskotið]].
 
Samantekt ''Árbókanna'' var ótrúlegt afrek á sinni tíð, þegar litið er á þær aðstæður sem Jón Espólín starfaði við, og þær höfðu mikil áhrif, enda um langt skeið eina prentaða yfirlitið um sögu Íslands eftir 1262. Jón Espólín tók einnig saman fjöldamörg rit um mannkynssögu, einkum sögu fornaldar, en einnig sögu síðari alda. ''Langbarða sögur, Gota og Húna'' og þýðingarnar eftir Plútarkos eru sýnishorn af því safni.
 
[[Gísli Konráðsson]], lærisveinn og vinur Jóns Espólíns, lýsti honum svo:
Lína 10 ⟶ 13:
 
== Ritstörf ==
Eftir Jón Espólín liggja fjöldamörg ritverk, bæði frumsamin og þýdd. MörgFlest þeirra hafa aldrei verið gefin út og eru aðeins til í handritum.
* ''Íslands árbækur í söguformi'' 1–12, Kaupmannahöfn 1821–1855. — Ljósprentað í Reykjavík 1942–1947, með formála eftir Árna Pálsson: „Um Espólín og Árbækurnar“.
* ''Sjö miðvikudaga predikanir á föstunni, samanteknar af sál. sýslumanni J. Espólín'', Viðeyjarklaustri 1839. — Hákon Espólín gaf út.
* Jón Espólín og Einar Bjarnason: ''Saga frá Skagfirðingum 1647–1847'' 1–4, Rvík 1976–1979.▼
* ''Andlegir sálmar, orktir af sál. sýslumanni J. Espólín'', Viðeyjarklaustri 1839. — Hákon Espólín gaf út.
* ''Ættatölubækur Jóns Espólíns'' 1–8, Samskipti 1980–1983, gefnar út í ljósriti.▼
* ''Tilraun til skiljanlegrar útleggingar Opinberunar Jóhannis'', Akureyri 1855, 254 s.▼
* ''Saga Jóns Espólíns hins fróða, sýslumanns í Hegranesþingi, rituð af sjálfum honum í dönsku máli, en Gísli Konráðsson sneri henni á íslenskt mál, jók hana og hélt henni fram'', Kaupmannahöfn 1895, 211 bls. ▼
* ''Langbarða sögur, Gota og Húna'', Akureyri 1859, 230 blss.
▲* ''Saga Jóns Espólíns hins fróða, sýslumanns í Hegranesþingi, rituð af sjálfum honum í dönsku máli, en Gísli Konráðsson sneri henni á íslenskt mál, jók hana og hélt henni fram'', Kaupmannahöfn 1895, 211 bls. — Endurprentað í ritsafninu: ''Merkir Íslendingar'' 5, Rvík 1951:126–292.
▲* ''Tilraun til skiljanlegrar útleggingar Opinberunar Jóhannis'', Akureyri 1855.
▲* Jón Espólín og Einar Bjarnason: ''Saga frá Skagfirðingum 1647–1847'' 1–4, Rvík 1976–1979. — Fyrri hlutinn, til 1835, er eftir Jón Espólín, framhaldið eftir Einar Bjarnason á Mælifelli.
▲* ''Ættatölubækur Jóns Espólíns'' 1–8, Samskipti 1980–1983, gefnar út í ljósriti. — Árni Zophoníasson sá um útgáfuna, Rósinkrans Á. Ívarsson gerði nafnaskrá.
* Jón Espólín og Gísli Konráðsson: ''Húnvetninga saga'' 1–3, Rvík 1998. — Fyrri hlutinn, til 1833, er eftir Jón Espólín, viðaukar og framhald eftir Gísla Konráðsson. Jón Torfason sá um útgáfuna.
* Sagan af Árna ljúfling yngra er lifði í miðri 18. öld. ''Fyrstu sögur'', Rvík 2007:91–207. — Þorsteinn Antonsson og María Anna Þorsteinsdóttir gáfu út.
 
=== Greinar ===
* Udkast til kort synchronisme over nordens sagaer. ''Tidsskrift for nordisk oldkyndighed'' 2, Kbh. 1829:349–366.
* Nogle bemærkninger af prof. og ridder Dr. P. E. Müllers Saga-Bibliothek. ''Tidsskrift for nordisk oldkyndighed'' 2, Kbh. 1829, 35 s. — Sérprent.
 
=== Þýðingar ===
* Galletti, Johann Georg August: ''Kennslubók í sagnafræðinni fyrir viðvaninga'', Leirárgörðum 1804. — Á bls. 151–171 er kafli um Íslandssögu eftir Jón Espólín.
* [[Plútarkos]]: ''Saga Scipions hins afríkanska eður mikla'', Akureyri 1858, 44 bls.
* [[Plútarkos]]: ''SögurSaga SólonsScipions hins spaka, löggjafa Athenuborgarmanna, ogafríkanska Platonseður heimspekingsmikla'', Akureyri 1858, 5544 blss.
* [[Plútarkos]]: ''Sögur Sólons hins spaka, löggjafa Athenuborgarmanna, og Platons heimspekings'', Akureyri 1858, 55 s.
 
== Heimildir ==
* Árni Pálsson: Um Espólín og Árbækurnar. ''Á víð og dreif, ritgerðir'', Rvík 1947.
* Ingi Sigurðsson: ''The historical works of Jón Espólín and his contemporaries. Aspects of Icelandic historiography'', Edinburgh 1972, vii+446 s. — Doktorsritgerð.
 
{{fd|1769|1836}}
Sótt frá „https://is.wikipedia.org/wiki/Jón_Espólín“